1772

Ovo je članak o godini 1772.

Godina 1772 (MDCCLXXII) bila je prijestupna godina koja počinje u srijedu po gregorijanskom kalendaru odn. prijestupna godina koja počinje u nedjelju po julijanskom kalendaru.

• 10. 1. - Mogulski vladar Shah Alam II se nakon 15 godina vraća u Delhi, pod okriljem Marati.
• 17. 1. - U Danskoj izvršen puč u kome je svrgnut i uhapšen danski kraljevski "tajni savjetnik" Johann Friedrich Struensee zajedno sa njegovom ljubavnicom, kraljicom Karolinom Matildom, suprugom kralja Christiana VII; Strueensee će kasnije biti pogubljen, a Karolina protjerana iz Danske.
• 24. 1. - Du Fresneova ekspedicija je otkrila otočje Crozet u južnom Indijskom oceanu.
• 24. 1. (13. 1. po j.k.) - U Jaičkom Gorodoku, dan. Uralsku/Oralu u Kazahstanu, dolazi do sukoba između vojne komisije gen. Mihaila Traubenberga i Uralskih (Jaičkih) kozaka - generalovim ubistvom počinje pobuna koja će biti poražena u junu. (→ ru)

• 4. 2. - Rat Barske konfederacije: Suvorov je opseo krakovski zamak Wawel (do aprila).
• 12. 2. - Kerguelenova ekspedicija je (definitivno) otkrila po njemu nazvano otočje u južnom Indijskom oceanu.
• februar? - U Napulju je izvedena prva Cimarosina "muzička komedija", Le stravaganze del conte, ubrzo postaje poznat u Italiji.
• 17. 2. - Rusija, Austrija i Pruska sklapaju sporazum kojom diplomatsku krizu i međusobne nesuglasice izazvane ustankom u Poljskoj i rusko-turskim ratom rješavaju prvom podjelom Poljske - za sada uzimaju granične oblasti, ali oko jednu trećinu površine i stanovništva.

• 8. 3. - Bielin komet: vidjeli su ga Jacques Leibax Montaigne i Charles Messier, a naziv će dobiti kada Wilhelm von Biela utvrdio periodičnost 1826 (raspala se 1840-tih i '50-tih).
• 14. 3. - Hieronymus von Colloredo je izabran za, ispostavlja se poslednjeg, kneza-nadbiskupa Salzburga (do 1803). Nadbiskup će biti Mozartov poslodavac.
• 25. 3. - Du Fresneova ekspedicija stigla na Novi Zeland, odnosi sa Maorima su u početku miroljubivi.
• 26. 3. - Zvanični datum osnivanja Porto Alegrea u Brazilu (naselje su osnovali Azorci nekoliko godina ranije).

• 1. 4. (godina Meiwa 9, 29. dan 2. lun. meseca) - Ogroman požar u Edu/Tokiju.
• 2. 4. - Umro je stonski biskup Petar Budmani, u septembru dolazi Franjo Sorkočević (do 1800).
• 8. 4. - Austrija poništava prošlogodišnji ugovor sa Osmanskim carstvom, pošto je ruska carica Katarina obećala vratiti Moldaviju i Vlašku.
• 26. 4. - Krakovski zamak se predao Suvorovu.
• 28. 4. - Warren Hastings postaje guverner Bengala, zatim prvi generalni guverner 1773-85. Uz Roberta Clivea se smatra utemeljivačem Britanske Indije.
• proleće - Kavkaski teater Rusko-turskog rata: ruska vojska se povlači.

• 30. 5. - Sklopljeno primirje kojim je privremeno obustavljen Rusko-turski rat (1768-1774).

• 4. 6. - Umro je afganski vladar Ahmad Shah Durrani (ili tek u oktobru), nasleđuje ga sin Timur (do 1793).
• 9. 6. - Afera Gaspée, incident na obalama Rhode Islanda gdje radikalni sjevernoamerički kolonisti, pripadnici pokreta Sinova slobode napadaju, zauzimaju i spaljuju britanski carinski brod HMS Gaspée koji je nastojao sprovoditi nepopularne zakone o oporezivanju i carinama.
• 12. 6. - Francuski kapetan Marc Joseph Marion du Fresne je ubijen, sa još 26 ljudi iz njegove ekipe, nakon čega su kanibalizovani - nakon novih napada i francuskog revanša, preostali Francuzi odlaze 12. 7..
• jun - Pobuna uralskih kozaka je ugušena, za sada, ali njihovo nezadovoljstvo će dogodine iskoristiti Jemeljan Pugačov.
• jun - U Londonu počinje Britanska kreditna kriza (→ en): kada se sazna da je bankar Alexander Fordyce izgubio 300.000 funti na šortiranju akcija Istočnoindijske kompanije, u par nedelja će propasti osam londonskih banaka i kasnije još dvadesetak u Evropi.
• 22. 6. - Sudska parnica Somerset v Stewart završava kada Lord Mansfield, vrhovni sudac Engleske i Velsa presuđuje da ropstvo nije u skladu s anglosaksonskim običajnim pravom čime je de facto ukinuto na području Engleske i Walesa, dok će se u ostatku Britanskog Imperija prakticirati još nekoliko decenija.
• 23 - 28. 6. - Rusko-turski rat, Levantska kampanja: Rusi su zauzeli Bejrut na nekoliko dana, ne bi li pomogli pobunjenom egipatskom mameluku Ali Bey al-Kabiru

• 4. 7. (ili 2. 8.?) - Velika oluja pogađa japanski Kantō, donosi poplave i uništava useve, praćena još jednom jakom olujom 15 dana kasnije.
• 13. 7. - James Cook kreće na drugo putovanje, sa dva broda, Resolution i Adventure, ne bi li konačno utvrdio ima li kontinenta u južnom Pacifiku (do 1775). Uspešno je testiran hronometar K1 Larcuma Kendalla, član ekspedicije je i mladi George Vancouver.

• 5. 8. - Podjela Poljske:
  • Pruska uzima veći deo Kraljevske Pruske, uključujući Ermland/Warmiju, ali bez Gdanjska i Torunja; distrikt Netze/Nadnoteck iz severne Velikopoljske i severnu Kujaviju (ca. 36.000 kvkm sa 600.000 stanovnika). Dogodine je iz ovoga osnovana provincija Zapadna Pruska, kojim su povezane pruska Pomeranije i Istočna Pruska. Poljska-Litvanija je ostala bez izlaza na more, 80% njenog izvoza će biti izloženo velikim pruskim carinama.
  • Austrijska particija: šleska vojvodstva Zator i Aušvic; malopoljski okruzi Kraków (bez grada Krakowa), Sandomierz i Galicija, uključujući Lavov (83.000 kvkm i 2,6 miliona stanovnika). Iz ovoga nastaje Kraljevina Galicija i Lodomerija (do 1918).
  • Ruska particija: teritorije na severoistoku, deo Livonije, veći deo Inflantskog vojvodstva (bez zapadnih eksklava Kurlandske biskupije, istok Belorucije - Vitebsk, Polock, Mstislavlj (92.000 kvkm, 1,3 miliona stanovnika). Nove teritorije čine veći deo nove Pskovske gubernije.
• 12. 8. - Erupcija vulkana Papandayan nedaleko od Bandunga na Javi: urušavanje dovodi do lavine koja je uništila 40 sela sa 3.000 ljudi.
• avgust - Carica Katarina uzima novog ljubavnika Aleksandra Vasilčikova (do 1774), pošto je obaveštena o preljubi Grigorija Orlova.
• 21. 8. - Švedski kralj Gustav III donosi novi ustav kojim je de facto izveo puč, odnosno uveo apsolutnu monarhiju, oduzevši sve ovlasti parlamentu i okončavši više od pola vijeka tzv. Doba slobode u Švedskoj (Gustav je ubijen 1792, apsolutizam traje do 1809).
• 28. 8. - Rusko-turski pregovori u Fokšanju se prekidaju jer Osmanlije ne žele priznati nezavisnost Krimskog kanata - nastavljaju se u Bukureštu u novembru.

• 1. 9. - Otac Junípero Serra osniva misiju San Luis Obispo de Tolosa, oko koje nastaje grad San Luis Obispo.

• 15. 10. - Bjelovar, središte Varaždinskog generalata, dobija crkvu Tereze Avilske, od ove godine je glavno sajmišno mjesto generalata.
• oktobar - Leopold i Wolfgang Mozart idu na treče putovanje u Italiju, u Milano. Pošto je salcburški nadbiskup uzeo Domenica Fischiettija za kapelmajstora, a ne Leopolda, ovaj se nada Wolfgangovom zaposlenju u Italiji (ne znajući za negativan stav carice Marije Terezije).
• oktobar? - Manastiri Bazjaš i Kusić su pripojeni Zlatici kod Prnjavora u dan. Rumuniji.

• 2. 11. - U Masačusetsu je, po zamisli Samuela Adamsa, osnovan prvi Komitet korespondencije, a u drugim kolonijama do 1774 - koordinacija otpora Britanskom parlamentu, zatim podrška nezavisnosti.
• 7. 11. - Španski moreplovac Domingo de Bonechea je posetio Tahiti.
• 6 - 8. 11. - Pomorska Patraska bitka je ubedljiva ruska pobeda Konjajeva nad osmanskom flotom iz Ulcinja i Tunisa; s Rusima su ratovali i Ivan i Jovan Vojnović i kap. Knežević.^[1]
• 12. 11. (1. 11. po j.k.) - Karasubazarski ugovor: Krimski kanat se proglašava nezavisnim pod pokroviteljstvom Rusije, luke Kerč, Jenikale i Kinburn pripadaju Rusiji.
• 18. 11. - Umro je Madhavrao I, peshwa ili "premijer", Maratske konfederacije, nasleđuje ga brat Narayan Rao (ubijen sledećeg avgusta).
• 22. 11. - Cookova ekspedicija je krenula od Rta dobre nade prema jugu, pokušavaju naći otok Bouvet ali ne uspijevaju.

• 10. 12. (ili 25. 11.?) - U Japanu je uvedena nova era, An'ei (do 1781), nakon što je kraj ere Meiwa prošao u velikim nesrećama (Meiwa ku, tj. "Meiwa 9" = Meiwaku, "nesreća").
• 22. 12. - U Sarajevo je stigao kul-ćehaja (kul-čauš) Ali-aga, koga je Porta poslala umesto bosanskog valije Abdulah-paše Muhsinzadea, koga se "nitko ne bojaše". Ali-aga koristi velika ovlašćenja za likvidiranje zlikovaca; zulumćari su se smirili u vladavini straha (ostaje do 1776). U Travnik je u ovo vreme došao muselim Stambolija, koji je zadao mnogo straha vilajetu.^[2]
• 26. 12. - U Milanu izvedena Mozartova ozbiljna opera Lucio Silla.
• potkraj godine - U Crnu Goru stiže ruski podoficir Savić Barjanović, Crnogorac, sa instrukcijama ruskog dvora da se formiraju oružani organi vlasti - Šćepan Mali je formalno poglavar ali pravu vlast bi imao neki Crnogorac na čelu odreda od osamdeset ljudi za vršenje pravde.^[3]

• U Hrvatskoj se provodi popis bez sudjelovanja sabora - predmeti oporezivanja su svrstani u razrede. Hrvatska više nema svoj proračun - sredstva za škole i slično se dodjeljuju iz vojne blagajne, organe kraljevske uprave od sljedeće godine isplaćuje Ugarska komora.^[4]
• Na snagu je stupila urbarijalna regulacija u Ugarskoj - ograničena prava plemića i dužnosti kmetova prema vlasteli.^[5]
• Vodi se računa da mlinovi na (habsburškom) Dunavu, kojih ima 600, ne ometaju plovidbu.^[6]
• Stefan Vujanovski: "Nemeckaja grammatika" - prvi praktični udžbenik nemačkog jezika među Srbima, na crkvenoslovenskom.
• Zaharije Orfelin izdaje u Veneciji "Žitije i slavnija dela Gosudara imperatora Petra Velikago".^[7]
• Neki Hristofor beleži 1762. i 1772. propadanje manastira Gračanica - tipično stanje većine srpskih manastira u ovom periodu.^[8]
• Skopski nadbiskup Matija Masarek primećuje da još uvek ima mnogo pravoslavaca, mada ih je mnogo istrebljeno od islamskih Albanaca^[9]
• Nove crkve: Našašća Sv. križa u Petlovcu, kapela Žalosne Marije u Karlobagu, sv. Ivana Nepomuka u Vinkovcima
• Daniel Rutherford je otkrio "otrovni" ili "flogistikovani vazduh" - azot/dušik.
• Antoine Lavoisier je utvrdio da fosfor i sumpor postaju teži prilikom sagorevanja - jer se kombinuju sa vazduhom.
• Johann Heinrich Lambert uvodi sedam kartografskih projekcija
• Indijska država Kuč Bihar se oslobodila butanske vlasti uz pomoć Britanaca.

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1772.

• 7. 1. - Pierre Laurent Jean-Baptiste David, francuski konzul u Travniku († 1846)
• 12. 1. - Mihail Speranski, ruski reformista († 1839)
• 10. 3. - Friedrich Schlegel, pjesnik, filozof († 1829)
• 7. 4. - Charles Fourier, francuski filozof, utopijski socijalist († 1837)
• 15. 4. - Étienne Geoffroy Saint-Hilaire, naturalista († 1844)
• 18. 4. - David Ricardo, politički ekonomista, britanski političar († 1823)
• 2. 5. - Novalis, njemački pjesnik, polihistor († 1801)
• 4. 5. - Friedrich Arnold Brockhaus, izdavač enciklopedije († 1823)
• 20. 5. - William Congreve, izumitelj († 1828)
• 22. 5. - Ram Mohan Roy, indijski reformator († 1833)
• 6. 6. - Marija Terezija od Burbon-Sicilije, supruga cara Franca II († 1807)
• 30. 7. - Ignaz zu Hardegg, austrijski general, predsjednik Ratnog vijeća († 1848)
• 2. 8. - Louis Antoine, vojvoda od Enghiena, francuski emigrant († 1804)
• 15. 8. - Johann Nepomuk Mälzel, izumitelj metronoma († 1838)
• 24. 8. - Willem I, kralj Nizozemske († 1843)
• 9. 9. - Joakim Vujić, srpski književnik († 1847)
• 21. 10. - Samuel Taylor Coleridge, engleski književnik († 1834)
• 25. 10. - Géraud Duroc, francuski general († 1813)
• 18. 11. - Louis Ferdinand, pruski princ, vojnik, kompozitor († 1806)
• 12. 12. - Bertrand Clauzel, maršal Francuske († 1842)
• Kapetan Jorgać, heterista († 1821)
• Pavel Đurković, slikar († 1830)
• Jovan Petrović Kovač, majstor († 1837)
• Petar Ivelić, ruski general († >1850)

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1772.

• 10. 2. - Josip Wenzel I., knez Lihtenštajna (* 1696)
• 11. 2. - Caterina Sagredo Barbarigo, venecijanska salonijerka (* 1715)
• 21. 2. - Vasilije Jovanović-Brkić, bivši pećki patrijarh (* 1710)
• 7. 3. - Mateša Antun Kuhačević, hrvatski književnik i političar (* 1697)
• 29. 3. - Emanuel Swedenborg, filozof, mistik (* 1688)
• 2. 4. - Petar Budmani, stonski biskup (* 1700)
• 15. 4. - Karlo Batthyány, habsburški feldmaršal, bivši hrvatski ban (* 1697)
• 22. 4. - Johann Friedrich Struensee, njemački ljekar i danski državnik (* 1737)
• 18. 6. - Gerard van Swieten, liječnik Marije Terezije (* 1700)
• 16. 10. (ili 4. 6.) - Ahmad Shah Durrani, osnivač Duranijskog carstva (* 1720-22)
• 22. 10. - Franciszek Salezy Potocki, poljski magnat, kijevski vojvoda (*
• 15. 12. - Dov Ber iz Mezeriča, lider hasidizma (* 1704)

Literatura

• Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
• Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1)

1772 na Wikimedijinoj ostavi