Öğrenilen geçmiş zaman

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Öğrenilen geçmiş zaman, Türkçede fiil sonuna "-miş" ekinin ses uyumlarına uyacak şekilde (-miş, -mış, -muş veya -müş hâliyle) eklenmesi ile oluşturulan geçmiş zaman yapısı. Ayrıca rivayet geçmiş zaman, duyulan geçmiş zaman ve miş'li geçmiş zaman olarak da bilinir. Standart bir olumlu basit cümle kuruluşu şu şekildedir:

Ben gelmişim. Biz gelmişiz.
Sen gelmişsin. Siz gelmişsiniz.
O gelmiş. Onlar gelmişler.

-miş'li geçmiş zaman, Türkçede başlıca olarak iki amaçla kullanılır. İlk olarak geçmişte gerçekleşmiş ancak başka bir kaynaktan öğrenilmiş (şahsen şahit olunmamış) bir olaydan veya durumdan bahsederken kullanılır:

  • Dün bir İtalyan gemisi batmış.
  • Bu topraklarda büyük bir Kelt ülkesi varmış.

Kendi kendine sonradan fark edilen veya keşfedilen durumlar için kullanılır:

  • Neredeyse bir saat boyunca koşmuşum.
  • Elektrikler kesilince buzdolabındaki tüm yiyecekler bozulmuş.
  • Bu yemekler çok güzel olmuş, elinize sağlık. (Yemekler yeni pişirildiğinde de lezzetlidir ancak kişi bu durumu yemekleri yerken keşfetmiştir.)
  • Hava da ne kadar soğukmuş. (Kişi bina içerisindeyken dışarıdaki havanın soğuk olduğundan habersizdir.)

Bildirme eki "-dir" ile kullanımı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Öğrenilen geçmiş zaman kipi, "-dir" bildirme eki birlikte kullanıldığında "d" ünsüzü sertleşerek "t"ye dönüşür (-miştir). Eylem bu hâldeyken belirleme, saptama ve resmî veya ciddi açıklamalarda; olasılık ve tahmin belirtmede; geçmişte sürekli yaşanan bir olayı veya bir durumu belirtmede kullanılır:

  • Annem eve ulaşmış. (Bir kaynaktan öğrenilmiş, kesinlik arz ediyor.)
  • Annem eve ulaşmıştır. (İhtimal)
  • Türkiye ekonomisinin büyümesi geçtiğimiz çeyrekte %5 olarak gerçekleşmiştir. (Saptama veya resmî açıklama)

-miş eki Türkçede sıfat-fiil eki olarak da kulanılır ancak bu ekin kullanıldığı cümleler öğrenilen geçmiş zaman kipinde olmayabilirler:

  • Yeni yıkanmış kıyafetlerinle çamurda oynama. (sıfat-fiil)
  • Yolun sonundaki maviye boyanmış ev bizimkisi(dir). (sıfat-fiil)

Öğrenilen geçmiş zamanın olumsuz hâli fiil cümlelerinde -miş ekinden önce -me olumsuzluk eki eklenerek yapılır:

Evde hiç sarımsak kalmamış.
Dünkü zincirleme kazada kimse ölmemiş. (Eğer cümle olumlu olsaydı ölmek eyleminden sonra "-müş" eki kullanılırdı.)

İsim cümlelerinde "değil" koşacı ile oluşturulur:

  • Hava sandığımız kadar da soğuk değilmiş.

Var-yok kelimelerinin ek-fiil çekimi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kişi olumlu olumlu-soru olumsuz olumsuz-soru
1. Tekil Kişi (Ben) var-mışım var mıymışım? yok-muşum yok muymuşum?
2. Tekil Kişi (Sen) var-mışsın var mıymışsın? yok-muşsun yok muymuşsun?
3. Tekil Kişi (O) varmış var mıymış? yokmuş yok muymuş?
1. Çoğul Kişi (Biz) var-mışız var mıymışız? yok-muşuz yok muymuşuz?
2. Çoğul Kişi (Siz) var-mışsınız var mıymışsınız? yok-muşsunuz yok muymuşsunuz?
3. Çoğul Kişi (Onlar) var-mışlar var mıymışlar? yok-muşlar yok muymuşlar?

Şart

Kişi olumlu olumsuz
1. Tekil Kişi (Ben) var-sam yok-sam
2. Tekil Kişi (Sen) var-san yok-san
3. Tekil Kişi (O) varsa yoksa
1. Çoğul Kişi (Biz) var-sak yok-sak
2. Çoğul Kişi (Siz) var-sanız yok-sanız
3. Çoğul Kişi (Onlar) var-salar yok-salar