Ptolemeusze

Ptolemeusze (albo Lagidzi) – dynastia pochodzenia macedońskiego panująca w starożytnym Egipcie w latach 304–30 p.n.e., w południowej Syrii, Libanie i Palestynie w latach 301–200 p.n.e., na Cyprze do 58 p.n.e. i w latach 48–30 p.n.e. oraz w Cyrenajce do 96 p.n.e. Przejściowo do państwa Ptolemeuszów należały także południowe i południowo-zachodnie wybrzeża Azji Mniejszej i wyspy Morza Egejskiego. Nazwa dynastii pochodzi od imienia założyciela i kolejnych królów dynastii, zaś nazwa alternatywna, Lagidzi, od ojca Ptolemeusza I – Lagosa.

Historia

Założycielem dynastii był jeden z wodzów armii Aleksandra Wielkiego, Ptolemeusz I Soter, który po jego śmierci objął satrapię Egiptu i stopniowo usamodzielnił się w toku wojen diadochów, a w roku 304 p.n.e. ostatecznie przyjął tytuł króla. Jego potomkowie panowali w Egipcie aż do roku 30 p.n.e., kiedy Kleopatra VII, która wdała się w rozgrywkę o władzę w Imperium rzymskim, została pokonana przez rzymskiego wodza Oktawiana (późniejszego cesarza Augusta).

Ptolemeusze używali podwójnej tytulatury greckiej i egipskiej, a przy obejmowaniu władzy odbywali intronizację w Aleksandrii według tradycji państwa macedońskiego oraz koronację w Memfis zgodnie z rytuałem staroegipskim.

Wśród uczonych zarysowują się dwie tendencje. Pierwsza przypisuje Ptolemeuszom rolę macedońskich faraonów. Druga uznaje ich za najeźdźców i dynastię obcą starożytnemu Egiptowi^[1].

Dynastia Lagidów
Władca	Lata panowania p.n.e.	Nomen	Prenomen	Tytuł grecki	Żony/Mężowie	Miejsce pochówku
Ptolemeusz I Soter	304–284	Ptulmis	Setepenre Meri Amon	basileus Ptolemaios I Theos Soteros I	Artakama, Eurydyka, Berenike I	Aleksandria
Ptolemeusz II Filadelfos	284–246	Ptulmis	Userkare Meri Amon	basileus Ptolemaios II Theos Philadelphos I	Arsinoe I, Arsinoe II	Aleksandria
Arsinoe II Filadelfos	277–270	Arsinoat	Chenemetibenmaat Meret Neczeru	basilissa Arsinoe II Thea Philadelphos	Ptolemeusz II	Aleksandria
Ptolemeusz III Euergetes	246–221	Ptulmis Anchdżetteriptah	Jua-en-neczerui-senui Setepenre Sechemanchenamon	basileus Ptolemaios III Theos Euergetes I	Berenike II	Aleksandria
Berenike II Euergetis	246–221	Berenikat		basilissa Berenike II Thea Euergetis	Ptolemeusz III	Aleksandria
Ptolemeusz IV Filopator	221–205	Ptulmis Anchdżetmeriaast	Jua-en-neczerui-menechui Setepenptah Userkare Sechemanchenamon	basileus Ptolemaios IV Theos Philopator I	Arsinoe III	Aleksandria
Ptolemeusz V Epifanes	205–180	Ptulmis Anchdżetmeriptah	Jua-en-neczerui-merui-it Setepenptah Userkare Sechemanchenamon	basileus Ptolemaios V Theos Epiphanes	Kleopatra I	Aleksandria
Kleopatra I	194–180/176	Klupatrat		basilissa Kleopatra I	Ptolemeusz V	Aleksandria
Ptolemeusz VI Filometor	180–164 163–145	Ptulmis	Jua-en-neczerui-perui Setepenptahchepri Iri Maaten Amon-Re	basileus Ptolemaios VI Theos Philometor I	Kleopatra II	Aleksandria
Ptolemeusz VII Neos Filopator	08.145–09.145	Ptulmis		basileus Ptolemaios VII Theos Neos Philopator		Aleksandria
Ptolemeusz VIII Euergetes II Fyskon (Filologos)	170–163–131, 127–116	Ptulmis Anchdżetmeriptah	Jua-en-neczerui-perui Setepenptah Iri Maatre Sechemanchenamon	basileus Ptolemaios VIII Theos Euergetes II	Kleopatra II, Kleopatra III	Aleksandria
Kleopatra II	173–170–164, 145–127 124–115	Klaupadrat		basilissa Kleopatra II Thea Philometor Thea Sotejra Thea Euergetes	Ptolemeusz VI, Ptolemeusz VIII	Aleksandria
Ptolemeusz IX Soter II Lathyros	116–110, 109–107, 88–80	Ptulmis	Jua-en-neczer-menech-neczeret-meret-mut-es-nedżedet Setepenptah Iri Maatre SechemanchenAmon	basileus Ptolemaios IX Theos Philometor II Theos Soteros	Kleopatra IV, Kleopatra Selene	Aleksandria
Ptolemeusz X Aleksander I	110–88	Ptulmis Dżednef Aleksantres Anchdżetmeriptah	Jua-en-neczer-menech-neczeret-menechet-Satre Setepenptah Iri Maatre Sechemanchenamon	basileus Ptolemaios X Theos Aleksandros I Theos Philometor III	Kleopatra Berenike III	Aleksandria
Kleopatra III	142–131, 127–124–116–110–109, 107–101	Klaupadrat		basilissa Kleopatra III Thea Philadelphos	Ptolemeusz VIII	Aleksandria
Kleopatra Berenike III	101–88–80	Biarenite		basilissa Kleopatra Berenike III	Ptolemeusz X, Ptolemeusz XI	Aleksandria
Ptolemeusz XI Aleksander II	09.80 (19 dni)			basileus Ptolemaios XI Aleksandros II	Kleopatra Berenike III	Aleksandria
Ptolemeusz XII Neos Dionizos	80–57, 55–52–51	Ptulmis Anchdżetmeriptahaaset	Jua-en-pa-neczer-neti-nechem Setepenptah Iri Maatenre Sechemanchamon	basileus Ptolemaios XII Theos Philopator II Theos Philadelphos II Theos Neos Dionysos Auletes	Kleopatra V Tryfajna	Aleksandria
Kleopatra VI Tryfajna III i Berenike IV	57–56 i 57–55			basilissa Kleopatra VI Thea Tryphaina / basilissa Berenike IV	– / Archelaos	Aleksandria
Kleopatra VII Filopator	52–51–47–46–44–30	Kliupadrat		basilissa Kleopatra VII Nea Thea Thea Philopator Thea Philopatris	Ptolemeusz XIII, Ptolemeusz XIV, Marek Antoniusz	Aleksandria
Ptolemeusz XIII Theos Filopator	52–51–47			basileus Ptolemaios XIII Theos Philopator III Theos Philometor IV^{[potrzebny przypis]}	Kleopatra VII	Aleksandria
Ptolemeusz XIV	47–44			basileus Ptolemaios XIV	Kleopatra VII	Aleksandria
Ptolemeusz XV Cezarion	44–30	Ptulmis Dżedtunef Kiseres	Jua-en-pa-neczer-neti-nechem Setepenptah Iri Maatre Sechemanchenamon	basileus Ptolemaios XV Kaisarios Theos Philopator IV Theos Philometor V		Aleksandria

Ostatnim władcą z dynastii Ptolemeuszów był Ptolemeusz XV Cezarion współrządzący z matką Kleopatrą VII, później Egipt dostał się pod panowanie Cesarstwa Rzymskiego, stając się prowincją rzymską.