1754

Ovo je članak o godini 1754.

Godina 1754 (MDCCLIV) bila je redovna godina koja počinje u utorak po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u subotu po julijanskom kalendaru.

• februar - Kapetan Virdžinijske regimente William Trent stiže na početak rijeke Ohio, današnji Pittsburgh, kako bi tu izgradio utvrdu Fort Prince George. Ovo je naređeno nakon što se major George Washington vratio prošlog decembra s negativnim francuskim odgovorom na zahtjev da se povuku iz dvije utvrde sjevernije.
• 22. 2. - Počinje Guaraní rat: Indijanci preventivno napadaju jedno portugalsko brazilsko naselje. Guaraní ne žele prihvatiti portugalsku vlast a ni iseliti se iz sedam španskih jezuitskih misija, Misiones Orientales, koje su po ugovoru iz 1750. pripale Portugalcima.

• 4. 3. - Osnovana je Grofovija Gorica i Gradiška, habsburška krunska zemlja. Gradisca d'Isonzo je vraćena Gorici, pošto je od 1647. bila zasebna grofovija.
• 6. 3. - Umro je britanski vigovski premijer Henry Pelham, deset dana kasnije ga nasleđuje brat Thomas Pelham-Holles, 1. vojvoda od Newcastlea (do 1756. i 1757-62), raniji državni sekretar Severnog departmana (inostrani poslovi).
• mart - Virdžinijski defakto guverner Robert Dinwiddie šalje Washingtona, bez znanja londonske vlade, da zarobi ili ubije svakoga ko bi ometao radove na granici - misli se na Francuze, ovo je praktično ratni mandat. Washington kreće 2. 4. sa manje od 160 ljudi.
  • Dinwiddie i Washington su deoničari Ohajske kompanije, koja namerava naseljavanje u Ohajskoj zemlji. Komercijalne interese u toj oblasti ima i William Trent.
• 25. 3. - Zakon o tajnim brakovima u Engleskoj i Velsu, prvi je propis koji tamo zahteva formalnu bračnu ceremoniju.

• 11. 4. - Marija Terezija naređuje Ugarskoj dvorskoj kancelariji da se ispitaju međusobne tužbe srpskog naroda i ostalih naroda u Ugarskoj, naročito sporove sa rimokatoličkim sveštenstvom i županijskim vlastima.^[1]
• 11. 4. (31. 3. po j.k.) - Vladika Vasilije služio liturgiju u Moskvi, sama se carica pričestila iz njegovih ruka, kao i prestolonaslednik Petar.^[2]
• 16. 4. - Franko-kanadske snage na čelu sa Contrecœurom stižu na početak rijeke Ohio - Britanci sutradan odlaze, a Francuzi ruše njihove građevine i grade svoju veću utvrdu, Fort Duquesne.
• proljeće - Bosanski vezir Hadži Mehmed-paša dolazi s vojskom u Gacko: vladika Sava Petrović i guvernadur Stano Radonjić dogovorili plaćanje harača i da neće četovati u Hercegovini.^[3][4]

• 14. 5. - U Škotskoj osnovan Kraljevski i drevni St Andrewski golf klub, jedan od najstarijih i najuglednijih.
• svibanj - Crnogorski vladika Vasilije Petrović napustio Moskvu. U Rusiji je štampao "Istoriju o Černoj Gori"^[5] ("istoriski i materialno skroz nepouzdana"^[2]), predložio stvaranje crnogorskog puka, dobio je pomoć u crkvenim knjigama i stvarima i za Cetinjski manastir. Po povratku vodi kampanju protiv plaćanja harača Turcima i protiv Mletaka.^[3][6]
• 20. 5. - Završeni izbori u Velikoj Britaniji: vigovci pojačali apsolutnu većinu.
• 28. 5. - Bitka kod Jumonville Glena, u dan. jugozapadnoj Pennsylvaniji, prilikom koje britansko-indijanska ekspedicija pod mladim potpuk. Georgeom Washingtonom (22) u prepadu uništava manji odred franko-kanadskih vojnika u spornom području Ohioa; taj incident označava početak Francuskog i indijanskog rata u Sjevernoj Americi.

• 2. 6. - Veliki vezir Imad-ul-Mulk, pravi vladar Mogulskog Carstva zbacio je cara Ahmad Shah Bahadura, koji će biti oslepljen i provesti ostatak života u zatvoru. Postavljen je Alamgir II - vezir će ga ubiti 1759, a carstvo nastavlja da slabi.
• 15. 6. - Prokop Diviš postavio u Češkoj "vremensku mašinu", faktički prvi gromobran u Evropi.
• 19. 6. - 11. 7. - Kongres u Albanyju sedam od 14 britanskih kolonija u Americi o saradnji sa nekim indijanskim plemenima i planovima odbrane od Francuza i njihovih indijanskih saveznika. Usvojen je i plan Benjamina Franklina o savezu kolonija, koji odbijaju legislature kolonija i Britanci. Uzor za kolonijalna okupljanja i dokumente iz 1760-tih i '70-tih.
• 26. 6. - Zaposlenik Kompanije Hadsonovog zaliva Anthony Henday je krenuo sa nekoliko Indijanaca Kri na zapad - stiže do današnje Alberte, stupio je u kontakt sa Blackfootima radi trgovine krznom, možda je prvi Evropljanin koji je video Stenovite planine.
• 27. 6. (16. 6. po j.k.) - Carica Jelisaveta potpisala Rastrellijev projekat za novu verziju Zimskog dvorca (završen 1762). Rastrelli je ove godine izgradio Stroganovski dvorac za bogatu porodicu Stroganov, gradi se i Voroncovski dvorac, Smolni manastir i Katarinin dvorac u Carskom selu. Završeni su spoljni radovi na kijevskoj crkvi sv. Andrije.

• 3. 7. - Bitka kod Fort Necessityja u kojoj nadmoćne francuske snage prisiljavaju Georgea Washingtona na predaju u novoizgrađenoj tvrđavi Fort Necessity, u dan. Farmington, Pennsylvania, ali mu potom daju uvjetni otpust nakon što je potpisao izjavu kojom svoj postupak kod Jumnoville Glena opisuje kao "ubistvo".
• 17. 7. - Počinju predavanja na Univerzitetu Columbia.
• 30. 7. - Dužd Francesco Loredan potvrdio dukal o slobodi veroispovesti iz 1739, za šta su molili dalmatinski pravoslavci.^[7]

• 1. 8. - Papina enciklika Quod provinciale upućena u crkvenu provinciju Albanija: upozorava da hrišćani ne mogu nositi muslimanska imena. Ovo je zabranjivano i enciklikom Inter omnigenas iz 1744.
• avgust - Vest o okršajima sa Francuzima u Americi je stigla u Englesku - dogodine šalju trupe, a isto čini i Francuska.

• 2. 9. - Jak zemljotres pogodio Izmit i Carigrad, gde su oštećene Bajazitova i Fatihova džamija.
• 19. 9. (8. 9. po j.k., Mala Gospojina) - Vezirov čohadar došao na Cetinje, da sa svojim ljudima primi danak - vladika Vasilije je odlučno protiv, tako da su Turci oterani. Za razliku od pomirljivog Save, Vasilije je protiv i Turaka i Mlečana (turski pohod dolazi 1756).^[2]

• listopad - Buna u virovitičkom vlastelinstvu, u vezi sa pripremama za predstojeći popis.^[8] U Moslavini, na lijevoj strani donje Lonje, seljaci ove godine uskraćuju podvoz, bezuspješno nastoje da budu priključeni Krajini.^[9]
• oktobar - Izdat je četvrti tom Encyclopédie

• 29. 11. - Karim Khan Zand je uzeo Širaz Azad Khan Afghanu.

• 13. 12. - Osman III nasljeđuje Mahmuda I kao sultan Osmanskog Carstva (do 1757).
• krajem godine - Porezni popis u Hrvatskoj, od Ludbrega u Podravini do Moslavine: prihod sa zemlje i, kao novina, ostali izvori prihoda (stoka, sječa drva, rakijski kotlovi, mlinovi, trgovina...). Ubrzano se opravljaju putevi, u očekivanju posjete carice Marije Terezije - nezadovoljstvo dovodi do pobune u veljači.^[10]
• decembar - Popis stanovništva u Novoj Srbiji u dan. Ukrajini, verovatno samo kolonista, ne vojnika: ima 2.225 muškaraca, od čega 257 Srba i 1667 Vlaha.^[11]
  • Južnije od Nove Srbije izgrađena tvrđava sv. Jelisavete - kasniji Jelisavetgrad, Kirovograd, dan. Kropivnicki.

• Marija Terezija izdaje "Krajiška prava" (Militar Gränitz-Rechten): izjednačeno ustrojstvo Varaždinskog i Karlovačkog generalata, ukinuti posljednji ostaci krajiške samouprave, knezovi su samo pomoćnici vojnih organa za sporedne poslove.^[12] Nagomilana nezadovoljstva će dovesti do pobune sledeće godine.
• Na Porti se saznaje da je raja 12 nahija smederevskog sandžaka zapala u dugove zbog skupljača poreza i zelenaša pa je "veći deo podanika prebegao u Austriju" - krivci su spahije i zaimi proglašeni za ajane (zemaljske prvake).^[13]
• Trgovačka misija Haugvitz-Prokop nalazi 50 različitih vrsta tkanina inozemnog porijekla u trgovinama slavonskih gradova.^[14]
• Antun Bečić je skradinski biskup (do 1759). Antun II. Tripković je ninski biskup (do 1771).
• Nove crkve: Sl. Brod (Župna crkva sv. Stjepana Kralja), Petrijevci (sv. Petra), Tenja (sv. Ane).
• U Beču osnovana Orijentalna akademija za učenje istočnih jezika - današnja Diplomatska akademija u Beču.
• Navodno ukazanje Gospe u mestu Las Lajas, /las lahas/, na jugozapadu današnje Kolumbije - veličanstveno svetilište izgrađeno 1916-49.
• Sukob u Džungarskom kanatu: Davači odbija zahtev Amursane, hojtsko-ojratskog princa i zeta kazaškog kana, da podele zemlje kanata i napada ga. Amursana beži kod kineskog ćingovskog vladara Qianlonga, zaklinje mu se na vernost a ovaj odlučuje da pošalje vojsku na Džungariju.
• Ugovorom iz Pondicheryja je okončan Drugi karnatski rat - sukob Britanaca i Francuza u Indiji se nastavlja 1756. nakon izbijanja rata u Evropi.
• U Nemačkoj je završeno izdavanje Grosses vollständiges Universal-Lexicon, koje je Johann Heinrich Zedler započeo 1731 - 64 + 4 sveske, 284.000 članaka na 63.000 stranica, najveći enciklopedijski projekt u Evropi ovog stoleća.
• Tvorac nameštaja Thomas Chippendale izdao priručnik The Gentleman and Cabinet Maker's Director.
• Na Kristovoj crkvi u Filadelfiji je završena kula od 60 metara - najviša građevina u dan. SAD do 1810.
• Joseph Black je otkrio ugljen-dioksid (u radu iz 1756 ga je nazvao "fiksni vazduh").^[15]
• 1754-56 - Ignacije Szentmartony je na ekspediciji po Amazoni i Rio Negru.

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1754.

• 15. 1. - Jacques Pierre Brissot, francuski revolucionar († 1793)
• 28. 1. - Josip Franjo Domin, svećenik, fizičar († 1819)
• 2. 2. - Charles Maurice de Talleyrand-Périgord, francuski diplomata († 1838)
• 11. 2. - Tanasko Rajić, srpski ustanik († 1815)
• 23. 3. - Jurij Vega, slovenački matematičar i artiljerac († 1802)
• 30. 3. - Jean-François Pilâtre de Rozier, francuski učitelj xemije i fizike.
• 31. 5. - Catherine-Dominique de Pérignon, maršal Francuske († 1818)
• 1. 6. - Ferdinand Karl, austrijski nadvojvoda, guverner Lombardije († 1806)
• 12. 6. - Isaac Le Chapelier, francuski političar († 1794)
• 2. 8. - Pierre Charles L'Enfant, planer Washingtona D.C. († 1825)
• 23. 8. - Luj XVI, francuski kralj († 1793)
• 9. 9. - William Bligh, britanski pomorski oficir († 1817)
• 1. 10. - Pavle, car Rusije († 1801)
• 28. 10. - Fransoa Persi, francuski hirurg i akademik († 1825)
• 6. 11. - Friedrich, prvi kralj Württemberga († 1816)
• 15. 12. - Usman dan Fodio, islamski učenjak, osnivač Kalifata Sokoto († 1817)
• Tekle Haymanot II, etiopski car († 1777)
• Jovan Branovački, austrijski general († 1816)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1754.

• 10. 1. - Edward Cave, engleski štampar, urednik i izdavač.
• 4. 3. - Leopold Philipp od Arenberga, vojvoda, austrijski feldmaršal (* 1690)
• 6. 3. - Henry Pelham, britanski premijer (* 1694)
• 9. 4. - Christian Wolff, filozof (* 1679)
• 15. 4. - Jacopo Riccati, italijanski matematičar (* 1676)
• 14. 5. - Pierre-Claude Nivelle de La Chaussée, dramski pisac (* 1692)
• 14. 8. - Marija Ana Jozefa, austrijska nadvojvotkinja i portugalska kraljica (* 1683)
• 27. 11. - Abraham de Moivre, francuski matematičar (* 1667)
• 13. 12. - Mahmud I., osmanski sultan (* 1696)

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)

1754 na Wikimedijinoj ostavi