Stopa sześcionogów
Stopa (łac. tarsus, l. mn. tarsi) – u sześcionogów (owadów i skrytoszczękich) człon odnóża położony między golenią a przedstopiem.
Stopę przedniego odnóża określa się jako protarsus[1], środkowego jako mesotarsus[2], a tylnego jako metatarsus[3] (nie mylić z nadstopiem).
Pierwotnie stopa sześcionogów stanowi pojedynczy człon, odpowiadający propoditowi skorupiaków. Jednoczłowa stopa występuje u pierwogonków, niektórych skoczogonków i większości larw owadów o przeobrażeniu zupełnym (takson skrytoskrzydłych). W pozostałych przypadkach stopa dzieli się wtórnie na subsegmenty, zwane tarsomerami. Ich liczba waha się od 2 do 5. Połączenia między nimi są błoniaste, pozwalając na ruch względem siebie, jednak wewnątrz samej stopy brak jest umięśnienia[4].
Liczba tarsomerów może być wtórnie zredukowana poprzez zlewanie się ich ze sobą lub zanik niektórych z nich. Przypuszczalnie dla dorosłych owadów uskrzydlonych pierwotna jest stopa pięcioczłonowa. U szarańczowatych pierwszy człon stopy powstaje przez zlanie się ze sobą trzech pierwszych tarsomerów[4]. W procesie ewolucji redukcja liczby członów stóp może następować jednocześnie na wszystkich odnóżach lub stopniowo: najpierw na jednej parze, potem na kolejnej[5]. Liczba członów stóp na poszczególnych parach nóg odgrywa istotną rolę w oznaczaniu np. niektórych chrząszczy i pluskwiaków różnoskrzydłych i określana jest za pomocą wzoru zwanego tarsal formula[5][6]. Liczba ta może być różna u samca i samicy, stanowiąc przejaw dymorfizmu płciowego[5]. Czasem liczba obserwowanych tarsomerów może nie odpowiadać ich faktycznej liczbie, np. u stonkowatych i kózkowatych człon czwarty jest drobny i ukryty wewnątrz rozszerzonego członu trzeciego[7].
Niekiedy cała stopa jest silnie zredukowana albo całkiem zanikła. Może być też być zespolona z golenią w stopogoleń (tibiotarsus)[4].
U prostoskrzydłych i karaczanów na spodzie tarsomerów występują poduszeczkowate euplantulae[4][8].
W przypadku odnóży pływnych, występujących u Hydradephaga i pluskwiaków wodnych, stopa jest opatrzona szczecinkami pływnymi oraz spłaszczona. Największy stopień spłaszczenia osiąga u rodzajów Gyrinus i Belostoma. Ponadto w grupach tych zaznacza się tendencja do powiększania stopy kosztem goleni. U wielu grup stopa jest największym członem odnóża[9].
U niektórych owadów, np. pszczołowatych, pierwszy człon stopy jest powiększony i tworzy nadstopie (basitarsus, metatarsus)[10][4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ protarsus. [w:] BugGuide [on-line]. [dostęp 2016-02-28].
- ↑ mesotarsus. [w:] BugGuide [on-line]. [dostęp 2016-02-28].
- ↑ metatarsus. [w:] BugGuide [on-line]. [dostęp 2016-02-28].
- ↑ a b c d e IX: Thoracic legs. W: R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
- ↑ a b c Roy Albert Crowson: Classification and Biology. Aldine Transaction, 2009 (1970), s. 203.
- ↑ Antônio R. Panizzi, Jocélia Grazia: True Bugs (Heteroptera) of the Neotropics. Dordrecht: Springer Science+Business Media, 2015, s. 181.
- ↑ Richard E. White: The Beetles of North America. Boston, New York: Houghton Mifflin Company, 1983, s. 46, seria: Peterson Field Guides.
- ↑ Władysław Bazyluk: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. IX-X Karaczany – Blattodea, Modliszki – Mantodea. Warszawa: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1956, s. 7.
- ↑ Morris Rockstein: Physiology of Insecta Vol. 3. Wyd. 2. Nowy Jork, Londyn: Academic Press, 1974, s. 397-398.
- ↑ Tadeusz Pawliskowski, Waldemar Celary: Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XXVI Błonkówki — Hymenoptera. Zeszyt 68a. Pszczołowate — Apidae. Wstęp i podrodzina lepiarkowate — Colletinae. Polski Związek Entomologiczny, PWN, 2003, s. 8-9.