Pašman
Pašman | |
|---|---|
 | |
| Podaci | |
| Lokacija | Jadransko more |
| Arhipelag | Zadarski |
| Koordinate | |
| Država |  Hrvatska |
| Glavno naselje | Tkon |
| Površina | 60,1[1] km² |
| Broj stanovnika | 2844[2] |
.jpg) | |
Pašman (talijanski: Pasman ili Pasmano) je otok u Jadranskom moru u Hrvatskoj, koji administrativno podpada pod Zadarsku županiju.
Pašman je jedan od većih otoka zadarskog arhipelaga, koji je 2011. imao 2844 stanovnika.[2]
Dug je 21,1 i širok do 4,1 km. Sve do 1883. kad je prokopan kanal kod Ždrelca bio je spojen sa otokom Ugljanom. Od 1970-ih kad je izgrađen most ponovno je povezan sa Ugljanom.[2] Otok ima površinu od 60,1 km²,[1] a dužina njegove obale iznosi 70,206 km.[1]
Od kopna ga dijeli Pašmanski kanal širok 1,9 km, jugoistočno leži otok Vrgada, a zapadno brojni Kornatski otoci i Dugi otok.[2]
Građen je od krednih vapnenaca, dolomita i i pliocenskog lesa.[2] Najviše brdo Bokolj ima 272 metara.[2]
Pašman je vrlo razveden, naročito duž istočne obale, koja je uglavnom niska. Tu se nižu brojne uvale; Polača, Taline, Triluke, Lanđin, Soline, Kablin[2] i pješčane plaže.
Otok je obrastao makijom i borovim šumarcima.[2] Stanovnici se bave ratarstvom (žito, povrće), ovčarstvom, maslinarstvom, vinogradarstvom, ribarstvom i turizmom.[2]
Naselja leže na obali okrenutoj kopnu, koja je niža i razvedenija, to su administrativni centar -sjedište općine Tkon (753 stanovnika), Pašman (399 st.), Neviđane (390 st.), Ždrelac (296 st.), Dobropoljana (280 st.), Kraj (272 st.), Mrljane (248 st.) i Banj (206 st.).[2]
Otok je bio naseljen već od prahistorije, iako iz paleolita ima vrlo malo nalaza, ali ima dosta gradina iz brončanog i željeznog doba.[2]
Rimljani su Pašman ubrajali u liburnske otoke, iz tog perioda je i najstariji poznati naziv jednog od otočnih naselja - Katan (Tkon). Za Antičkog Rima zvan je Flaveico ili insula Postimana. Po svemu sudeći otok je za Antike bio dobro naseljen, ali je za ranog srednjeg vijeka opustio, jer ga Konstantin Porfirogenet navodi kao pusteliju.[2]
Za srednjeg vijeka najveći dio Pašmana bio je feud zadarskih samostana i aristokracije.[2]
Prvi feud na Pašmanu - Cella sv. Mihovila u Neviđanama, dokumentiran je u 11. vijeku, kao vlasništvo zadarskog benediktinskog samostana sv. Krševana.[2] Ali izgleda da je otok u to vrijeme bio u sastavu Biogradske biskupije, jer je (po nekim izvorima), biogradski biskup Prestancije - 1076. dao benediktinskom samostanu sv. Ivana Evangelista iz Biograda (osnovan 1059.) - crkvu sv. Kuzme i Damjana na brdu Ćokovac iznad Tkona. U nju je nakon mletačkog razaranja Biograda 1125. preseljeno sjedište Rogovske opatije iz Filipjakova.[2]
Nakon Križarske opsade Zadra 1202. u Ćokovac su izbjegli zadarski kaptol i aristokrati. Za Opsade Zadra 1345. Mlečani su razorili Samostan sv. Kuzme i Damjana, zarobili redovnike i odnijeli arhiv. Samostan se počeo obnavljati nakon sklapanja Zadarskog mira 1358., tad je sagrađena nova samostanska crkva.[2]
Franjevci su na otok došli oko 1380. i svoj prvi samostan sv. Dujma u Kraju podigli 1390., pored postojeće crkve sv. Dujma. Samostan su podigli za franjevce iz Bosne jer su već tad počele pristizati izbjeglice pred Osmanlijama. Crkva sv. Dujma je potpuno preuređena u 16. vijeku.[2]
Pašmanski samostan sv. Kuzme i Damjana bio je jedan od centara širenja glagoljaštva po sjevernoj Dalmaciji. U samostanu su nastali brojni glagoljski manuskripti, među njima i Pravilo sv. Benedikta (prijevod s latinskoga na staroslavenski) nastao za 11. ili 12. vijeka. Pretpostavlja se da su upravo pašmanski redovnici otišli u Prag kao učitelji glagoljice i staroslavenskog. Vizitacije obavljene tokom 15. i 16. vijeka potvrđuju da se na cijelom otoku liturgija obavljala na staroslavenskom (lingua illirica, lingua slavica), te da sve otočne župe imaju liturgijske knjige na glagoljici.[2]
Za francuske uprave u Dalmaciji benediktinski Samostan sv. Kuzme i Damjana u Tkonu je ukunut 1808., ali je obnovljen 1956. pa je danas, jedini muški benediktinski samostan u Hrvatskoj.[2]
Otok je povezan dnevnim trajektnim linijama sa Biogradom na Moru,[2] i autobusnom linijom sa naseljima na Ugljanu.
