Janjičari
| Janjičari Novi vojnici | |
|---|---|
 | |
| Osnivanje | oko 1365 - 1828 |
| Jačina | 54, 222 vojnika i oficira na vrhuncu 1680 |
| Deo | otomanska vojska |
| Angažovanje | |
| Komandanti | |
| Komandant | sultan |
Janjičari (turski: yeni çeri = novi vojnici) su bili pješadijske jedinice koje su formirale tjelesnu i dvorsku počasnu gardu otomanskog sultana. On je bio vrhovni zapovjednik janjičara, no njihovim jedinicama je stvarno komandirao janjičarski aga.
Janjičare je osnovao sultan Murat I i to od kršćanskih dječaka prikupljanih kroz sistem Danka u krvi (devširm) u tek osvojenim zemljama u 14. st.[1] Raspustio ih je sultan Mahmud II. nakon 1826 kad su postali prijetnja njegovoj vlasti.[2]
Osnivanje Janjičara se tradicionalno pripisuje drugom begu Otomanskog carstva Orhanu (oko 1285 - 1359)[3] Suvremeni istraživači otomanske historije poput Patricka Kinrossa, to stavljaju u nešto kasnije vrijeme oko 1365, i pripisuju to njegovu sinu Muratu I, prvom sultanu Otomanskog carstva.[1] Janjičari su bili prva otomanska stalna vojna formacija, zamjena za dotadašnju plemensku dobrovoljačku vojsku -gazi, čiji je moral i lojalnost često bio upitan.[1] Otomanski Turci nisu imali ograda prema "robovskoj (podaničkoj) vojsci" jer su dotad imali velikih iskustava sa regrutiranjem najamničkih i podaničkih jedinica.
Prve janjičarske jedinice bile su sastavljene od ratnih zarobljenika i robova, kojima je sultan dao pravo na ratni plijen (u omjeru 1 :5) umjesto plaćanja.[3] Nakon 1380, janjičarske jedinice popunjavale su se kroz feudalni sistem danka u krvi (devşirme), u kojim su se obaveze prema vladaru morale plaćati - i služenjem.[3]
Od Murata I. do sultana Murata IV., koji je dokinuo 1648.[4] danka u krvi, janjičarske jedinice su se popunjavale uglavnom kroz sistem danka u krvi i to najviše od balkanskih kršćana. Od sultana Murat III. (1574-1595) i Turci su mogli dati svoju djecu u janjičare, a od sultana Selima II. i janjičarski sinovi mogli postati janjičari.[4]
Židovi nisu nikada morali davati djecu za janjičare, a sve do 17. st. niti Armenci. Isprva su prikupljana sva kršćanska djeca bez obzira na porijeklo, kasnije se Turci preferirali balkansku djecu [5][6]
Janjičari su bili kapıkulları (turski:singular kapıkulu), "sluge kod vrata" - "tjelesna straža Visoke Porte", čudnog položaja - nit potpuno slobodni ljudi, a niti potpuni robovi (turski: köle).[7] Janjičari su zapravo bili prva profesionalna stajaća vojska nakon Rimskog carstva, podvrgnuta strogoj vojničkoj disciplini, koja je dobijala plaću i penziju u starosti, a nakon obuke mogli su se i ženiti, od Sulejmana II [4]. Sve to od njih je stvorilo jednu posebnu klasu[8], koja se vremenom toliko ojačala da je postala sama sebi svrha. Janjičari su ušli u sukobe sa otomanskom dvorskom aristokracijom, oko temeljnih pitanja vjere i upravljanja carstvom, postali su protivnici reformi (osobito onih koje bi dovodila u pitanja njihova stečena prava) na kraju su se toliko osilili da su svrgavali i postavljali sultane.
Najintelegentniji kadeti janjičari slani su na daljnje školovanje u Enderun (nešto poput visoke škole uz sultanovu palaču), nakon koje su mogli računati na najviše položaje u otomanskom društvu, poput Velikog vezira, koji je vladao u ime sultana imperijom.
Prema istraživanju Michaela Antonuccija, otomanski provincijski administratori dobijali su zadatak svake pete godine, da prikupe nove buduće janjičare među kršćanskim podanicima. Izabrani dječaci koji bi uobičajeno imali između 10 do 12 godina, uzimani su od roditelja i prvo vrijeme davani turskim familijama da nauče jezik i islamske običaje i vjeru. Nakon toga slijedila je vojnička janjičarska obuka - adžami oglan (turski: acemi oğlan) po kasarnama Carigrada, u kojima su nadzirani svih 24 sati na dan i podvrgavani strogoj disciplini. Za školovanja, nisu smjeli puštati bradu, baviti se ičim drugim osim vojničkim vještinama, niti ženiti. Janjičari su bili izuzetno disciplinirani (što je bila prava rjetkost u ranom srednjem vijeku). Najpoznatiji janjičari su bili; Gjergj Kastrioti-Skenderbeg, sin jednog od despota iz sjeverne Albanije i Mehmed-paša Sokolović, dijete pravoslavnih seljaka iz Bosne koji je kasnije postao Veliki vezir za tri sultana i bio de facto vladar imperija 14 godina.[9]
Prema istraživanju grčkog historičara Dimitrija Kitsikisa objavljenoj u knjizi Türk Yunan İmparatorluğu (Tursko-grčko carstvo)[5] mnoge kršćanske familije dobrovoljno su davale svoju djecu za janjičare jer im je nakon toga bio omogućen ulaz u otomansko visoko društvo.
Janjičarske jedinice bile su posebne u mnogo čemu, one su bile prva regularna vojska u Evropi nakon Rimskog carstva sa vlastitim uniformama, plaćom, vojnom muzikom mehter, stanovali su u posebnim kasarnama i prvi se počeli služiti vatrenim oružjem. Po tim karakteristikama janjičari su bili predhodnica modernih armija. Za razliku od njih feudalni evropski vladari tog doba podizali su vojsku jedino za slučaj rata i jedino je tada plaćali. Janjičarski bataljon, koji je stalno bio zajedno - postojao je blizak poput familije, za mirnodopskih vremena oni su služili za stražarsko policijske poslove a u slučaju nužde kao vatrogasci. Janjičari su kvartalno dobijali redovitu plaću, koju im je uručivao osobno sultan obučen u janjičarsku uniformu.[10]
Za velikih bitaka janjičarske jedinice su bile odlučujuća snaga koja je donosila prednost, iako im je prvenstvena zadaća bila čuvanje sultana. No vremenom su janjičarske jedinice postojale sve manje efikasne u sukobima sa evropskim vojskama, naročito od 17. st. iako su formalno brojem tada bile najveće. Razlozi za pad efikasnosti, ležali su i u činjenici da je s vremenom postati janjičar, bilo izrazito - lukrativno, pa su mnogi bogati i uticajni muslimani slali svoju djecu u janjičare, ali su pomoću korupcije izbjegli da ona prođu - vojničku obuku (adžami oglan). Tako da su oni na papiru bili odlični vojnici, iako u stvarnosti to uopće nisu bili - već su samo dobijali plaću.
Janjičari su bili podjeljeni u orte (nešto poput bataljona - no vremenom se njihov broj povećavao), kojima su komandirali čorbadži-baši. Sve orte zajedno formirale su janjičarski korpus zvan - ocak (doslovno prevedeno "srce") kojim je formalno zapovjedao vrhovni komandant - sultan, a u realnosti janjičarski aga. U vrijeme Sulejmana I, bilo je 165 orta, vremenom je njihov broj narastao do 196. Janjičarski korpus bio je podjeljen na:
- janjičarski džemat (čemat) (graničarske jedinice), do 101 orte
- janjičarski buljuk (sultanova osobna straža), do 61 orte
- janjičarski sejmen, do 34 orte[4]
Uz to postojale su i 34 kadetske orte (janjičari adžemi) i gotovo nezavisan janjičarski ocak, stalno raspoređen u Alžiru.
Ispočetka su janjičari dobijali više činove na račun vremena provedenog u službi u svojoj orti, svoju jedinicu mogli su napustiti jedino ako bi dobili zapovjedništvo nad nekom drugom jedinicom, isto tako kazniti ih je mogao jedino oficir iz njihove orte. Svi njihovi činovi imali su povezanost sa kuhinjom i kazanom, koji je bio simbol janjičarskog odreda zbog sultana koji je simbolički bio hranitelj janjičara.[4] Janjičarski činovi bili su;
- čorbadži-baši (turski: çorbaci başı = glavni sprematelj čorbe) - komandant orte
- oda-baši (glavar spavaonice) - pomoćnik čorbadži-baše
- ašči-baši (glavar kuhinje) - kapetan
- saka-baši (glavar vodonoša) - poručnik[4]
U prvim stoljećima su janjičari bili strijelci, ali su od 1440 počeli nositi vatreno oružje kako je ono vremenom uvođeno. Za Opsade Beča 1529. pročuli su se kao vješti rušitelji utvrda (potkopači i mineri). U bliskim borbama upotrebljavali su sjekire i jatagane. U mirnodopsko vrijeme nosili su jedino bodeže, osim ako nisu bili na zadatku kao stražari, tad su nosili jatagane, vrstu kratkog mača koji je vremenom postao njihov simbol. Janjičari koji su čuvali stražu u sultanovoj palači (Zülüflü Baltacılar) nosili su helebarde.
Od početka 16. st., janjičari su opremljeni musketama[11] počeli su upotrebljavati prve granate i ručne topove.[10] Ispočetka nisu imali pištolje, ali su ih uveli nakon Kandijskog rata (1645–1669).[12]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Patrick Kinross: The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire London: Perennial. ISBN 978-0-688-08093-8, str. 48–52
- ↑ Kinross, str. 456–457.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 David Nicolle: The Janissaries. London: Osprey Publishing (1995). ISBN 978-1-85532-413-8, str. 7.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Skripta za studente: OSMANSKO CARSTVO, Temeljni pojmovi i državno uređenje
- ↑ 5,0 5,1 Dimitri Kitsikis: Türk Yunan İmparatorluğu. Istanbul,Simurg Kitabevi (1996).
- ↑ Encyclopædia Britannica. Eleventh Edition
- ↑ Shaw, Stanford; Ezel Kural Shaw (1976). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Volume I. Cambridge: Cambridge University Press. str. 27. ISBN 0-521-21280-4.
- ↑ Zürcher, Erik (1999). Arming the State. United States of America: LB Tauris and Co Ltd. str. 5. ISBN 1-86064-404-X.
- ↑ Imamović, Mustafa (1996). Historija Bošnjaka. Sarajevo: BZK Preporod. ISBN 9958-815-00-1
- ↑ 10,0 10,1 İsmail Uzunçarşılı: Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları: Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu. (1988.)ISBN 975-16-0056-1, str. 66-67, 376-377, 405-406, 411-463, 482-483
- ↑ David Nicolle: The Janissaries. London: Osprey Publishing (1995) ISBN 978-1-85532-413-8, str. 36.
- ↑ Nicolle, str 21-22.
- Sve o janjičarima Arhivirano 2012-02-05 na Wayback Machine-u (de)