Sąd bartny
Sąd bartny (również roki bartne) – instytucja prawna powołana do rozstrzygania spraw niespornych i spornych bartników, działająca w obrębie jurysdykcji bartnej.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początkowo bartnicy nie mieli własnych sądów. W ziemi łomżyńskiej funkcję sędziego, na mocy postanowienia z 1499, pełnił pisarz ziemski. Ziemia bielska na Podlasiu przywilejem z 1501 miała zastrzeżone rozstrzyganie spraw bartnych przez sądy ziemskie i starostę, a ziemia drohicka (na mocy przywileju z 1511) przez gajowników i pisarzy sądów grodzkich. W niektórych przypadkach pisarz ziemski powoływał w skład sądu (wzorowanego na ziemskim) bartników, jednego wyznaczonego na sędziego, a drugiego na podsędka, i powierzał im wydawanie wyroków. W ten sposób z czasem (XV–XVI w.) utworzyły się sądy bartne[1].
W starostwie przasnyskim, zgodnie ze spisanym przez Krzysztofa Niszczyckiego prawem bartnym, w skład sądu wchodziło kilku bartników wybieranych przez członków cechu – pisarz bartny, podstarości i starosta bartny (prawie zawsze szlachcic), który przewodniczył posiedzeniom[2].
Posiedzenia sądów nie miały wyznaczonych konkretnych terminów. Zwoływał je starosta bartny, gdy zachodziła taka potrzeba, zazwyczaj wybierając termin bliski jednemu ze świąt kościelnych[3].
Na Mazowszu przed sądem mogły stawać jedynie osoby fizyczne, jednak w procesie mogła oprócz bartnika występować także osoba spoza cechu. Możliwości występowania w procesie jako strona odmawiano osobom posiadającym przy sobie broń, nietrzeźwym, wykazującym zaburzenia psychiczne, nieletnim, kobietom i banitom. Sieroty otrzymywały zastępców z urzędu, mogły o nich również wystąpić wdowy, które miały jednak prawo występowania przed sądem osobiście[4].
Wyniki rozstrzygnięć podjętych przez sąd bartny zapisywano w księgach sądowych[5].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Romuald Żukowski, Bartnictwo w zagajnicy łomżyńskiej w okresie od XVI do połowy XIX w., Białystok 1965, s. 36–37 [dostęp 2023-08-03] (pol.).
- ↑ Adam Kuciński, Bartnictwo a uprzywilejowanie ludności w puszczach północnego Mazowsza (XIII–XVIII wiek), „Studia Podlaskie”, 2017 [dostęp 2023-07-21] (pol.).
- ↑ Jan Leciejewski, Sądy bartne w Polsce, „Pasiecznik Wzorowy”, 10–11, 1918, s. 154–155 [dostęp 2023-10-03] (pol.).
- ↑ Mieczysław Biliński, Leon Bornus (red.), Encyklopedia pszczelarska, Warszawa: Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne, 1989, s. 198–199, ISBN 978-83-09-01291-7 [dostęp 2023-10-03] (pol.).
- ↑ Kacper Górski, Źródła poznania prawa bartnego przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa”, 11 (2), 2018, s. 229–255, DOI: 10.4467/20844131KS.18.013.8777, ISSN 2084-4131 [dostęp 2023-10-03] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Encyklopedia pszczelarska, red. Leon Bornus, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1989.
- Romulad Żukowski: Bartnictwo w Zagajnicy Łomżyńskiej w okresie od XVI do połowy XIX wieku. Białystok–Warszawa: Białostockie Towarzystwo Naukowe, 1965, s. 36–38.
- Urszula Kuczyńska: Bartnictwo Kurpiowskiej Puszczy Zielonej. Wilczyska–Łomża: Pszczelarska Oficyna Wydawnicza, Muzeum Północno-Mazowieckie w Łomży, 2004. ISBN 83-920349-0-2.