Teoria wyboru publicznego

Nie mylić z: Teoria wyboru społecznego.

.

Teoria wyboru publicznego – bada przede wszystkim proces kształtowania instytucji w sferze polityki. Można zaliczyć ją do ekonomii instytucjonalnej, a zwłaszcza do jej nurtu zwanego nową ekonomią instytucjonalną^[1].

Teoria wyboru publicznego wykorzystuje wiele osiągnięć z zakresu normatywnej teorii wyboru społecznego, która rozwija się głównie w kierunku teorii opisowo-wyjaśniającej i predykcyjnej. Posługuje się ona tymi samymi prawami, jakich ekonomiści używają do analizy ludzkich zachowań na rynku. Ekonomiści ci zakładają, że ludzie motywowani są tylko przez swój własny interes. I chociaż czasami działają w pewien sposób w trosce o dobro innych ludzi, dominującym bodźcem zachowania są własne interesy. Nie ma znaczenia, czy chodzi o pracownika, pracodawcę, czy konsumenta. Ekonomiści badający teorię wyboru publicznego przyjmują to samo założenie – nawet ludzie zajmujący się polityką, mimo że mają na celu dobro innych, w głównej mierze i tak myślą tylko o swoim interesie.

Teoria wyboru publicznego korzysta z badań empirycznych i stanowi ważną podstawę decyzji strategicznych i planistycznych. Jest istotnym i coraz powszechniejszym źródłem wiedzy o mechanizmach i prawidłowościach funkcjonowania społeczeństwa. Znaczna część tej teorii dotyczy wyboru metod głosowania i agregacji preferencji indywidualnych.

Mając podstawy w ekonomii neoklasycznej, znalazła szerokie zastosowanie m.in. w socjologii. Teorię tę uważa się za szczególną postać teorii racjonalnego wyboru.

Teoria ta rozwinęła się przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, gdzie istnieją jej największe szkoły: szkoła Virginii, szkoła Chicago i szkoła Rochester^[2]. Za prekursora badań nad tą teorią uważa się jednak Duncana Blacka, profesora Glasgow University, którego artykuł „On the Rationale of Group Decision Making” był inspiracją dla wielu badaczy i nadal należy do kanonu podstawowych lektur z dziedziny teorii wyboru publicznego. Teorią tą zajmowali się również James M. Buchanan, Gordon Tullock i Kenneth Arrow.

Sfera zainteresowań teorii wyboru publicznego

• problematyka związana z głosowaniem
  • paradoksy wyboru społecznego
  • metody głosowania i systemy wyborcze (teoria systemów wyborczych)
  • agregacja preferencji
  • efektywność rynku wyborczego
  • warunki równowagi na rynku wyborczym
• wybór w warunkach demokracji
  • funkcjonowanie demokracji bezpośredniej
  • funkcjonowanie demokracji reprezentacyjnej
  • równowaga, konkurencyjność i efektywność w politycznym systemie demokracji
• teoria umowy społecznej i ładu konstytucyjnego
  • źródła umowy społecznej jako podstawy instytucjonalizacji życia społecznego
  • instytucjonalne fundamenty sprawiedliwego ładu społecznego
  • ekonomia polityczna ładu konstytucyjnego
  • konstytucyjne uprawnienia obywateli i ekonomiczne skutki tych uprawnień
• ekonomiczna teoria władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej
  • teoria regulacji gospodarki
  • teoria finansów publicznych
  • rola ideologii grup interesu i koalicji politycznych
  • źródła władzy komitetów i komisji parlamentarnych
  • modele równowagi w funkcjonowaniu parlamentu
  • teorie i modele biurokracji
  • ekonomiczne zachowania sędziów
  • efektywność prawa zwyczajowego
  • efektywność i konkurencyjność w systemie trójpodziału władzy
• teoria grup interesu i koalicji dystrybucyjnych
  • ekonomiczne motywy i warunki działań zbiorowych
  • analiza skuteczności i efektywności grup interesu
  • wpływ działalności grup interesu na efektywność gospodarki narodowej
  • pozytywne i negatywne skutki lobbingu
  • grupy interesu a stabilność instytucjonalna gospodarki
• teoria pogoni za rentą
  • metody ograniczania zjawiska pogoni za rentą polityczną
  • analiza negatywnego wpływu pogoni za rentą polityczną na poziom dobrobytu
  • sposoby uzyskiwania renty politycznej
  • renty ekonomiczne i renty polityczne: ich źródła oraz efekty społeczno-gospodarcze

Fundamentami tej teorii są następujące elementy:

• indywidualizm metodologiczny
• zasada maksymalizacji lub optymalizacji
• koncepcja optimum społecznego
• koncepcja równowagi systemu
• koncepcja kapitału społecznego
• koncepcja instytucji
• założenie o społecznych źródłach uprawnień
• możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli

• ekonomiczna teoria demokracji Anthony’ego Downsa
• wybór

• Jerzy Wilkin (red.), Teoria wyboru publicznego – Wstęp do ekonomicznej analizy polityki i funkcjonowania sfery publicznej, Warszawa, Scholar, 2005
• William F. Shughart II: Public Choice – Econlib. econlib.org. [dostęp 2020-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-14)]. (ang.).
  • William F. Shughart II (tłumaczenie: Tomasz Kłosiński): Shughart: Teoria wyboru publicznego – oficjalna strona Fundacji Instytut Edukacji Ekonomicznej im. Ludwiga von Misesa. mises.pl, 2013-10-09. [dostęp 2020-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-14)].