Povraćanje
| Povraćanje | |
|---|---|
lat. | Vomitus |
 | |
| Klasifikacija i eksterni resursi | |
| ICD-10 | R11 |
| ICD-9 | 787 |
Povraćanje ili vomitus je refleksni čin, tokom koga se sadržaj želuca ili početnog dela tankog creva vraća kroz usta i izbacuje u spoljašnju sredinu. Centar ovog refleksa je lokalizovan u produženoj moždini (lat. formatio reticularis lateralis) i povezan je sa drugim vegetativnim centrima retikularne formacije (respiratorni, vazomotorni i dr) što je značajno radi koordiniranog rada svih struktura koje učestvuju u procesu povraćanja.
Povraćanje, kao fiziološki akt, je karakteristično za neke vrste životinja: pojedine vrste ptica, vuk, lisica itd. To je naročito izraženo tokom perioda ishrane mladunaca, kada roditenji povraćaju polusvareni ili nesvareni sadržaj želuca kojim se oni hrane.
Kod ljudi se povraćanje ubraja u jedan od zaštitnih mehanizama, kojim se organizam štiti od hrane neadekvatne po svom sastavu ili količini.
Osim toga, u periodu trudnoće se javlja karakteristično jutarnje povraćanje (lat. emesis gravidarum), a ono je i jedan od glavnih simptoma kinetoze (nadražaj perifernih nerava izazvan prevelikim naporom).
Postoji i patološko povraćanje, koje može imati različite uzroke.[1]
Simptomi koji prate ovaj refleksni akt ukazuju na povećano angažovanje vegetativnog nervnog sistema. To su: ubrzano disanje, veoma obilno lučenje pljuvačke, širenje zenica, znojenje, bledilo lica, ubrzan rad srca i dr. Neki od ovih simptoma su prisutni i kod životinja, a ispitivanja su pokazala di nisu u pitanju emotivne reakcije. Psihička manifestacija povraćanja prisutna kod ljudi (koja se odlikuje ubrzanom peristaltikom i drugim sličnim znakovima) zove se nauzea. Ona nastaje nakon prerade informacija, odnosno signala, sa periferije u kori velikog mozga.[1]
Stimulusi koji izazivaju vomitus su mnogobrojni:
- taktilna stimulacija nepčanih lukova mekog nepca ili ždrela,
- nagli porast pritiska u želucu ili dvanaestopalačnom crevu (20-25 mmHg),
- istezanje ili lezija materice ili mokraćne bešike,
- porast intrakranijalnog pritiska,
- neki oblici bola,
- hemijske materije,
- lekovi,
- nagla promena pravca kretanja,
- bolesti (morska, Majnerova),
- psihološki stimulusi (emocionalni stres, neprijatan miris ili ukus i sl).[1][2]
Aferentni mpulsi sa periferije se prenose putem simpatičkih i parasimpatičkih vlakana do bilateralnog centra za povraćanje u produženoj moždini. Nakon obrade dobijenih informacija, eferentni motorni impulsi se prenose putem V, VII, IX, X i XII kranijalnog nerva u gornje delove gastrointestinalnog trakta i preko nerava kičmene moždine do dijafragme i trbušne muskulature.[2]
Početna faza, koja predstavlja uvod u povraćanje, naziva se antiperistaltika. Ona označava kretanje sadržaja gastrointestinalnog trakta u suprotnom smeru od uobičajenog. Antiperistaltički talas može da počne od završnog dela tankog creva i da se kreće prema želucu brzinom od 2-3 cm/s. Pošto se usled priliva novog sadržaja dvanaestopalačno crevo i želudac rastegnu, dolazi do razdraženja centra za povraćanje.
U sledećoj fazi se dešava nekoliko procesa: duboko se udahne vazduh, podižu se podjezična kost i grkljan, otvara se gornji sfinkterski mišić jednjaka, zatvaraju se otvori disajnih puteva i dešava se snažna kontrakcija i fiksiranje dijafragme i kontrakcija svih mišića trbušnog zida. Kao posledica toga, povećava se pritisak unutar želuca i otvara se donji sfinkterski mišić jednjaka. Na kraju dolazi do izbacivanja želudačnog sadržaja kroz jednjak i usta u spoljašnju sredinu. Pri tome osoba obično zauzima tzv. "zaštitni položaj", sa telom lako nagnutim unapred.[2]
Ako se čitav proces odigra brzo i naglo, odnosno ukoliko je osoba u nesvesti ili pod dejstvom alkohola i droga, može doći do ulaska povraćenog sadržaja u nos ili pluća što može izazvati opasne komplikacije ili čak davljenje i smrt.[1]
