Jovan Mališić
| Jovan Mališić | |
|---|---|
 Jovan Mališić u Moskvi 1938. godine. | |
| Datum rođenja | 1902. |
| Mesto rođenja | Glavica, kod Danilovgrada Knjaževina Crna Gora |
| Datum smrti | 1939. (37 god.) |
| Mesto smrti | Moskva Sovjetski Savez |
| Profesija | profesor filozofije |
| Član KPJ od | 1919. |
| Član KPSS od | 1924. |
| Učešće u ratovima | Prvi svetski rat Španski građanski rat |
Jovan Mališić (pseudonim Martinović; Glavica, kod Danilovgrada, 1902 — Moskva, 1939) je bio crnogorski komita i revolucionar, generalni sekretar KPJ, profesor filozofije u SSSR-u i dobrovoljac u španskom građanskom ratu.
Bio je šef CK KPJ od novembra 1928. do avgusta 1930. godine, u periodu oružanog otpora komunista šestojanuarskoj diktaturi.[1]
Streljan je zajedno sa mnogim drugim istaknutim jugoslovenskim komunistima u Moskvi tokom staljinističkih čistki.
Rođen je 1901. ili 1902. godine u selu Glavica kod Danilovgrada.[2]
Prvi svjetski rat Mališić je dočekao kao dječak, ali se uključio u crnogorsku vojsku.[2] Poslije okupacije Crne Gore 1916. godine, kao gimnazijalac se priključio crnogorskim komitima u brdima.[3] Njegov se potpis nalazi ispod poznate komitske Rezolucije u kojoj se ističe, da borbu protiv neprijatelja treba »nastaviti do njegovog istjerivanja iz zemlje«.[2]
Mladi Mališić pripada generaciji crnogorske omladine koja je s oduševljenjem prihvatila ideju ujedinjenja, ali ubrzo biva razočarana novim režimom.[2] Nakon rata je nastavio školovanje u učiteljskoj školi u Danilovgradu, gde se upoznao s idejama oktobarske revolucije.[4] 1919. godine postao je član novoosnovane Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista), sa svojih sedamnaest godina.[2]
Od 1920. godine je član Okružnog komiteta. Nakon što je završio školu, postao je učitelj.
Nema preciznijih podataka o tome kako je stigao u SSSR, ali pretpostavlja se da je 1923. emigrirao iz Jugoslavije u Sovjetski Savez. Naredne 1924. godine je postao član Svesavezne komunističke partije (boljševika) i zatim, pitomac Vojno-političke akademije u Lenjingradu.[2]
Postoje navodi i da je studirao na Komunističkom univerzitetu „Sverdlov“ u Moskvi. 1927. godine je završio Vojnopolitičku akademiju Crvene armije u Lenjingradu.[5][6] Iste godine je postao predavač na Komunističkom univerzitetu nacionalnih manjina Zapada u Moskvi, koji su polazili komunisti-emigranti iz evropskih zemalja, a među njima i mnogi Jugoslaveni.[4]
Tih godina, frakcijske borbe su razjedale KPJ. 20. lipnja 1928. godine, Mališić je izabran za člana tzv. Zagraničnog biroa, koji je imao ulogu da zamjenjuje ilegalno partijsko rukovodstvo u Jugoslaviji.[2] Radio je na planu rada CK KPJ, a bio je i na čelu moskovske grupe jugoslavenskih studenata koja je nastojala preuzeti rukovođenje Partijom.[2]
1928. godine Mališić je, kao jedan od desetak instruktora Biroa CK KPJ, upućen u zemlju da među partijskim članstvom radi na sprovođenju „Otvorenog pisma Kominterne članovima KPJ“.[8] U Jugoslaviji je delovao ilegalno pod lažnim imenom „Milan Martinović“. Broza je upoznao ljeta 1928. godine kad je radio u zemlji.[9]
Na Četvrtom kongresu KPJ u Drezdenu, u studenome iste godine je izabran za generalnog sekretara Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije.[4] Nakon kongresa, veći dio rukovodstva KPJ odlazi na rad u zemlju. Među njima je i Mališić, koji održava ilegalne sastanke rukovodstva u Zagrebu, i širom zemlje.[2]
Nakon zavođenja šestojanuarske diktature u Jugoslaviji, KPJ je pozvala na oružani otpor. 1929. je obeležena serijom oružanih okršaja komunista i policije.[10] Partijski radikali su uzalud pokušavali da pokrenu mase na "oružani ustanak" putem izolovanih uličnih borbi.[10] Ova taktika KPJ je izazvala oštre odmazde policije, tokom kojih su ubijene mnoge vođe komunista, uključujući Mališićevog zamenika Đuru Đakovića.[11]
U lipnju 1929. godine, Jovan Mališić, pod ilegalnim imenom — Mrkonjić, obaviještava Kominternu:
»Mobilisane su cjelokupna žandarmerija i policija, mjestimično i vojska. Preko 500 radnika uhapšeno je prije Prvog maja i na sam Prvi maj«.[2]
Krajem 1929. godine lideri KPJ Jovan Mališić i Filip Filipović su bili meta žestoke kritike iz Moskve, zbog tendencije razvoja podzemne jugoslovenske partije ka pučizmu, na štetu fabričkog organizovanja.[10] Kominterna je tražila novo rukovodstvo da zaustavi frakcijske sukobe i obnovi organizaciju.[11]
U siječnju 1930. godine Kominterna je u Politbiro uključila Petka Miletića i Ristu Samardžića, a ubrzo zatim u zajedničko rukovodstvo kooptirani su i Antun Mavrak, Akif Šeremet, Nikola Kovačević i Karl Hudomal. Samo nekoliko dana kasnije smijenjen je s funkcije sekretara Jovan Mališić, a obrazloženje — »sukob s cjelokupnim rukovodstvom«.[2]
1930. godine Kominterna je nakon smene Mališića sa dužnosti političkog sekretara KPJ, postavila Filipa Filipovića za predsednika Centralne rukovodeće instance, a Antuna Mavraka za organizacionog sekretara.[12] Nakon kraha oružanog otpora, novi fokus je stavljen na organizaciju ilegalnih sindikata, dok su oni koji zahtevaju trenutni oružani ustanak proglašeni teroristima u partijskoj štampi.[13]
Mališić se 1931. godine vraća u Sovjetski Savez.[4] Od 1931. do 1932. godine u SSSR-u je radio kao sekretar partijskog komiteta fabrike ”Nova zora”.[6] Početkom 1930-ih se provodi prva »čistka« u KPJ. Tada je u Moskvi nekoliko bivših rukovodilaca isključeno iz KPJ, dok Mališić dolazi samo pod partijsku istragu.[2] Pošto je skinut sa svih odgovornih funkcija u KPJ, on je studirao na Institutu crvene profesure. U to vreme ga sreće Rodoljub Čolaković, koji je o njemu zapisao sledeće:
Još je nejasno kako je on, pored ljudi koji su bili pozvaniji da vode našu Partiju, postao njen generalni sekretar. Vjerojatno će se moći o tome reći više kad budu dostupni dokumenti Kominteme iz tog perioda. [...] Martinović je bio stasit čovjeik tridesetih godina, lijepih crta lica, tamnosmeđe, grgurave kose i izrazitih plavih očiju, iz kojih je izbijalo nešto samouvjereno i oholo što je neprijatno doimalo već pri prvom susretu. Taj se utisak pojačavao u toku razgovora, jer je Martinović nastupao na razmetljiv i do te mjere nesamokritičan način da je neki pravi razgovor bio nemoguć, ako čovjek nije bio spreman da se svađa s tim prgavim i uobraženim ražalovanim partijskim generalom. Ni jednom riječju on se nije interesovao za prilike u zemlji i Partiji, za mučan proces likvidacije one kobne avanturističke politike koju je on sa svojim politički nedoraslim drugovima vodio, što je Partija skupo i bukvalno krvlju mnogih vjernih svojih kadrova platila. Martinović je bio sav zaokupljen ’nepravdom’ koja mu je bila nanesena time što je uklonjen iz rukovodstva; pričao je opširno o tome, praskao, a kad je govorio o Gorkiću i novom rukovodstvu on je prosto siktao, toliko mu je povrijeđeno samoljublje oduzimalo moć trezvenog rasuđivanja o događajima i ljudima. Kad sam mu u vrlo blagoj formi rekao da bi o svemu tome drukčije govorio kad bi imao prilike da bude u zemlji, da čuje šta o politici KPJ iz 1929/31. govore ozbiljni i odani ljudi, on je srdito odmahnuo rukom i s krajnjim prezirom odgovorio: ’Poznam ja dobro te trule oportuniste’. Uzeo sam da branim ’oportuniste’, pokušavajući da ispričam šta oni danas u zemlji konkretno rade, s kakvim se sve teškoćama bore, ali Martinović me nestrpljivo prekinuo. Nije želio da čuje nikakav argument koji bi ga, možda, prinudio da izmjeni svoj stav uvrijeđena i nepravedno osuđena čovjeka. To je bio tragičan slučaj — od skoro nepoznata mladića u Partiji postao je odjednom njezin generalni sekretar sa neograničenim ovlaštenjima; neiskusan, ambiciozan, mislio je da se sa revolucionarnom frazeologijom i voluntarizmom može nadomijestiti onaj kritički uporan rad u masama i doživio je poitički debakl.[2]
Mališić je u toku 1932—1935. završio najvišu partijsku školu, Institut Crvene profesore — odjel filozofije, nakon čega je ponovo neko vrijeme predavao na jugoslavenskom sektoru KUNMZ-a u Moskvi.[4] Od 1936. do 1937. godine bio je šef katedre za filozofiju na Inženjersko-tehničkoj akademiji u Moskvi. S te dužnosti otišao je u španski građanski rat.[5]
U siječnju 1937. Jovan Mališić je otišao kao sovjetski instruktor u Španiju. On je putovao preko Pariza, gde je bio prihvatni i emigrantski centar KPJ, ali se nije nikome javio, iako su to učinili svi Jugoslaveni koji su tuda prolazili.[2]
U Španjolskoj je Jovan Mališić obavljao razne dužnosti — bio je savjetnik u 27. diviziji republikanske vojske u Španiji, načelnik Vojne akademije, rukovodio je oficirskim kursevima...[2] U Španiji je također bio jedan od glavnih članova GPU-a.[14] Bio je komandant Vojne škole za interbrigadiste i ekspert za tenkovsko ratovanje. Navodno je, zbog neslaganja sa sovjetskim instruktorima u Španiji, opozvan zajedno sa komandantom 27. divizije Hoze del Bariom u Moskvu.[2]
Po povratku u Moskvu 1938. bio je raspoređen u jedan od najvažnijih delova Kominterne, u njeno Odeljenje kadrova.[5] Na toj dužnosti uhapšen je 16. novembra 1938. godine, u Staljinovoj Velikoj čistki. U pismenoj karakteristici kadrovskom odelu Kominterne, Broz za njega kaže da je "u zemlji bio vrlo odvažan, ali je ostavljao dojam da je avanturist" i da je "pokazivao tendencije da bude vođa".[9]
Prema nekim izvorima, navodno je osuđen na 15 godina robije zbog neslaganja sa sovjetskim instruktorima u Španiji.[2] Sredinom marta 1939. godine, dok je bio u zatvoru u SSSR-u, isključen je iz KPJ. Jovan Mališić je streljan u Moskvi 19. aprila 1939. godine, zajedno sa drugim istaknutim članovima KPJ.[5]
Rehabilitovan je 10. juna 1958. godine odlukom Vojnog kolegijuma Vrhovnog suda SSSR-a.[6]
- ↑ http://books.google.rs/books?id=ify0AAAAIAAJ&q=Jovan+Mali%C5%A1i%C4%87&dq=Jovan+Mali%C5%A1i%C4%87&hl=en&sa=X&ei=79fOU-KsHKqB4gT1_4HADA&ved=0CCgQ6AEwAw
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 Petar Požar, Jugosloveni žrtve staljinskih čistki (str. 145-151), Beograd, 1989.
- ↑ http://books.google.rs/books?id=ZkA5AQAAIAAJ&q=Jovan+Mali%C5%A1i%C4%87&dq=Jovan+Mali%C5%A1i%C4%87&hl=en&sa=X&ei=79fOU-KsHKqB4gT1_4HADA&ved=0CGAQ6AEwDA
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Staljinski obračun s jugoslavenskim partijskim vodstvom u SSSR-u
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Smrt stiže kao sat
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Drakonski sud partije | Ostali članci | Novosti.rs
- ↑ Rodoljub Čolaković, Kazivanje o jednom pokoljenju, svezak drugi, str. 121—124.
- ↑ http://books.google.rs/books?id=uN1QAQAAIAAJ&q=Jovan+Mali%C5%A1i%C4%87&dq=Jovan+Mali%C5%A1i%C4%87&hl=en&sa=X&ei=79fOU-KsHKqB4gT1_4HADA&ved=0CEwQ6AEwCQ
- ↑ 9,0 9,1 „Cinkanjem i preko leševa do šefa KPJ”. Arhivirano iz originala na datum 2013-09-30. Pristupljeno 2014-07-11.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Geoffrey Swain, "Wreckage or Recovery: A Tale of Two Parties," in Matthew Worley (ed.), In Search of Revolution: International Communist Parties in the Third Period. Palgrave-Macmillan, 2004; pg. 131.
- ↑ 11,0 11,1 Swain, "Wreckage or Recovery," pg. 132.
- ↑ Branko Lazitch with Milorad M. Drachkovitch (eds.), Biographical Dictionary of the Comintern. New, Revised, and Expanded Edition. Stanford, CA: Hoover Institution Press, 1986; pg. 309.
- ↑ Swain, "Wreckage or Recovery," pp. 133-134.
- ↑ Živojin Pavlović, Bilans sovjetskog termidora: Prikaz i otkrića o delatnosti i organizaciji Staljinskog terora
| Prethodnik: Đuro Cvijić | Generalni sekretar KPJ (1928 — 1930) | Nasljednik: Filip Filipović |