Zamek w Szaflarach
 nr rej. A-580 z 11 października 1988 | |
 Pozostałości zamku i pawilon w Szaflarach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
Położenie na mapie gminy Szaflary  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego  | |
 49°26′16,8967″N 20°01′00,6249″E/49,438027 20,016840 | |
Zamek w Szaflarach – średniowieczny zamek, który znajdował się w Szaflarach, w powiecie nowotarskim, w województwie małopolskim, na terenie Podhala. Zamek popadł w ruinę w pierwszej połowie XVI wieku, zachowały się jedynie fragmenty fundamentów muru.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Zamek, usytuowany na wapiennej skale na lewym brzegu Białego Dunajca, w XIII i XIV wieku należał wraz ze wsią Szaflary do opactwa cystersów ludźmiersko-szczyrzyckich; w 1380 roku, za panowania Ludwika Węgierskiego, został włączony wraz ze wsią do dóbr królewskich[1].
Początkowo w miejscu tym istniał drewniany gródek[2], wzniesiony przypuszczalnie w drugiej połowie XIII wieku[2] (według niektórych źródeł około 1245 roku[3]). Niektóre źródła podają na podstawie danych archeologicznych, że gródek w Szaflarach istniał już w XI wieku[4]. Wzniesiony został albo jako strażnica chroniąca przed napadami ziemie klasztoru cystersów w Szczyrzycu[2], albo przez potomków wojewody krakowskiego Teodora Gryfity[5].
Wzmianki o zamku pojawiają się w dokumentach z początków panowania Kazimierza Wielkiego: w 1334 roku wspomniany jest „nowy zamek” (łac. castrum novum) w Szaflarach[2]; na dokumencie z 1338 roku figuruje m.in. podpis Piotra ze Słupi (Petrus de Slupi), kasztelana zamku szaflarskiego[6].
W 1380 roku, za panowania Ludwika Węgierskiego, opat klasztoru cystersów w Szczyrzycu wydzierżawił zamek w Szaflarach Żydowi nawróconemu na chrześcijaństwo, który założył w nim mennicę bijącą fałszywe monety. Ludwik Węgierski położył kres temu procederowi; na jego rozkaz zamek został zdobyty i zniszczony[2] przez starostę krakowskiego Sędziwoja z Szubina[7]. W tym samym roku Szaflary włączono do dóbr królewskich. Trzecia fazy rozbudowy zamku miała miejsce w latach 1470-1480. Wtedy w 1474 roku, za panowania Kazimierza Jagiellończyka, zamek został oddany w dzierżawę Piotrowi Komorowskiemu herbu Korczak, któremu w 1477 roku odebrano mu go za sprzyjanie królowi węgierskiemu Maciejowi Korwinowi[2]. W tym samym roku został opanowany przez wojska królewskie pod dowództwem starosty krakowskiego Jakuba z Dębna, po czym Kazimierz Jagiellończyk przekazał zamek Markowi Ratoldowi, który miał na nim zapisaną od króla należność pieniężną[8]. W tym okresie w dokumentach źródłowych pojawia się nazwa „fortalicja Szaflary” (łac. fortalitium Schaflari)[6].
Zamek popadł w ruinę w pierwszej połowie XVI wieku; według niektórych źródeł był w zupełnej ruinie już przed 1505 rokiem[6].
Teren, na którym znajdował się zamek został częściowo zabudowany. Zachowała się jedynie część fundamentów muru obwodowego z początku XIV wieku oraz resztki wału usytuowanego od strony południowej. Stanowisko to badano m.in. w 1942 roku, podczas II wojny światowej, w trakcie prac archeologicznych prowadzonych przez niemieckie władze okupacyjne Generalnego Gubernatorstwa[2][9].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Zamek stał na płaskim szczycie o wymiarach 20 na 30 metrów; skała, na której się znajdował, od północy i wschodu kończy się urwiskiem, natomiast zbocza południowe i zachodnie są łagodne. Był konstrukcją murowano-drewnianą; otaczał go mur obwodowy o trzech bokach prostych i jednym boku zaokrąglonym. Wysuwano przypuszczenie, że około 1474 roku Piotr Komorowski dodatkowo wzmocnił zamek kamiennym wałem zaporowym; w tym okresie droga do zamku prowadziła przez drewniany most i barbakan[10].
Badania archeologiczne
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Hasło „Szaflary” w Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN, t. 11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968, s. 179
- ↑ a b c d e f g Juliusz Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Warszawa: Wydawn. Stanisław Kryciński, 1993, s. 211-212, ISBN 978-83-85531-02-9 [dostęp 2024-06-26].
- ↑ Szaflary, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 767. oraz hasło „Szaflary” w Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN, ibid.
- ↑ M. Adamczyk, Historia Gminy Szaflary. I. Okres staropolski, publikacja elektroniczna na stronach internetowych Gminy Szaflary [1]
- ↑ S. Kolodziejski, „Średniowieczne rezydencje obronne małopolskich Gryfitów. Uwagi do problematyki badawczej”, [w:] Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica, nr 20, 1996, s. 82
- ↑ a b c M. Adamczyk, Historia Gminy Szaflary. I. Okres staropolski, ibid.
- ↑ Jan Długosz, Liber Beneficiorum dioecesis cracoviensis, t. III, s. 438, Wydarzenia z roku 1380 opisane przez Jana Długosza mijają się z prawdą, co udowodnił m.in. dr Józef Rafacz w swojej książce "Dzieje i ustrój Podhala Nowotarskiego [..], 1935, s. 27-28. W świetle dokumentów, które autor przytacza Cystersi utracili Nowotarszczyznę w l. 1335-1338.
- ↑ Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście, przeł. K. Mecherzyński, t. V, ks. 12, Kraków 1870, s. 623 [2]
- ↑ a b Wałowy Alicja, Materiały z badań archeologicznych na średniowiecznym zameczku w Szaflarach, "Materiały Archeologiczne", Kraków, tom 2, s. 295-332.
- ↑ G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków 1983, s. 31, 103; J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, ibid., s. 211-212
- ↑ Deutsche Forschung im Osten, 1943, s. 47–53
- ↑ Dziennik prac wykopaliskowych w Szaflarach, Archiwum Muzeum Archeologiczne w Krakowie
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- M. Adamczyk, Historia Gminy Szaflary. I. Okres staropolski, publikacja elektroniczna na stronach internetowych Gminy Szaflary [3]
- G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków 1983
- J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993