Własność

Zobacz też: inne znaczenia.

Ten artykuł należy dopracować:

od 2009-07 → dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł,
→ treść artykułu należy opracować w taki sposób, aby nie była polonocentryczna,
Napisać więcej tekstem ciągłym, mniej brykowo w punktach.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Własność (łac. prioprietas) – najszersze, podstawowe prawo rzeczowe, pozwalające właścicielowi korzystać z rzeczy i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób (ius disponendi) (w jego ramach właściciel korzysta z maksimum uprawnień względem rzeczy). Oznaką korzystania z rzeczy są uprawnienia do posiadania (ius possidendi), używania (ius utendi), pobierania pożytków i innych dochodów z rzeczy (ius fruendi) (pożytki rzeczy – naturalne, np. płody, jabłka z sadu i cywilne, np. czynsz z tytułu dzierżawy lub najmu, odsetki od pożyczki albo leasingu itp.) oraz dysponowania faktycznego rzeczą (ius abutendi) (przetwarzanie rzeczy, zużycie, a nawet zniszczenie). Z kolei przez rozporządzanie rozumie się uprawnienia do wyzbycia się własności (np. przeniesienie, zrzeczenie, czy rozrządzenie na wypadek śmierci) i do obciążenia rzeczy poprzez ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego, np. zastawu, hipoteki lub poprzez dokonanie czynności – zobowiązań dotyczących rzeczy o skutkach obligacyjnych, tj. oddanie w dzierżawę, najem, pożyczkę, leasing. Uprawnienia te nie stanowią granic prawa własności, które zakreśla obowiązujące ustawodawstwo. Co do zasady własność jest prawem niegasnącym wraz z upływem czasu.

Właściciel nie może ani korzystać z rzeczy, ani też nią rozporządzać w sposób sprzeczny z przepisami ustaw, zasadami współżycia społecznego czy społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa. Właścicielem może być każdy podmiot prawa cywilnego (osoba fizyczna, osoba prawna, ułomna osoba prawna), z pewnymi wyjątkami, np. zgodnie z polskim ustawą o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców właścicielem nieruchomości nie może być cudzoziemiec bez stosownego zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych (z wyjątkami określonymi ustawą)^[1].

Współwłasność polega na tym, że własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom. Ochrona własności oparta jest na systemie roszczeń (windykacyjne lub negatoryjne), jakie przysługują właścicielowi w razie naruszenia jego prawa.

Własność jest funkcją rozwoju stosunków społecznych, politycznych i ekonomicznych. Na temat początków własności rzymskiej istnieje wiele hipotez. Powszechnie przyjmuje się, iż wcześniej wykształciło się prawo jednostki na rzeczach ruchomych, a dopiero później na nieruchomościach.

Własność przysługuje także w stosunku do zwierząt, które jednak nie są rzeczami (art. 1 ust. 1 u.o.z.). W zakresie nieuregulowanym przepisami o ochronie zwierząt stosuje się odpowiednio (tj. z zachowaniem tych przepisów) przepisy o rzeczach (art. 1 ust. 2 u.o.z.)^[2].

Wskazywała, że właściciel mógł czynić ze swoją własnością wszystko, co nie jest sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa.

• Występowanie: Kodeks Napoleona, Bürgerliches Gesetzbuch, Zivilgesetzbuch.
• W polskim Kodeksie cywilnym z 1964 roku można wyróżnić negatywną stronę prawa własności, czyli możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę jego prawa, z pewnymi jednak ograniczeniami.

Ustawodawca w regulacjach prawnych wyliczał uprawnienia właściciela pełnego.

• Pozytywna strona własności wyrażana rzymską triadą uprawnień: prawo posiadania, prawo korzystania i pobierania pożytków, zużycia rzeczy i prawo rozporządzania.
• Występowanie: Landrecht pruski z 1794 roku, Kodeks cywilny zachodniogalicyjski z 1797 roku, Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch, tom X Zwodu Praw Cesarstwa Rosyjskiego z 1835 roku.
• W polskim Kodeksie cywilnym z 1964 roku można wyróżnić pozytywną stronę prawa własności, czyli uprawnienia – atrybuty składające się na prawo własności jako prawo podmiotowe.

 Osobny artykuł: Własność (Francja).

Prawo własności zostało uregulowane w kodeksie cywilnym:

• art. 140 – 154 – treść i wykonywanie własności;
• art. 155 – 194 – nabycie i utrata własności;
• art. 195 – 221 – współwłasność;
• art. 222 – 231 – ochrona własności;
• art. 902¹ – 902² – przekazanie nieruchomości.

Różne sposoby nabycia własności są nie tylko określone w prawie cywilnym, ale także konstytucyjnym, administracyjnym, karnym i wykroczeń.

Podstawowe sposoby nabycia własności w prawie rzeczowym to:

1. przeniesienie własności na podstawie umowy
2. zasiedzenie
3. przemilczenie
4. zrzeczenie (od 15 lipca 2006 r. nie jest co do zasady możliwe zrzeczenie się własności nieruchomości^[3])
5. nabycie w drodze egzekucji sądowej.

• Wśród sposobów właściwych prawu konstytucyjnemu i administracyjnemu wymienić należy:

1. nacjonalizację
2. wywłaszczenie.

• Prawo karne i prawo wykroczeń wyróżnia:

1. przepadek narzędzi, które służyły lub miały posłużyć do popełnienia przestępstwa albo wykroczenia
2. przepadek rzeczy pochodzących z przestępstwa albo wykroczenia (np. skradzionych).

• Nabycie dzieli się na:

1. nabycie pierwotne – nabywca nie otrzymuje prawa poprzednika, jego prawo jest zupełnie nowe (wyjątek zachodził, kiedy gmina nabywała własność nieruchomości, której właściciel się zrzekł, gmina ponosiła odpowiedzialność z nieruchomości za jej obciążenia)
2. nabycie pochodne – prawo zostaje takie samo, zmienia się jedynie podmiot (nabywca nie może nabyć więcej praw niż posiada zbywający).

• Pierwotne sposoby nabycia własności:

1. zawłaszczenie (nabycie własności rzeczy ruchomej niczyjej przez jej objęcie w posiadanie samoistne – art. 181 KC)
2. zasiedzenie (nabycie własności wskutek upływu wymaganego czasu posiadania – art. 172 i 174 KC)
3. przemilczenie (nabycie własności rzeczy ruchomej wskutek braku zgłoszenia się dotychczasowego właściciela – art. 187 i 189 KC)
4. odłączenie pożytków naturalnych od rzeczy przez uprawnionego do ich pobierania – art. 190 KC
5. przetworzenie, pomieszanie, połączenie rzeczy ruchomych – art. 192 i 193 KC
6. nacjonalizacja
7. nabycie w drodze egzekucji sądowej

• Pochodne sposoby nabycia własności:

1. przez dziedziczenie – art. 922 § 1 i 925 KC
2. w drodze nadania przez władzę
3. przez umowę przenoszącą własność – art. 155 KC

Przeniesienie przez umowy zobowiązujące do przeniesienia własności:

• Do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości wystarczy sama umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy (np. umowa sprzedaży, zamiany, darowizny czy przekazania nieruchomości).
• Do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku lub rzeczy przyszłej potrzebne jest oprócz umowy zobowiązującej do przeniesienia własności rzeczy także przeniesienie jej posiadania.
• Do przeniesienia własności nieruchomości bezwzględnie konieczne jest zawarcie umowy w formie aktu notarialnego. Dotyczy to zarówno umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, jak i przenoszącej własność.
• Do przeniesienia własności rzeczy ruchomych, zwierząt lub praw przepisy szczególne mogą wymagać zawarcia umowy w formie szczególnej, strony również mogą zastrzec taką formę pod określonym rygorem; zazwyczaj jednak umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy ruchomej i przenosząca własność nie wymaga zachowania formy szczególnej^[4].

• prawo bliższości (w średniowieczu)
• regalia (w średniowieczu)
• prawo sąsiedzkie
• dawniej publicznoprawne ograniczenia z uwagi na dobro ogólne (po raz pierwszy ujęte w ZGB)

Środki ochrony własności to tzw. środki ochrony petytoryjnej: roszczenie windykacyjne oraz roszczenie negatoryjne. Oba roszczenia są wskazane w art. 222 kodeksu cywilnego. Dodatkowo właściciel może bronić się środkami ochrony posesoryjnej – chroniącymi posiadanie.

Utrata prawa własności przez dotychczasowego właściciela może nastąpić w wyniku:

• celowego porzucenia rzeczy przez właściciela – dotyczy tylko rzeczy ruchomych
• nabycia własności istniejącej rzeczy przez inny podmiot w sposób pierwotny albo pochodny (np. zawarcia przez właściciela umowy o przekazaniu nieruchomości na rzecz gminy, w której granicach znajduje się nieruchomość lub Skarbu Państwa)
• zniszczenia rzeczy^[5].

• Określano ją jako dziedzictwo, dzierżenie wieczyste. Prawo średniowieczne nie tworzyło ścisłego wielkiego przedziału pomiędzy prawem własności a prawem na rzeczy cudzej. Własność zawierała prawo posiadania, użytkowania i – w dopuszczalnych przez prawo granicach – rozporządzania rzeczą i ustanawiania dziedzica. Typową dla średniowiecza była własność podzielona.
• Sposoby nabywania własności (pierwotne i wtórne): zawłaszczenie rzeczy niczyjej lub porzuconej, zasiedzenie, zdobycz wojenna, prawo nadbrzeżne, z tytułu polowania i rybołówstwa, przeniesienie w drodze umowy, dziedziczenie.

• Szlachecka własność ziemska była z reguły własnością alodialną (dziedziczoną, nie lenną).
• W XVII wieku w niektórych latyfundiach oddziaływała własność warunkowa: szlachta zależna dzierżyła ziemie na prawie lennym i podległa – również pod względem sądowym – swoim panom.
• O przeniesieniu tytułu własności nieruchomości przy jej nabyciu decydowało dokonanie wpisu (inskrypcji) do ksiąg sądowych.
• W XVI wieku w prawie ziemskim ograniczenia prawa własności nieruchomości z tytułu bliższości uległy osłabieniu: zgłoszenie zamiaru pierwokupu skrócono do 6 tygodni. Z kolei w prawie wiejskim prawo bliższości miało szerszy zakres.

• Kodeks Napoleona stwierdził, że właściciel nie może ze swego prawa czynić użytku zabronionego przez ustawy lub rozporządzania.
• Austriacki kodeks cywilny (ABGB) uregulował zasady własności burżuazyjnej. W określonych warunkach zachowano niektóre formy feudalnej własności ziemi.
• Niemiecki kodeks cywilny (BGB) stał na zasadzie pełnej własności prywatnej. Akcentował, że prawa właściciela nie są nieograniczone, ale najpełniejsze. Drobna i średnia własność zostały ograniczone licznymi przepisami administracyjnymi.

Zobacz kolekcję cytatów o własności w Wikicytatach

• własność bonitarna
• własność kwirytarna
• prawo własności intelektualnej
• prawo własności przemysłowej

• Edward Gniewek: Prawo rzeczowe. Warszawa: C. H. Beck, 2016. ISBN 978-83-255-8676-8. Brak numerów stron w książce

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2022 r. poz. 1360, z późn. zm.)
• Ochrona prawa własności
• JeremyJ. Waldron JeremyJ., Property and Ownership, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 6 września 2004, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-28]  (ang.). (Własność i posiadanie)
• TiborT. Machan TiborT., The Right to Private Property, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-29]  (ang.).
• Property (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-13].