Tit Livije

„Livije” preusmjerava ovdje. Za ostala značenja, v. Livije (razvrstavanje).
Ab Urbe condita, 1714
Portret Tita Livija sačinjen dugo nakon njegove smrti

Tit Livije (lat. Titus Livius, rođen oko 59. god. st. e., umro 17. god. n. e.), autor monumentalne istorije rimske države i naroda, bio je najveći istoričar Avgustovog doba rimske književnosti i jedan od najvećih rimskih istoričara uopšte.

Tit Livije rođen je 59. godine stare ere u Pataviju (današnja Padova), u uglednoj i bogatoj porodici. Dobio je temeljito retorsko obrazovanje. Kada se preselio u Rim, upoznao se i sprijatljio s carem Avgustom, koji ga je u šali nazvao pompejevcem, ali se na njega nije ljutio što je uzdizao Pompeja i napadao Cezara. U Rimu je i proveo najveći deo života, a tu je napisao i svoje veliko istorijsko delo. U rimskom društvu bio je rado viđen. Potkraj života vratio se ponovo u rodni grad, gde je i umro 17. godine nove ere.

U obimnom istorijskom delu, koje u najboljim rukopisima nosi naslov Od osnivanja grada (Ab urbe condita) razvio je Livije prikaz rimske istorije od mitskog osnivanja Rima pa do smrti Druzove 9. godine stare ere. Livije je svoju istoriju podelio prvo na pojedine knjige, pa je onda knjige prema sadržini grupisao u veće odeljke, a nekima od tih odeljaka je čak dao i posebne pregovore, npr. uz 21. knjigu. Nama je međutim Livijeva istorija sačuvana u dekadama: izgleda da je ta podela veoma stara i da je o njoj u nekom stepenu vodio računa i sam pisac. Od celokupnog dela sačuvane su nam neposredno samo prva, treća, četvrta i polovina pete dekade, dakle knjige 1–10. i 21–45, koje obrađuju vreme od osnivanja Rima do trećeg samnitskog rata (753–293. st. e.), te od drugog punskog rata do pobede Lucija Emilija Paula nad Makedonijom u trećem makedonskom ratu (218–167. st. e.). Za rekonstrukciju ostalih delova, pored nekoliko neposrednih fragmenata, služe nam spisi u kojima je naveden neki izvod iz Livija: to su, pre svega, sažeci ili periohe koji se nalaze ispred svake knjige (osim 136. i 137) te neki manji istoričari kao što je Eutropije. Od grčkih pisaca Livija su koristili posebno Plutarh i Kasije Dion.

Livije je po svom obrazovanju i sklonostima retorski pisac: zbog toga će njegovo istorijsko delo, ako se posmatra sa stanovišta moderne istoriografije, nesumnjivo izgubiti mnogo od svoje stare slave. Ali na Livija i njegovo delo treba gledati s obzirom na vreme u kojem je živeo i stvarao. Liviju, kao i mnogim drugim rimskim istoričarima, uopšte nije bio glavni cilj da o događajima izveštava istorijski verno: njemu je glavno da pripovedanje bude lepo i ubedljivo, da bude književno uspelo, te da zadovolji etičke i patriotske zahteve. Ako se Livijeva istorija posmatra sa stanovišta ovih motiva, on je zadatke koje je sebi postavio u potpunosti ispunio. Livije je uostalom, i kao čovek i kao pisac, imao sve uslove za to: bio je savestan, veliki rimski rodoljub, bio je dobar psiholog u ocrtavanju karaktera, imao je jaku maštu i istančan umetnički ukus. Kada se uzme u obzir i to da je raspolagao bogatim rečnikom, raznovrsnom frazeologijom, da je imao izvrsno retorsko obrazovanje, ne iznenađuje to što je on svojom istorijom pružio remek-delo u prozi Avgustova vremena, a može se reći i u rimskoj prozi uopšte. Plinije Mlađi priča anegdotu o jednom Hispancu koji je čak iz Gadesa došao u Rim samo da vidi Livija, i koji se, čim ga je video, odmah vratio natrag, ne interesujući se više ni za šta.

Sa stanovišta moderne istoriografije, Livije je po svome temperamentu i po jakoj pesničkoj mašti imao malo uslova za kritičko ispitivanje rimske prošlosti. Kod Livija ima dosta netačnosti, nesporazuma, pogrešnih navođenja grčkih pisaca, protivrečnosti. To bi se kod dela tako velikih razmera kakvo je Livijevo moglo i razumeti, ali Livije ima jednu manu koja je za istoričara vrlo značajna, a to je nedostatak bilo kakvog političkog i vojničkog iskustva.

Pitanje o izvorima kojima se Livije služio nije još uvek rešeno, jer je istorijska literatura iz vremena pre Livija uglavnom propala. Tome je donekle uzrok bilo i samo Livijevo delo, koje je tu literaturu velikim delom učinilo suvišnom i nepotrebnom. Građu iz prve ruke Livije je retko koristio, a izgleda da nije bio vešt ni u odabiru svojih izvora. On je, na primer, kao jedan od glavnih svojih izvora, upotrebljavao nepouzdanog Valerija Ancijata, da bi tek kasnije u nastavku dela zaključio kako je taj pisac ustvari vrlo nepouzdan. S druge strane, Polibija i Katona nije mnogo cenio, premda je od obojice uzeo dosta podataka. Pri upotrebi izvora Livije nije bio vrlo pedantan. Nikada nije upotrebljavao mnogo izvora za jedan događaj, a ima i ispitivača koji smatraju da je za svaki deo svoje istorije koristio samo po jedan izvor. Ovo je mišljenje svakako preterano, premda ima izvesnih delova u Livijevoj istoriji gde su zaista analisti i Polibije upotrebljeni sloj po sloj. Ako se Livijevi izvori u nečemu slažu, on to prima za gotovo, a svoje mišljenje posebno navodi tek ako je stvar sasvim neverovatna i nemoguća. Ako se pak njegovi izvori u nečemu ne slažu, onda Livije ili navede oba izvora i tako nedoumicu ostavi nerešenu, ili se izjasni za ono mišljenje koje je naveo stariji pisac ili za ono koje je lepše ili za Rimljane povoljnije.

Livije je iz retorskih razloga dorađivao i proširivao izvore kojima se služio. I inače on u svom delu rado karakteriše ličnosti i situacije, i u tom cilju često navodi govore, koje bi često sam sastavio. Govora ima u sačuvanim dekadama oko tri stotine, i svi su napisani vrlo književno i sa mnogo osećaja te služe tome da se psihološki ocrtaju ličnosti koji ih izgovaraju.

Po stilu i jeziku ubraja se Livije među najbolje prozne pisce antičke književnosti. On se ugledao na Cicerona, a izbegavao je Salustijev pregnantan stil. Time se mogu objasniti česte periode i izvesna epska razvučenost, koja ipak ostavlja dobar utisak. Livije je udešavao stil i prema sadržini: na primer, u prvoj dekadi dobija se utisak izvesne uzvišenosti i starodrevnosti, koja nas po tonu i opštoj atmosferi podseća na Vergilijevu Eneidu. S druge strane, prikaz rata s Hanibalom u trećoj dekadi komponovan je s puno dinamike. Na pesnika Eneide podseća i snažno rodoljublje i visoki verski i moralni osećaji kojima odiše čitavo delo. Oduševeljen republikanac, pomirivši se s političkim stanjem Avgustove vladavine i s njegovim principatom, skrenuo je Livije pogled u idealizovanu prošlost i stvorio proznu epopeju u slavu veličine Rima, zbog čega je i nazvan slaviteljem prošlosti (laudator temporis acti).

Kvintilijan hvali Livijevo "mlečno izobilje, divnu milinu i prejasnu belinu" (lactea ubertas, mira iucunditas, clarissimus candor). Jezik Livijev uglavnom je klasični latinitet, sa dosta pesničkih obrta – u čemu naziremo osobine "srebrnog" latiniteta. Azinije Polion zapaža u Livijevom jeziku izvestan "patavinitet" (Patavitas), što se možda odnosi na neke lokalne karakteristike "padovanskoga" dijalekta.

Mnogi Livijevi likovi nadahnuli su kasnije evropske književnike, na primer Petrarku u epu Afrika i Shakespearea u Silovanju Lukrecije. Prvaci francuske revolucije i pisci oduševljavali su se ne samo Plutarhovim, nego i Livijevim junacima rimske republike.

Vanjski linkovi

[uredi | uredi kod]
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Tit_Livije&oldid=41393728