Stach Wichura

Stach Wichura. Powieść historyczna z r. 1848

„Stach Wichura” okładka 3. wydania 1926
Autor	Maciej Wierzbiński
Tematyka	patriotyczna Wiosna Ludów
Typ utworu	powieść
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Polska
Język	polski
Data wydania	1920
Wydawca	Księgarnia św. Wojciecha Poznań

Stach Wichura. Powieść historyczna z r. 1848 – powieść Macieja Wierzbińskiego, wydana po raz pierwszy w 1920 r. nakładem Księgarni św. Wojciecha w Poznaniu, opisuje autentyczne zdarzenia powstania poznańskiego wiosną 1848 r. Tytułowy bohater jest z pochodzenia chłopem, który dzięki splotowi okoliczności ukończył poznańskie Gimnazjum św. Marii Magdaleny. Jest wyborowym strzelcem i bierze aktywny udział w powstaniu. Kulminacją powieści jest bitwa o Książ stoczona 29 kwietnia 1848. Epilog opowiada historię kolejnej bitwy powstańczej – pod Miłosławiem 30 kwietnia 1848. Okładka i 5 ilustracji wewnętrznych autorstwa prof. S. Sawiczewskiego.

Akcja rozgrywa się w Wielkim Księstwie Poznańskim od 1 lutego do maja 1848, choć w retrospektywie cofa się do wydarzeń z roku 1846, kiedy to policja pruska udaremniła spisek powstańczy pod przywództwem Ludwika Mierosławskiego. Wypadki opisane w powieści są zgodne z prawdą historyczną, z drobnymi wyjątkami. Pisarz oparł się m.in. na pamiętnikach Ludwika Mierosławskiego, Jędrzeja Moraczewskiego i Józefa Bonawentury Garczyńskiego. Korzystał z prasy codziennej i broszur wydawanych przed i w okresie powstania poznańskiego.

Stach Wichura to najprawdopodobniej postać fikcyjna. Podobnie jak jego najbliższy przyjaciel – szlachcic Rafał Węgierski, syn dziedzica pobliskiego majątku. Obaj kończą Gimnazjum Sanctam Mariam Magdalenam w Poznaniu, obaj w 1845 r. przystępują do spisku, którego celem była organizacja powstania zbrojnego przeciwko Prusom w Wielkim Księstwie Poznańskim, obaj wreszcie walczą w powstaniu poznańskim, broniąc obozu wojsk polskich w Książu. Stach Wichura ginie w tej bitwie, Rafał, ciężko ranny, przeżyje.

Poza tytułowym bohaterem i kilkoma postaciami drugiego planu, większość postaci w książce to osoby prawdziwe w swoich prawdziwych w powstaniu rolach – przywódcy, żołnierze, kosynierzy, księża, lekarze i pielęgniarki-wolontariuszki – nazwiska w Wielkopolsce znane. W akcji powieści uczestniczą m.in.: Ludwik Mierosławski, Karol Libelt, Seweryn Mielżyński, Jakub Krotowski-Krauthofer – przywódcy powstania, major Florian Dąbrowski, Józef Czapski, Leon Smitkowski, Hipolit Cukrowicz – żołnierze i obrońcy Książa, ksiądz Hilary Koszutski – ksiąski kapelan obozowy, Jan Mittelstaedt – przywódca oddziału kosynierów. Pośrednio autor angażuje: Emilię Sczaniecką i doktora Teodora Mateckiego, jako udzielających pomocy rannym powstańcom. Po stronie pruskiej m.in. pojawiają się: generał von Colomb – naczelny dowódca wojsk pruskich, Heinrich von Brandt – dowódca w bitwie o Książ.

Ciekawym jest wprowadzenie autentycznej postaci majora Mikołaja Dobrzyckiego – bohatera wojen napoleońskich i powstania listopadowego, którego losy autor splata z losami tytułowego Stacha Wichury. Major Dobrzycki, już jako starzec, bierze udział w powstaniu poznańskim, prowadząc oddział kosynierów. Faktycznie ginie 5 maja 1848 r., broniąc mostu w Obornikach. W powieści, by uczynić zadość wymogom konstrukcyjnym, pisarz każe mu zginąć jeszcze przed bitwą o Książ. Jest to jedyna nieścisłość historyczna.

W powieści i w postaci Stacha Wichury można doszukać się fascynacji pisarza insurekcją kościuszkowską, bitwą pod Racławicami i jej bohaterem Wojciechem Bartoszem Głowackim. Wichura, podobnie jak Bartosz, jest odważnym chłopem i podobnie jak tamten zostaje nobilitowany. W samym nazwisku można się doszukać analogii do Stacha Świstackiego – drugiego chłopskiego bohatera spod Racławic.

Stach Wichura. Powieść historyczna z r. 1848 został wydany nakładem Księgarni św. Wojciecha w Poznaniu w 1920 w nakładzie 5 tys. egzemplarzy. Drugie wydanie książki ukazało się w 1924 w nakładzie 3 tys., a trzecie w 1926 w nakładzie 5 tys. egzemplarzy.

W latach 20. XX w. (dokładna data nie jest znana) jedną z głównych ulic w Książu Wielkopolskim nazwano imieniem Stacha Wichury. Przy ulicy tej mieści się obecnie m.in. Urząd Miejski, szkoła podstawowa, gimnazjum i posterunek policji.

• Jerzy Sobczak, Szlakiem Wiosny Ludów, Poznań, Wydawnictwo WBP, 1998, ISBN 83-85811-57-5.
• Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny, t. 2, Warszawa, PWN, 2009, ISBN 83-01-13029-6.