Gimnastika
Gimnastika, čije ime potiče od starogrčke riječi za disciplinarne vježbe, je kombinacija motoričkih vještina i sposobnosti kao što su: koordinacija, gracioznost, spretnost, snaga, fleksibilnost itd., a to sve zajedno ukomponovano sa akrobatskim vještinama, koje izvode podjednako i muškarci i žene na mnogo nivoa, od lokalnih klubova, škola, fakulteta, univerziteta kao i na državnim i međunarodnim takmičenjima. Danas ovaj sport sjedinjuje sedam kategorija a to su: umjetnička gimnastika, ritmička gimnastika, skokovi na trampolini, sportski aerobik, sportska akrobatika i opća gimnastika. Međunarodno upravljačko tijelo je FIG-a (Fédération International de Gymnastique), smještena u Moutieru-Švicarska. Termin gimnastika odnosi se i na fizičke vježbe koje se koriste u preventivne svrhe za liječenje oboljelih kojima se pomaže da se olakša ili ukloni nelagodnost u uspostavljanju normalnih funkcija lokomotornog aparata.
Prvi gimnastičari su bili akrobate koji su to izvodili u starom Egiptu. U drugom tisućljeću pne., muškarci i žene Kriti za vrijeme minjonske kulture su razvili umjetnost skakanja na bikovima. U ovom skakanju trkač bi skakao prema biku koji juriša, zgrabio bi njegove rogove i kad ga ovaj baci u zrak izvodio bi razne akrobacije u zraku prije nego sto padne na bikova leda, a zatim bi sjahao jednim brzim pokretom.
U staroj Grčkoj, razvila su se tri posebna programa gimnastickih vježbi: 1. Za održavanje dobre fizičke kondicije, 2. Vojnu obuku, 3. Kao dio uvježbavanja za sportiste. Gimnastika je uvedena u ranoj Grčkoj civilizaciji da olakša tjelesni razvoj kroz serije vježbi uključujući: trčanje, skakanje, plivanje, hrvanje i dizanje tegova. Mjesta gdje se je ova aktivnost upražnjavala nazivala su se "Gymnazium", a većina vježbača su doslovice u to vrijeme vježbali nagi bez ikakve odjeće na sebi od čega potječe riječ "Gymnos-Nag". Fizička sposobnost je bila visoko cjenjena aktivnost u staroj Grčkoj, a muškarci i žene su sve više uzimali učešća u energičnim gimnastičkim vježbama. Rimljani, poslije osvajanja Grčke, su razvili ove aktivnosti u više formalan sport, a koristili su gimnastičku dvoranu za pripremu svojih legija za rat. Padom Rimske imperije, nestao je interes za gimnastiku i ona je više ostala samo kao oblik zabave.
Godine 1774., Prus Johann Bernhard Basedow je uveo fizičke vježbe drugim oblikom nastave u njegovoj školi u Dessau, Saksonska. Ovim činom počela je modernizacija gimnastike a takođe i tendencija germanskih zemalja ka stvljanju sporta u prvi plan. Kasnih 1700-tih Friedrich Ludwig Jahn iz Njemačke je razvio vratilo, razboj, gredu i skokove i on više od bilo koga drugog se smatra "Ocem moderne gimnastike". Gimnastika je procvjetala u Njemačkoj 1800-tih, dok u Švedskoj graciozniju formu ovog sporta koja naglašava ritmičke pokrete razvio je Guts Muth.
Švedski sistem, koji je osmislio gimnastičar Pehr Henrick Ling, naglašava sa druge strane ritam i koordinaciju kroz vježbe koje se izvode sa obručima, čunjevima i malim loptama. Otvaranje Jahnove škole 1881. godine u Berlinu, da bi se promovirala njegova verzija sporta je propraćeno osnivanjem mnogih klubova u Evropi. Ovaj sport je uveo u S.A.D. dr. Dudley Allen Sargent, koji je bio učitelj gimnastike na nekoliko S.A.D. univerziteta i to negdje u preiodu pred građanski rat, a koji je dobio priznanje zato sto je izumio vise od 30 gimnastičkih sprava. Najveći dio razvoja gimnastike S.A.D.-a je bio usmjeren na aktivnosti emigranata iz Evrope, koji su uveli ovaj sport u njihovim novim gradovima u 1880-tim. Klubovi su osnivani kao Turnverein i Sokol grupe, a u čemu su kompletne porodice uzimale učešća. Moderna gimnastika isključuje neke tradicionalne programske tačke kao što su dizanje tegova i hrvanje a ističe formu prije nego lično rivalstvo.
Prema nekim podacima prvo takmičenje na spravama je održano 1877. godine u Čehoslovačkoj. Sa stvaranjem Međunarodne gimnastičke federacije 1888. godine, napravljen je presudan korak u osmišljavnju vježbi na spravama, kao sporta, odnosno sportske gimnastike. Za 1881. godinu je moguće označiti kao Internacionalno uključenje ovog sporta u široki spektar sporta. Međunarodna gimnastička federacija označava danas jednu od najstarijih svjetskih sportskih federacija u koju je učlanjeno više od 150 zemalja sa svih kontinenata svijeta. Muška gimnastika je bila na rasporedu na prvim Olipijskim igrama 1896. u Atini, a nalazi se u Olipijskom programu kontinuirano od 1924. godine.
Prvo međunarodno takmičenje van Olipijskih igara je održano 1903. godine u Antwerpenu. Redovna učešća za žene na Olimpijskim igrama su počela od 1936. godine takmičenjem u generalnom plasmanu tj. od Olimpijskih igara u Berlinu, mada su žene prvi put nastupile na devetim Olimpijskim igrama u Amsterdamu 1928. godine, a 1952. su dodali su takmičenje u pojedinačnom plasmanu i po spravama. U ranim Olipijskim takmičenjima dominantni muški gimnastičari su bili iz Njemačke, Švedske, Italije i Švicarske, tj. iz zemalja u kojima se ovaj sport prvo razvio. Ali u 1950-tim Japan, Sovjetski Savez i zemlje istočne Evrope su počeli da proizvode vodeće muške i ženske gimnastičare. Moderna gimnastika je stekla znatnu popularnost nastupima Olge Korbur iz Sovjetskog Saveza 1972. godine na Olimpijadi u Minhenu koja je osvjila tri zlatne medalje i Nađe Komaneči iz Rumunije koja je na Olipijadi u Montrealu 1976. godine osvojila tri zlatne medalje. Ona je i prva gimnastičarka u istoriji koja je dobila najveću moguću ocjenu a to je "10". Rasprostranjene televizijske reportaže o ovim dramatičnim nastupima dale su ovom sportu publicitet koji je nedostajao u prošlosti.
Mnoge zemlje, ne one koje su bile tradicionalna glavna potpora u to vrijeme SSSR, Japan, Istočna i Zapadna Njemačka i druge istočno-evropske nacije počele su da promoviraju gimnastiku, naročito za žene; među ovim zemljama su bile Kina i S.A.D.. Na Olimpijadi u Los Anđelesu 1984. godine, Marry Lee Retton iz S.A.D.-a je osvojila pet zlatnih medalja uključujući i zlatnu medalju u generalnom plasmanu. Vitaly Serbo iz Objedinjenog Tima (ime pod kojim su se takmicili sportisti bivseg SSSR-a 1992. godine u Barseloni) je osvojio nečuvenih šest zlatnih medalja. S.A.D. tim je osvojio zlatnu medalju po pvi put na Olimpiskim igrama u Atlanti 1996. godine, gdje se isticala hrabra Lerri Struga. Alexei Nemov iz Rusije je osvojio četri zlatne medalje na dvije Olimpijade, osvajajući šest medalja na pojedinačnom plasmanu po spravama na takmičenju 1996. godine i još na Olipijskim igrama u Sidneju 2000. godine.
Moderno međunarodno takmičenje ima šest programskih tačaka za muškarce i četri za žene. Za muškarce Olipijski raspored je: 1. [Parter-Tlo], 2. [Konj sa hvataljkama], 3. [Krugovi-Karike], 4. [Preskok ], 5. [Razboj-Ruče], 6. [Vratilo-Preča]. Ove vježbe moraju isticati snagu gornjeg dijela tijela i savitljivost zajedno sa akrobatskim vještinama. Vježbe za žene se izvode na 1. Preskok, 2. [Dvovisinski razboj], 3. Greda, 4. [Parter-Tlo] koji mora sadržavati muzičku pratnju prilikom izvedbe vježbe. Ove vježbe spajaju graciozne, plesne pokrete sa snagom i akrobatskim vještinama. Ekipe za međunarodna prvenstva sačinjava šest takmičara, a pobjeđuje onaj tim koji na kraju bude imao najviši zbir bodova. Takođe postoji pojedinačno prvenstvo sveukupni prvak gdje od 32 gimnastičara iz kvalifikacija pobjedu odnosi onaj sa najvećim konačnim zbirom bodova. Takmičenje postoji i za svaku pojedinačnu spravu gdje nastupaju u finalnom takmičenju samo 8 najboljih iz kvalifikacija. Druga vrsta takmičenja je Ritmička gimnastika, je postala Olipijski sport od 1984. godine a za razliku od umjetničke gimnastike ovdje nema akrobatskih vještina. U ritmičkoj gimnastici se izvode graciozni, plesni pokreti dok se drži ili pomjera konopac, traka, čunjevi ili lopta naravno uz pratnju muzike. Vježbe se izvode pojedinačno ili u grupnoj izvedbi sa po šest gimnastičarki.
Gimnastička takmičenja se ocjenjuju i boduju na pojedinačni (plasman po spravama) i na grupnoj osnovi (generalni plasman). Ocjenjivanje je striktno subjektivno a gimnastičari nastoje izvesti najteže elemente na najgraciozniji način i tako impresioniraju sudije. Standardi za svaku gimnastičku izvedbu su određeni od strane Federation Internationale de Gymnastique (FIG) - Internacionalna Gimnastička Federacija. Svaki takmičar na gimnastičkim natjecanjima mora u svojoj vježbi da ima: 4-A elementa (0.10 bodova), 3-B (O.30), 3-C (0.50), što iznosi 2.80 bodova. Ako vježbač izvede elemente veće težine dobiva bonifikaciju konačne ocjene D (+0.10), E (+0.20) i super E (+0.30), specijalni slučajevi npr.(+0.40) bodova za složene kombinacije više teških elemenata u nizu. Ocjenjivanje vrši 6 sudija A i B sudački odbor. "A Odbor" čine dva suca koji ujedno i određuju polaznu ocjenu, težine (2.80), posebni zahtjevi (1.00), bonus bodovi (1.20). "B Odbor" čine četri sudije i ocjenjuje izvedbu vježbe (tehnika, položaj, sklad) sa 5.00 bodova. Što ukupno sve iznosi kad se zbroji maksimalna moguća ocjena deset "10.00". Polazna ocjena kao i u muškoj kategoriji bila bi formirana: npr. (8.80) + (1.20) = 10.00 bodova. Od polazne ocjene sudiski odbor vrši odbitke u toku vježbe za male greške (-0.10), srednje (-0.20), velike (-0.30), pad sa sprave (-0.50) bodova od ocjene.
Sportska gimnastika je po svojim karakteristikama polistrukturalni konvencionalni sport. Takmičarske kompozicije sastavljene su iz niza raznovrsnih vježbi, specifičnih za svaku spravu. Osnova svih takmičenja je gimnastički višeboj, koji obuhvata takmičenje u vježbanju na više sprava.
Po Olimpijskom rasporedu muškarci se takmiče u sljedećim disciplinama:
Žene nastupaju u sljedećim disciplinama:
Dimenzije partera iznose 12 x 12 metara, sa dodatnom zaštitom od 1 metar sa svake strane. Za izvođenje vježbi na parteru prostor mora imati elastičnu podlogu koja dozvoljava gimnastičarima energične pokrete tokom odskoka i doskoka sa tla. Pokrovni materijal ne smije izazvati povrede vježbača, poput opekotina na koži. Vježbe na parteru uključuju pokrete koji moraju da demonstriraju: snagu, fleksibilnost, ravnotežu, gracioznost, itd. Svaka vježba mora se sastojati od pokreta kombinovanih kao što su salta oko uzdužne i poprečne ose. Tokom izvedbe vježbe gimnastičar treba da iskoristi cijeli parter a vježbe moraju biti naglašene izrazima i izvršenim radnjama tokom vježbi. Maksimalno trajanje vježbe iznosi 1 minut i 10 sekundi. Fizičke izvedbe i tehnička izvršenja moraju biti ujedinjene sa maštom i izrazom u jedinstvenoj i ekskluzivnoj stvarnosti. To su karakteristike koje moraju donijeti izražajnost gimnastičareve sposobnosti do perfekcije, kao i suštinu ili moraju biti zapanjujuće kompleksnosti.
Visina iznosi 1 metar i 5 centimetara od vrha strunjače. Dužina na vrhu je 1 metar i 60 centimetara, dok razmak izmedu hvataljki se kreće u zavisnosti od vjezbača od 40 do 45 centimetara. Vježbe na konju s hvataljkama moraju se izvoditi lagahno, kontinuirano s jednim lancem cirkularnih i klatnih pokreta, sunožnih kružnih pokreta (kola), makazastih pokreta (striževi), a uz korištenje svih ostalih dijelova konja. Kapacitet pokreta koje jedno tijelo moze da izvede sa ekstremnom preciznošću je sastavljen od cirkularnih elemenata a ukomponavanih u jednu cjelinu sa svim ostalim elementima, te čini jednu elegantnu kompoziciju. Elementi snage i izdržaja na ovoj spravi nisu dozvoljeni.
Visina krugova od vrha strunjače iznosi 2 metra i 55 centimetara. Vježbe na krugovima se moraju sastojati od različitih pokreta demonstrirajući snagu, izdržaje i zamahe. Ovi se elementi izvode u visu, do ili kroz upor ili do ili kroz stoj na rukama, a treba da se izvedu pruženim rukama. Gimnastičar mora izvesti seriju okreta i izdržaja sa prednjim i zadnjim elementima a kraj vježbe ili saskok se mora izvesti akrobatskom tačkom. Znati kako da se naprave kombinacije vježbi statike i dinamike a da izgledaju, jednostavno i tečno; naročito izražavanje stvarne i umjetničke motorne aktivnosti.
Visina preskoka iznosi 135 centimetara od vrha strunjače. Svaki preskok počinje zaletom sa trake koja maksimalno može biti duga 25 metara. Naskok na dasku se izvodi sunožnim odrazom (sa ili bez rondata), s odskočne daske i skupljenim nogama te se izvodi kratkim odgurivanjem objema rukama od konja. Preskok mora demonstrirati čist i snažan pokret kombinovan sa visinom i dužinom sa jednom ili više rotacija, te zavrčiti sa kontrolisanim doskokom. Izvedbe su nagrađene za kontrolu nad tijelom u fazi leta i doskočnim položajem (pozicijom doskoka). Brzina i snaga su ujedinjene sa nježnom akrobatikom, naglašenom i okarakteriziranom između fizičke izvedbe i sposobnosti za koordinaciju pokreta. U završnici po spravama, nakon prvog preskoka, vježbač se bez zadržavanja vraća na polazni polažaj i na znak predsjednika sudačkog odbora sprave, izvodi drugi preskok iz druge skupine preskoka.
Visina sprave iznosi 1 metar i 75 centimetara od vrha strunjače. Kao i krugovi paralelne šipke razboja zahtjevaju od vjezbača da kombinuju okrete i momente naglašene snagom, visove i elemente izdržljivosti upored. Gimnastičar mora izvoditi vježbu cijelom dužinom razboja ispod i iznad pritki. Vježbama moraju dominirati okreti oko uzdužne i poprečne ose. Kontrola tijela i vladanje izvedbi pokreta ujedinjuju sve to u nježne i prirodne pokrete, tako što sve navedene elemente ujedinjuju u skladnu cijelinu koja se mora zavrsiti saskokom sa sprave i kontrolisanim doskokom.
Visina vratila iznosi 2 metra i 55 centimetara od vrha strunjače. Gimnastičar mora izvoditi kontinuirane pokrete i ne smije dodirivati šipku od vratila svojim tijelom. Gimnastičar je zadužen da demonstrira promjenu hvatova, rotirajuće pokrete naprijed i nazad plus puštanje sprave i ponovno hvatanje za šipku vratila. Odpuštanje sprave je izuzetno važan dio vježbe na vratilu jer je posebno čini spektakularnim radi tkz. akrobatskih elemenata. Dužina leta i spektakularna izvedba zadivljuje svakog, s tim sto dokazuje ili potvrđuje da čovjek moze preći svoje granice gurajući ih svakom izvedbom sve više i više.
Visina preskoka je 125 centimetara od vrha strunjače. Dužina zaletne trake kao i muškoj gimnastici iznosi 25 metara. Dva skoka koja su prosječna, moraju demonstrirati veliku visinu i dužinu sa tačnošću okreta prije i poslije izvijanja, dinamičko otvaranje u tkz. kopljastoj poziciji i samim kontrolisanim doskokom. Dinamičnost, snaga i preciznosti u rotacijama karakterisu različicte faze leta. Gimnastičarka ima na raspolaganju zaletnu traku dužine 25 metara maksimalno. Trčanje pri optimalnoj brzini koja je u većini slučajeva i maksimala moguća brzina se treba prilagoditi da se doskoči na odraznu dasku skoro tačno u milimetar, zatim da se ide u fazu leta poslije eksplozivnog odskoka od daske praćenog naskokom na spravu. Druga faza leta slijedi što više i što dalje je moguće otići sa rotacijama oko uzdužne i poprečne osi, da bi se završila sa sigurnim doskokom. Umjesto tradicionalnog konja za preskok, nova sprava za preskok je korištena prvi put na Svjetskom sampionatu u Gent-u (Belgija). Ova sprava za preskok je visoka 1 metar i 25 centimetara, široka je 95 centimetara i duga 1 metar i 20 centimetara. Ne samo da moze pružiti bolju sigurnost, već omogućava gimnastičarima da se što bolje odgurnu i na sto bolji način izvode tehničko teške i komplikovane elemenate koji imaju izuzetno složene rotacije.
Dvovisinski razboj je najspektakularnija sprava u ženskoj umjetničkoj gimnastici. Ova sprava zahtjeva snagu, koordinaciju, hrabrost sa bezbrojnim izmjenama hvatova i rotacija. Optimalna vježba je okarakterisana sa orginalnim kombinacijama različitih elemenata kao npr. elementi koji imaju fazu puštanja i hvatanja sprave, pokreti iznad, između i ispod pritki. Kao što sam naziv kaže visina obje pritke je različita: niža pritka je visoka 1 metar i 65 centimetara a viša je visoka 2 metra i 45 centimetara, razmak između pritki može da iznosi do 1 metar i 80 centimetara. Elementi su imenovani po znanim takmičarima koji su prvi izveli elemenat: Delcev, Ginger, Tkacev, Nađa Komaneči, itd. Vježba takmičarke završa sigurnim doskokom sa sprave.
Visina grede od vrha strunjače iznosi 1 metar i 25 centimetara. Greda je 5 metara duga i široka samo 10 centimetara, a greda je obložena mekanim materijalom. Vježba na gredi mora sadržavati umjetničke kombinacije, raznolike akrobatske elemente, gimnastičke skokove, okrete, korake, elemente ravnoteže tokom stajanja, sjedećeg i lezećeg položaja. Gimnastičarka mora koristiti čitavu dužinu grede demonstrirajući elegantnost, gracioznost, fleksibilnost, ritam, tempo, sampopouzdanje, kontrolu i dr. Izvedbe serijskih akrobatskih elemenata mogu biti veoma spektakularne. Maksimalno vrijeme za izvedbu vježbe iznosi 1 minut i 30 sekundi. Glavna karakteristika vježbi na gredi je odlično razvijeni osjećaj za ravnotežu i velika moć koncentracije prilikom izvedbe akrobatskih elemenata na izuzetno uskoj površini oslonca. Vježba mora posjedovati akrobatsku seriju, ritmičku seriju, akrobatsko-ritmičku seriju, skokove sa velikom amplitudom pokreta, okrete za 360 stepeni, ali na jednoj nozi kao i elemente grede.
Dimenzije partera iznose 12 x 12 metara, sa dodatnom zastitom od 1 metar sa svake strane. Za izvođenje vježbi na parteru prostor mora imati elastičnu podlogu koja dozvoljava gimnastičarima energične pokrete tokom odskoka i doskoka sa tla. Pokrovni materijal ne smije izazvati povrede vježbača, poput opekotina na koži. Vježbe na parteru uključuju pokrete koji moraju da demonstriraju: snagu, fleksibilnost, ravnotežu, gracioznost. Vježbe na parteru se izvode uz muzičku pratnju, kombinovane sa plesnim pokretima i sekvencama koje sadrže različite okrete i akrobatske elemente. Individualnost, orginalnost, zrelost, vladanje i umjetnički dojam su ključni i podrazumevaju se za visoke rezultate. Vježba mora trajati izmedu 70 i 90 sekundi.
