Zinaida Wołkońska

Zinaida Wołkońska

Зинаи́да Волко́нская

Portret Wołkońskiej pędzla Oriesta Kiprienskiego (1830)
Pełne imię i nazwisko	Zinaida Aleksandrowna Wołkońska
Data i miejsce urodzenia	14 grudnia 1789 Drezno
Data i miejsce śmierci	5 lutego 1862 Rzym
Zawód, zajęcie	poetka, gospodyni salonów artystycznych
Multimedia w Wikimedia Commons

Zinaida Wołkońska^[a][1][2][3] (ros. Зинаи́да Алекса́ндровна Волко́нская, Zinaida Aleksandrowna Wołkonska), w starszej literaturze także Zeneida Wołkońska^[3], zd. Biełosielska-Biełozierska (ur. 3 grudnia^?/14 grudnia 1789 w Dreźnie^[4], zm. 24 stycznia^?/5 lutego 1862 w Rzymie^[5]) – rosyjska arystokratka i pisarka. W Rzymie i w Moskwie prowadziła salony literackie i artystyczne, gromadząc w nich wiodących twórców epoki. Podejmowała również Adama Mickiewicza, z którym przez kilka lat korespondowała. Wychowana w duchu kultury zachodnioeuropejskiej, przeszła w dorosłym wieku na katolicyzm i propagowała to wyznanie wśród rosyjskich emigrantów i dyplomatów we Włoszech.

Była córką księcia Aleksandra Biełosielskiego-Biełozierskiego, ambasadora rosyjskiego na dworze króla Sardynii, i jego żony Warwary zd. Tatiszczewej^[6]. Wcześnie w dzieciństwie straciła matkę i była wychowywana przez ojca. Zadbał on, by nauczyła się kilku języków obcych, w tym łaciny. Młoda arystokratka wyniosła również z domu zainteresowanie muzyką i literaturą^[3]. Słabo mówiła natomiast, także jako dorosła kobieta, po rosyjsku, preferując francuski^[3]. Formalnie prawosławna, wychowywała się w otoczeniu wyznawców katolicyzmu, co przełożyło się na jej późniejsze sympatie i ostatecznie odejście od prawosławia^[7].

W 1809 r. Zinaida Biełosielska razem z ojcem po raz pierwszy przybyła do Rosji i zamieszkała w Petersburgu. Krótko po przybyciu do rosyjskiej stolicy Aleksander Biełosielski-Biełozierski zmarł^[3]. W 1811 r. Zinaida Biełosielska wyszła za mąż za generała Nikitę Wołkońskiego, adiutanta cara Aleksandra I. Prestiż rodzin, z których wywodzili się małżonkowie, a także uroda i charakter kobiety sprawiły, że szybko zyskała ona wysoką pozycję na carskim dworze. Aleksander I uczynił ją damą dworu i publicznie się nią zachwycał^[1][3]. Jako że relacje obojga stały się przedmiotem plotek na dworze, Wołkońska po urodzeniu syna Aleksandra wycofała się z życia dworskiego^[1].

Na prośbę Aleksandra I księżna Wołkońska weszła do carskiej świty, która razem z rosyjskim monarchą udała się w 1813 r. w podróż po Europie Zachodniej, a następnie na kongres wiedeński^[3]. Podróżowała razem z dwuletnim synem, brała udział w balach i przyjęciach towarzyszących kongresowi^[1]. Następnie udała się do Paryża, gdzie przeżyła dwa lata i gdzie występowała jako śpiewaczka na scenie dworskiej w Tuileries^[3].

W 1818 r. Zinaida Wołkońska wróciła do Rosji. Za sprawą dworskich intryg musiała wycofać się z petersburskiego towarzystwa. Zamieszkała w Odessie, poświęcając się wychowaniu syna. Aby znaleźć dla niego najodpowiedniejszych opiekunów, skontaktowała się z jezuitami, a zakonnika i pedagoga Dominique’a-Charlesa Nicolle’a poprosiła o stworzenie specjalnego programu nauczania dla Aleksandra^[1]. Wołkońska utrzymywała kontakty z jezuitą do 1820 r., gdy został on zmuszony do wyjazdu z Rosji. W tym czasie zbliżyła się jeszcze bardziej do katolicyzmu^[1]. W tym samym 1820 r. Zinaida i Nikita Wołkońscy wyjechali do Rzymu, gdzie kobieta posiadała odziedziczony po ojcu pałac i gdzie stworzyła salon artystyczny i literacki^[1]. Podejmowała w nim zarówno twórców rosyjskich przebywających we Włoszech (m.in. Karla Briułłowa), jak i artystów zachodnioeuropejskich (Bertela Thordvaldsena, Antonia Canovę, Horace’a Verneta)^[1].

W 1822 r. małżeństwo powróciło do Petersburga, gdzie Zinaida Wołkońska nadal zajmowała się wychowaniem syna, zaczęła również pisać. W języku francuskim tworzyła wiersze, nowele, szkice podróżne. Swoje utwory publikowała rzadko, rzadko też prezentowała je odwiedzającym ją gościom – tego rodzaju działalność, uprawiana przez kobietę, nie była traktowana poważnie^[1].

W 1824 r. Wołkońska zamieszkała w pałacu Biełosielskich w Moskwie. Stworzyła tam salon literacki i artystyczny, w którym podejmowała czołowych pisarzy i poetów, malarzy, architektów, rzeźbiarzy, kompozytorów i aktorów, naukowców. W salonie Wołkońskiej odbywały się koncerty, recytacje wierszy i całe inscenizacje oper włoskich, w których aktywny udział brała udział także gospodyni, śpiewająca kontraltem. Wśród stałych gości byli Aleksandr Puszkin, Piotr Czaadajew, Dmitrij Wieniewitinow, Iwan Kozłow, Wasilij Żukowski, Aleksiej Chomiakow, Jewgienij Baratynski^[8]. Puszkin, Wieniewitinow i Kozłow poświęcili jej wiersze^[9]. Wołkońską nazywano Korynną północy^[10], Puszkin określił ją mianem królowej muz i piękna^[7]. Z kolei w policyjnych raportach III Oddziału salon Wołkońskiej opisywano jako ośrodek opozycyjny, gromadzący przeciwników carskiego rządu^[7].

W 1827 r. Zinaida Wołkońska poznała Adama Mickiewicza. Nie jest jasne, kto wprowadził polskiego poetę do jej salonu (mógł być to książę i krytyk literacki Piotr Wiaziemski lub pisarz Ksenofont Polewoj). Mickiewicz był entuzjastycznie przyjmowany przez towarzystwo, jakie gromadziło się w salonie, a Wołkońska wysoko ceniła jego talent i odnosiła się do niego z wielką serdecznością^[8][7]. Mickiewicz występował w salonie Wołkońskiej z improwizacjami w języku francuskim, napisał też wiersz Na pokój grecki w domu księżnej Zeneidy Wołkońskiej w Moskwie i wygłosił go po francusku podczas jednego ze spotkań w salonie^[3]. Adam Mickiewicz i Zinaida Wołkońska korespondowali ze sobą^[8]. Według części krytyków polski poeta był, przynajmniej przez pewien czas, bez wzajemności zakochany w rosyjskiej arystokratce^[11]. Mickiewicz podarował Wołkońskiej egzemplarz Konrada Wallenroda z dedykacją, z myślą o niej przetłumaczył na język francuski dedykację Sonetów krymskich^[12]. Całość Sonetów była czytana podczas spotkań w salonie Wołkońskiej w rosyjskim przekładzie Iwana Kozłowa, również stałego gościa towarzystwa^[12]. Po 1825 r. faktem powszechnie znanym stały się katolickie sympatie Wołkońskiej, a być może nawet jej formalna konwersja^[7]. Księżna ostatecznie zbliżyła się do katolicyzmu pod wpływem kilku wydarzeń r. 1825: śmierci Aleksandra I, nieudanego buntu dekabrystów, w którym brał udział jej powinowaty Siergiej Wołkoński (zesłany następnie na Syberię; jego żona Marija towarzyszyła mu dobrowolnie), represje nowego cara Mikołaja I wobec buntowników^[10]. W 1827 r. wstrząsem była dla niej śmierć 22-letniego poety Dmitrija Wieniewitinowa, nieszczęśliwie w niej zakochanego^[10]. Porzucenie prawosławia było w ówczesnej Rosji nielegalne, jednak popularność i wpływy Wołkońskiej sprawiły, że nie spotkały jej żadne sankcje. Car Mikołaj I próbował jedynie przekonać ją do zmiany decyzji, wysyłając do jej domu prawosławnego duchownego^[7]. Według rosyjskiej badaczki Nadieżdy Gorodieckiej w latach 20. Wołkońska nadal jedynie otwarcie sympatyzowała z katolicyzmem, natomiast oficjalnej konwersji dokonała dopiero w 1833 r., gdy żyła już na stałe we Włoszech^[13].

W 1828 r. Wołkońska, nieszczęśliwa w małżeństwie, nawiązała romans z hrabią Alessandro Riccim – włoskim poetą i kompozytorem, mężem rosyjskiej śpiewaczki Jekatieriny Łuniny^[14].

W 1829 r. księżna Wołkońska z synem opuściła Rosję. Pewien czas spędziła w Weimarze, Tyrolu i Saksonii, następnie zaś udała się do Włoch. Po zwiedzeniu szeregu miast i regionów Włoch osiadła ostatecznie w Rzymie, gdzie nabyła winnicę oraz rezydencję – Palazzo Ferrucci^[7]. W swoim nowym domu ponownie zaczęła podejmować artystów, a także kapłanów katolickich^[7], zapraszała również Mickiewicza^[14]. Kontynuowała też romans z Riccim, który dla niej porzucił żonę^[14]. Relacja ta przetrwała do 1841 r., gdy Wołkońska pogodziła się z mężem^[15].

Z wiekiem Zinaida Wołkońska była coraz bardziej gorliwą katoliczką i ascetką. Regularnie rozdawała jałmużnę, znaczną część swojego majątku przekazała Kościołowi katolickiemu, różnym zakonom i instytucjom dobroczynnym. Propagowała katolicyzm wśród rosyjskich dyplomatów przebywających w Rzymie. Do konwersji przekonała swojego męża (porzucił prawosławie na krótko przed śmiercią w 1844 r.^[16]), swoją siostrę Mariję Własową^[15] i kilku dyplomatów^[16]. Nie zdołała natomiast skłonić do zmiany wyznania swojego syna Aleksandra, również dyplomaty^[16]. Po śmierci męża zajmowała się już tylko modlitwą i działalnością charytatywną^[16]. Zmarła w Rzymie i została pochowana w kościele dei Santi Vincenzo e Anastasio a Trevi^[15].

Zinaida Wołkońska jest autorką czterech nowel, z których najlepsza jest autobiograficzna Laura^[9], epickiego poematu Olga oraz opowieści historycznej Tableau slave du cinquième siècle, której fragment, Ludowid i Miliada, został przełożony na język polski i wydany w 1826 r.^[1][17] W 1821 r. napisała wierszowany dramat muzyczny Jeanne d’Arc, który został następnie wystawiony w jej salonie, z nią samą w roli tytułowej^[9]. Po śmierci Aleksandra I stworzyła na tę okoliczność elegię, epitafium poświęciła też zmarłemu przedwcześnie Dmitrijowi Wieniewitinowowi^[10]. Większość dzieł napisała w języku francuskim^[3].

Dzieła zebrane Zinaidy Wołkońskiej wydał po jej śmierci jej syn Aleksandr – równocześnie w językach francuskim i w przekładzie na język rosyjski w 1865 r.^[6]