1765

Ovo je članak o godini 1765.

Godina 1765 (MDCCLXV) bila je redovna godina koja počinje u utorak po gregorijanskom kalendaru odn. redovna godina koja počinje u četvrtak po julijanskom kalendaru.

• 12. 1. - Bula Apostolicum pascendi: papa Klement XIII. brani jezuite, koji su zabranjeni u Portugalu i Francuskoj - ali zabrane se nastavljaju.
• 23. 1. - Britanski komodor John Byron, djed pjesnika lorda Byrona, prisvaja Falklandske otoke - osnovan je Port Egmont na zapadnom otoku (Francuzi su prošle godine osnovali naselje na istočnom otoku, engleska kriza sa Španjolcima dolazi 1770).
• 25. 1. - Drugi brak habsburškog nasljednika Josipa: bavarska princeza Marija Josipa (umire 1767. bez djece).
• 6. 2. - Papa je odobrio blagdan Srca Isusova (prošireno na cijelu crkvu 1856).
• 8. 2. - Tokom rasprave o Porezu na markice u britanskom parlamentu, irski poslanik i veteran prošlog rata Isaac Barré kaže za američke koloniste da su "Sinovi slobode" (Sons of Liberty) - protivnici novih poreza će usvojiti taj termin.
• 9. 2. - Nevil Maskelyne je podneo Odboru za longitudu rezultate pokusa iz 1763: dobro su se pokazali Harrisonov morski časovnik, za sada unikat, i Mayerova metoda lunarne distance. Maskelyne je kasnije tokom meseca imenovan Kraljevskim astronomom, od 1767. nadgleda izlaženje "Nautičkog almanaha" za upotrebu lunarne distance.
• 9. 3. - Regionalni sud (parlement) u francuskom gradu Touloseuu nakon kampanje koju je bio pokrenuo poznati filozof Voltaire i nakon ponovljenog suđenja donosi oslobađajuću presudu za Jeana Calasa, protestantskog trgovca prije tri godine osuđenog i pogubljenog za navodno ubistvo svog katoličkog sina.
• mart - Burmanska vojska zauzima kraljevinu Luang Prabang, potčinjava im se i kraljevina Vientiane (do 1778). Ovo je sporedni ratni teatar za Burmance, koji su spremili invaziju Ajutaje (Sijam, tj. Tajland).
• 22. 3. - Britanski parlament donosi Zakon o markicama (tzv. Stamp Act) kojim se nalaže da od 1. novembra svi dokumenti u sjevernoameričkim kolonijama moraju biti napisani na papiru sa taksenim markicama kojim se trebaju financirati tamo smješteni britanski garnizoni - prvi direktni porez nametnut kolonijama; ta mjera će izazvati nezadovoljstvo među kolonistima. Zakon je opozvan sledeće godine.
• 24. 3. - Britanski parlament donosi Zakon o kvartirima kojim se sjevernoameričkim kolonistima nalaže financiraju i pruže smještaj vojnicima - zakon je zaobiđen u skoro svim provincijama, mit je da je zahtjevan smještaj u privatnim kućama (čak i po novom zakonu 1774).

• 5. 4. - Mason–Dixonova linija: pošto su odradili polukružnu granicu Pensilvanije i Delavera, Mason i Dixon započinju dvoipogodišnji rad na pravolinijskoj granici Pensilvanije i Merilenda, na paraleli 39°43′ N.
• 7. 5. - Porinut brod HMS Victory, u službi od 1778. do danas.
• 18. 5. - U požaru je stradala jedna četvrtina Montreala (tada je imao svega 5.700 stanovnika).
• 26. 5. - Tokom šetnje glasgowskim parkom, James Watt dobija ideju kako unaprediti Newcomenovu parnu mašinu: kondenzovati paru u zasebnoj komori, kako se ne bi hladio cilindar sa klipom - prvi motor će prodati 1776.
• jun-oktobar - Crnogorski vladika Vasilije Petrović po treći put putuje u Rusiju, gdje umire dogodine.^[1]
• 5. 6. - Rapski biskup Ivan Luka Garanjin postaje splitski nadbiskup i metropolit (do 1783). U Rab je u prosincu imenovan Ivan Krstitelj Jurileo (do 1771).
• 21. 6. - Na snagu stupio Zakon o kupovini Mana temeljem koga je britanska vlada od vojvotkinje Charlotte od Atholla otkupila nominalno suvereni Otok Man, čime je to područje i formalno palo pod britansku vlast, tj. "revestirano" je britanskoj kruni.
• 25 - 28. 6. - Francuska ekspedicija na Larache u Maroku: bombardovali su luku, uništili jednu lađu, ali marinci su poraženi. Zarobljenici se izgleda koriste u gradnji luke Essaouira (Mogador).

• 10. 7. - Kralj je smenio britanskog premijera Grenvillea, dolazi markiz od Rockinghama, takođe vigovac (do 1766. i u 1782).
• 18. 7. - Umro je Filip, vojvoda Parme, prvi iz kuće Burbon-Parma; nasleđuje ga 14-godišnji sin Ferdinand I (do 1802). Guillaume du Tillot ostaje prvi ministar do 1771.
• 28. 7. - Ukinute kozačke privilegije u Slobodskoj Ukrajini, oblast postaje gubernija, kasnija Harkovska gubernija.
• 14. 8. - Na bostonsko Stablo slobode (Liberty Tree) obješena simbolička lutka s likom Andrewa Olivera, britanskog službenika zaduženog za primjenu nepopularnog Zakona o markicama u Massachusettsu; taj čin označava simbolički početak otpora sjevernoameričkih kolonista protiv britanske vlasti. Iz grupe Loyal Nine nastaju "Sinovi slobode".
• Pećka patrijaršija:
  • ove godine - Patrijarh Vasilije Jovanović-Brkić je oklevetan, zbačen i proteran na Kipar. Nasleđuje ga Kalinik II Grk, a patrijaršija je ukinuta sledeće godine.^[2]
  • 15. 8 - Bogati carigradski Grk, Portin poverenik za Vlašku, Đorđe Spataris obešen pred kućom pod optužbom izdaje, imanje mu je konfiscirano - ustanovljeno da mu je velike svote dugovala Pećka patrijaršija. Carigradski patrijarh Samuilo nudi da ih otplati, pod uslovom da Pećka patrijaršija bude priključena Vaseljenskoj.^[3][4]

• 16. 8. - Allahabadski ugovor između Mogulskog carstva (Šah Alam II) i Britanske istočnoindijske kompanije (Robert Clive): ova dobija diwani, pravo naplate poreza u Bengal-Bihar-Orissi u carevo ime. Ovo se smatra početkom Kompanijine vlasti u Indiji (do 1858).
• 18. 8. - Umire Franjo I, sveti rimski car, nasleđuje ga sin Josip II koji postaje suvladar svojoj majci Mariji Tereziji (samostalno vlada 1780-90).
• 18. 8. - Josipov mlađi brat Leopold postaje veliki vojvoda Toskane (dok ga ne naslijedi kao cara 1790-92). Ranije tijekom mjeseca se oženio španjolskom princezom Marijom Lujzom.
• 6/7. 9. -Kamenovana kuća u Môtiersu u Švajcarskoj, u kojoj je boravio Jean-Jacques Rousseau - vernici su potaknuti crkvenim propovedima, bacali su kamenje na njega i kada je izlazio u šetnju. Pošto ga nisu hteli u Švajcarskoj, krajem godine je u Parizu, na putu za Englesku.

• 21. 9. - Francuski oficir Antoine de Beauterne objavljuje kako je ubio Zvijer iz Gévaudana - u svakom slučaju je ulovio neobično velikog vuka, ali napadi se nastavljaju do 1767.

• 7 - 25. 10. - "Kongres Zakona o markicama" ili Kontinentalni kongres 1765 održan u gradu New Yorku: sastanak predstavnika devet od 18 kolonija britanske Severne Amerike, izdata je Deklaracija prava i nezadovoljština.
• 26. 10. - Umro je ugarski palatin Ludvig I. Batthyány. Caričina istraga prethodnih godina je pokazala da je bio jedan od najgorih tlačitelja kmetova, istraga će dovesti do nekoliko reformi za poboljšanje seljačkog stanja. Položaj palatina je upražnjen do 1790.
• decembar - Qingovske kineske snage koriste burmansku invaziju Sijama da napadnu burmanske pozicije u Kengtungu ali odbijeni su.
• 20. 12. - Umro je Louis, nasljednik francuskog prijestola - novi dauphin je 11-godišnji Louis-Auguste, vojvoda de Berry, Louis XVI 1774-92. (još dvojica sinova umrlog dauphina će biti kraljevi 1814-1830).

• Požega dobiva status slobodnog kraljevskog grada.
• Osnovan generalni krajiški inspektorat za Karlovačku, Varaždinsku, Bansku i Slavonsku krajinu, za reguliranje administracije i unapređenje privrede i vojnog razvitka.^[5]
• Ugarski sabor: plemstvo odbija povećanje poreza, pozivajući se na težak položaj kmetova. Ugarska dvorska kancelarija će imati pravo pretresa sporova između kmetova i vlastele.^[6]
• Habsburška Kneževina Transilvanija postaje Velika Kneževina.
• U Kucuri osnovana samostalna kapelanija za grkokatoličke Rusine - komora je od kraja '40-tih naseljavala Rusine ovde i u Krstur.^[7]
• Kuga na Balkanu: u Kreševu stradalo 540 od možda 1.000 stanovnika, crkva je bila zatvorena više od šest mjeseci.^[8] U Srbiji je umro veliki broj ljudi tako da je došlo do velike skupoće i gladi.^[9] Ova kuga (ili 1780-83?) je pogodila i sela u Bosni, zbog čega su age dovodile Hercegovce i Krajišnike, pa hrišćani postaju većina u selima oko Sarajeva.^[10]
• Filip Lastrić: Pregled starina bosanske provincije.
• Počinje Kreševski ljetopis.
• Ruski oficir Pavle Đulinac objavio kratku srpsku istoriju u Veneciji.^[11]
• Sjedište varaždinskog generala preseljeno iz Koprivnice u novoizgrađeni Bjelovar.
• Ivan Kapistran Adamović dobio komorski zemljoposjed Čepin, po kome će se obitelj zvati Adamović Čepinski.
• Crkve: kapela sv. Alojzija Gonzage u Čaglinu, Uznesenja Marijina u Gornjoj Rijeci, sv. Terezije u Novoj Gradiški.
• Biskup Thomas Percy izdao Reliques of Ancient English Poetry, što će popularisati balade i dati poticaja romantizmu i sakupljanju folklora.
• José de Gálvez y Gallardo je novi Visitador general, "generalni inspektor" Nove Španije (do 1771): sprovodi Burbonske reforme, vodi ekspanziju u Gornju Kaliforniju.
• U Rusiji osnovano Slobodno ekonomsko društvo, na čelu sa Grigorijem Orlovim.
• Afaqi Khojine pobune: Pobuna muslimana u Uš Turfanu u odnedavno kineskom Xinjiangu zbog zlostavljanja domorodaca, naročito žena - car Qianlong će narediti brutalno gušenje.
• Karim Khan Zand je konsolidovao svoju vlast nad Persijom, → Zandijska Monarhija.
• Abdulaziz bin Muhammad Al Saud je novi emir Dirije (do 1803)
• Leonhard Euler napisao Vollständige Anleitung zur Algebra, "Potpuni uvod u algebru".

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1765.

• 7. 3. - Nicéphore Niépce, pionir fotografije i SUS motora († 1833)
• 27. 3. - Franz Xaver von Baader, katolički filozof († 1841)
• 6. 4. - Karlo Feliks, kralj Sardinije († 1831)
• 10. 7. - Pjotr Bagration, ruski general, gruzinski knez († 1812)
• 21. 8. - William IV, kralj Ujedinjenog Kraljevstva († 1837)
• 18. 9. - Grgur XVI, papa († 1846)
• 30. 9. - José María Morelos, lider meksičkog rata za nezavisnost († 1815)
• 14. 11. - Robert Fulton, pronalazač parobroda († 1815)
• 8. 12. - Eli Whitney, pronalazač separatora pamučnih vlakana († 1825)
• Stojan Čupić, Zmaj od Noćaja († 1815)
• c. Jovan Dimitrijević Dobrača, trgovac, pomagač ustanaka († 1839)
• c. Jakov Nenadović, vojvoda Prvog srpskog ustanka († 1836)
• Hristifor Gopčević, trščanski brodovlasnik († 1850)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1765.

• 3. 3. - William Stukeley, antikvar, pionir arheologije (* 1687)
• 15. 4. - Mihail Vasiljevič Lomonosov, ruski naučnik (* 1711)
• 17. 5. - Alexis Claude Clairaut, matematičar, astronom (* 1713)
• 15. 7. - Charles-André van Loo, slikar (* 1705)
• 18. 7. - Filip Parmski, vojvoda (* 1720)
• 18. 8. - Franz I Stephan, sveti rimski car (* 1708)
• 26. 8. - Đuro Bašić, književnik (* 1695)
• 21. 10. - Giovanni Paolo Panini, slikar (* 1691)
• 31. 10. - William Augustus, Duke of Cumberland, britanski general (* 1721)
• 9. 11. - Josip Kazimir Drašković, hrvatski grof i austrijski general (* 1716)
• 20. 12. - Louis de France, francuski nasljednik (* 1729)
• 21. 12. - Prokop Diviš, češki naučnik (* 1698)
• Muhammad bin Saud, začetnik dinastije Saud (* 1687)

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1)

1765 na Wikimedijinoj ostavi