Zamek w Swobnicy
 nr rej. A-760 z 31 marca 1957[1] | |
.jpg) Widok z zachodu (2015) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Styl architektoniczny | pierwotnie gotycki |
| Inwestor | |
| Wysokość całkowita | 31 m (wieża) |
| Kondygnacje | 2–3 |
| Powierzchnia użytkowa | 1 961 m² |
| Rozpoczęcie budowy | 1377 |
| Ukończenie budowy | 1382 |
| Ważniejsze przebudowy | XV, XVII, XVIII wiek |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele | Hohenzollernowie, skarb państwa, von Lenart |
| Obecny właściciel | |
Plan budynku | |
Położenie na mapie gminy Banie  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gryfińskiego  | |
 53°01′51,7″N 14°37′23,9″E/53,031028 14,623306 | |
Zamek w Swobnicy (niem. Schloss Wildenbruch[2]) – zamek z XIV wieku w Swobnicy w powiecie gryfińskim, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa zachodniopomorskiego wraz z parkiem z aleją kasztanowcową.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Zamek średniowieczny (XIV-XV wiek)
[edytuj | edytuj kod]Zamek wznieśli joannici baliwatu brandenburskiego[3] w latach 1377–1382[4] za zgodą książąt szczecińskich Świętobora I i Bogusława VII[5], wydaną w 1377 roku[3]. W 1382 roku Joannici[6] przenieśli do zamku w Swobnicy swoją komandorię (komturię[7]) po zdobyciu i spaleniu[8] ich zamku w Rurce przez mieszczan z Chojny w 1373 roku[9].
Pod budowę wybrano półwysep Jeziora Grodziskiego. Z trzech stron zamek otaczała woda, a dodatkowe wzmocnienie stanowiła fosa, od strony zachodniej odcinająca połwysep od lądu stałego. Za fosą rozciągało się przedzamcze o funkcji gospodarczej. Broniły go kolejny nawodniony przekop o szerokości 25 m i fortyfikacje drewniano-ziemne[10]. Budowę zaczęto zapewne wkrótce po uzyskaniu pozwolenia od książąt szczecińskich na wzniesienie zamku w 1377. Pięć lat później na zamku w Swobnicy zamieszkał joannicki komendant Henryk von Güntersberg[10].
Zamek zbudowano z cegły na kamiennym fundamencie, a mury sięgały wysokości od 15 do 18 m. Od góry obiegał je ganek z krenelażem. Od strony północnej wznosił się krótki (7 x 10 m), podpiwniczony, dwukondygnacyjny dom mieszkalny niezajmujący całej długości kurtyny. Na jego piętrze znajdowały się zapewne od wschodu kaplica (wzmiankowana w 1420), zbrojownia (pierwotny refektarz?) i izby mieszkalne. W narożniku zamku ulokowano masywną wieżę, bergfried liczącą pierwotnie 31 m wysokości. Dołem była ona czworoboczna, na rzucie kwadratu o boku 12,3 m[10]. Znajdował się tu głęboki loch więzienny. Górna, dwudziestometrowa część miała plan kolisty. Najwyższa kondygnacja była zaopatrzona w blankowanie i zwieńczona ceglanym ostrosłupem lub stożkiem[10].
Bramę wjazdową umieszczono w murze zachodnim w pobliżu wieży.
W XV wieku powstało gotyckie skrzydło na długości całej kurtyny wschodniej (skrzydło środkowe). Mieścił się tam skarbiec i mieszkanie komendanta. Być może w tym też okresie nadbudowano wieżę przystosowując ją do użycia broni palnej.
W XV lub w końcu XVI wieku powstało skrzydło południowe (po prawej stronie od wjazdu)[10].
Zamek po przebudowie barokowej (XVIII wiek)
[edytuj | edytuj kod]Po wojnie trzydziestoletniej zakon Joannitów został usunięty w 1648 roku ze Swobnicy, a zamek w 1690 roku przejął ród Hohenzollernów z Schwedt[5][10], który władał nim do 1945 roku[3]. W 1730 roku obiekt przebudowano w stylu barokowym[11] i przekształcono go w rezydencję myśliwską[5]. Zburzono wtedy budynek północny i południowy (lewy i prawy) i na miejscu najstarszego domu gotyckiego z XIV wieku zbudowano trakt pałacowy z osiowo zaznaczonym wejściem[10]. Kolejne prace prowadzono na zamku w XIX wieku.
Zamek po II wojnie światowej
[edytuj | edytuj kod]W 1945 roku zamek został uszkodzony. Podczas II wojny światowej na zamku przechowywano pomnik Fryderyka II Wielkiego ze Szczecina[12]. Po II wojnie światowej znaleziono na zamku także kapitele z Kołbacza, Nowogardu, Szadzka, renesansowe płyty nagrobne z portretami Filipa I i Barnima IX z żoną[13]. W czasach PRL zespół zamkowy należał do państwowego gospodarstwa rolnego. W tym okresie korpus główny zamku był użytkowany jako spichlerz[14], a pozostałe pomieszczenia służyły za mieszkania i biura[15]. W 1992 roku zamek nabył holenderski przedsiębiorca von Lenart[14][5].
Pierwotny park przez lata zaniedbań zamienił się w gęsty las[3], a zamek pomimo swojej wartości został zdewastowany w 1954 roku i nie doczekał się remontu[5][16] (w 2008 roku zawaliło się północne skrzydło[3]) aż do listopada 2011 roku, kiedy to właściciel oddał gminie Banie zaniedbany zamek dzięki działalności Towarzystwa Zamku w Swobnicy, co umożliwiło rozpoczęcie remontu[17][5]. Główną część zamku pokryto nowym dachem w 2012 roku za kwotę 718 tys. zł[3]. Jesienią 2013 roku zakończono remont średniowiecznej wieży ze środków m.in. MKiDN za łączną kwotę 385 tys. zł.
Zamek wpisano do rejestru zabytków nieruchomych 31 marca 1957 roku (nr rej.: A-760), pod tym samym numerem rejestru dopisano park z aleją kasztanowcową 4 grudnia 1980 roku[1].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Zamek znajduje się poza centrum wsi i prowadzi do niego brukowana aleja obsadzona szpalerem lip i kasztanowców[18]. Obiekt znajduje się nad Jeziorem Grodziskim[11] (lub Zamkowym[18] – położonym na rzece Tywie; w dużej mierze wyschniętym[3]) i dzięki fosie był z trzech stron otoczony wodą[5]. Jest to obiekt trójkrzydłowy, w stylu pierwotnie gotyckim[18][11], na planie kwadratu o boku 50 m z wewnętrznym dziedzińcem[5]. Wieża ma wysokość 31 m, przekrój kwadratu u podstawy i okręgu powyżej[5][11]. Od zachodu zamku znajduje się przedzamcze, na które składają się dwa ceglane budynki gospodarcze[18]. Powierzchnia użytkowa zamku wynosi 1 961 m², a jego kubatura to 20 049 m³[15].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Zamek na litografii (1846) -
Baszta (2016) -
Budynki gospodarcze przedzamcza (2016) -
Korpus budowli (2010) -
Dawna Sala Wielka (2010) -
Resztki kominka Sali Wielkiej (2010) -
Sztukaterie (2010) -
Widok z wieży na południe (2018) -
Zamek z jeziorem Grodziskim (2023) -
Zamek widok z powietrza (2023)
.jpg)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo zachodniopomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 36 [dostęp 2023-03-28].
- ↑ Heinrich Jobst von Wintzingerode, Schwierige Prinzen die Markgrafen von Brandenburg-Schwedt, Berlin 2011, s. 77, ISBN 978-3-8305-1881-5, OCLC 780310867 [dostęp 2023-03-28].
- ↑ a b c d e f g Hinterkeuser 2014 ↓, s. II.
- ↑ Hinterkeuser 2014 ↓, s. V.
- ↑ a b c d e f g h i Swobnica - zamek joannitów [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2023-03-28] (pol.).
- ↑ Hinterkeuser 2014 ↓, s. III.
- ↑ Maria Irena Mileska, Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, Wyd. 2., zmienione, Warszawa: Państwowe Wydawn. Nauk, 1992, s. 702, ISBN 83-01-09822-8, OCLC 28702180 [dostęp 2023-03-28].
- ↑ Rurka [online], Zamki znane i nieznane [dostęp 2023-03-28] (pol.).
- ↑ Bohdan Guerquin, Zamki w Polsce, Wyd. 2., popr, Warszawa: Arkady, 1984, s. 278, ISBN 83-213-3239-0, OCLC 12302498 [dostęp 2023-03-28].
- ↑ a b c d e f g Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Leksykon zamków w Polsce, Wydanie II, Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2022, ISBN 978-83-213-5213-8 [dostęp 2024-09-01].
- ↑ a b c d Tadeusz Wojciech Lange, Szpitalnicy, joannici, kawalerowie maltańscy, Warszawa: Dom Wydawn. Bellona, 1999, s. 89, ISBN 83-11-08970-1, OCLC 43893352 [dostęp 2023-03-28].
- ↑ Zbigniew Mazur, Wspólne dziedzictwo? : ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Poznań: Instytut Zachodni, 2000, s. 211, ISBN 83-87688-02-9, OCLC 46329184 [dostęp 2023-03-28].
- ↑ Kazimierz Piwarski, Stanisława Zajchowska (red.), Odbudowa ziem odzyskanych, 1945-1955, Poznań: Instytut Zachodni, 1957, s. 276.
- ↑ a b Hinterkeuser 2014 ↓, s. IV.
- ↑ a b Skwirzyńska 1999 ↓, s. 3.
- ↑ Maria Glińska, Stowarzyszenie Historyków Sztuki. Oddział Szczeciński, 50 lat polskich badań nad sztuką Szczecina i Pomorza Zachodniego : materiały z seminarium 29-30 wrzesień 1995, Szczecin: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Oddział Szczeciński, 1996, s. 99, ISBN 83-905667-1-0, OCLC 40744159 [dostęp 2023-03-28].
- ↑ Hinterkeuser 2014 ↓, s. IV–V.
- ↑ a b c d Skwirzyńska 1999 ↓, s. 2.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Guido Hinterkeuser, Wildenbruch = Swobnica, wyd. 2., veränderte Auflage, Berlin 2014, ISBN 978-3-941675-64-3, OCLC 904389367 [dostęp 2023-03-28].
- Kazimiera Kalita Skwirzyńska, Zamek joannitów. Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa [online], Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie, wrzesień 1999.
- Kajzer Leszek (red.), Leksykon zamków w Polsce, Arkady, Warszawa 2022
- Radacki Zbigniew, Średniowieczne zamki Pomorza Zachodniego, Warszawa 1976