İnsani Gelişme Endeksi
Vikipedi, özgür ansiklopedi
≥ 0.950 0.900–0.950 0.850–0.899 0.800–0.849 0.750–0.799 | 0.700–0.749 0.650–0.699 0.600–0.649 0.550–0.599 0.500–0.549 | 0.450–0.499 0.400–0.449 ≤ 0.399 Veri yok |
İnsani Gelişme Endeksi (İngilizce: Human Development Index), Dünya'daki ülkeler için yaşam uzunluğu, okur yazar oranı, eğitim ve yaşam düzeyi doğrultusunda hazırlanan bir ölçümdür. İnsanların düzgün yaşaması, özellikle çocuk hakları için bir ölçün teşkil eder. Bu araştırma sonucunda bir ülkenin gelişmiş, gelişmekte olan ya da gelişmemiş bir ülke olduğu; bunun yanı sıra ekonomisindeki etkinin yaşam niteliği ne düzeyde etkilediğini gösterir. Dağılım ilk olarak 1990 yılında Pakistanlı ekonomist Mahbub ul Haq tarafından geliştirilmiştir ve 1993 yılından bu yana Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı tarafından yıllık Gelişme Raporu'nda sunulur.
İnsani Gelişme Göstergesi değerlerinin bulunması, eskiden ortalama yaşam süresi, okur yazar oranı (2/3'ü) ve ilkokul, lise ve üniversite kayıtları yüzdesi (1/3'ü) ile bulunan eğitim dağılımı ile kişi başına düşen gelir ve alım gücünün Amerikan Doları'ndan hesaplanmasıyla gerçekleştirilmekteydi. Yeni hesaplama sistemi, eğitimde geçen ve geçmesi beklenen süre, doğumda yaşam beklentisi ve satın alma gücü pariteli milli geliri esas almaktadır.
Alternatif bir ölçüm olarak, ülkelerdeki fakirliği ölçmek için de Beşeri Fakirlik Dağılımı mevcuttur.
Metodoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Yeni sistem (2010-günümüz)
[değiştir | kaynağı değiştir]2010 itibarıyla BMKP İGE hesaplamalarında yeni bir metodoloji kullanmaya başlamıştır. Yeni hesaplama sistemi, eğitimde geçen ve geçmesi beklenen süre, doğumda yaşam beklentisi ve satın alma gücü pariteli milli geliri esas alan aşağıdaki parametreleri içermektedir.
1. Yaşam Beklentisi Endeksi (YBE)
- YBE, eğer doğumda yaşam beklentisi 85 ise 1, 20 ise 0 olarak alınır.
2. Eğitim Endeksi (EE) [1]
- 2.1 Ortalama Eğitim Süresi Endeksi (OESE) [2]
- 2025 yılına kadar bu indikatör için 15 sene maksimum olarak belirlenmiştir.
- 2.2 Beklenen Eğitim Süresi Endeksi (BESE) [3]
- Pek çok ülkede eğitimde geçen 18 sene master almak için yeterlidir.
3. Gelir Endeksi (GE)
- GE, kbdMG $75,000 ise 1, $100 ise 0 olarak alınır.
En sonunda İGE hesaplanması için bu üç göstergenin geometrik ortalaması alınır.
YB: Doğumda beklenen yaşam süresi
OES: Ortalama eğitim süresi (25 yaş üstü kişilerin resmî eğitim kurumlarında geçirdiği süre)
BES: Beklenen eğitim süresi (18 yaş altı bireylerin resmî eğitim kurumlarında geçirmesi beklenen süre)
kbdMG: kişi başına düşen millî gelir (Satın alma gücü paritesi)
Eski sistem (2010 öncesi)
[değiştir | kaynağı değiştir]Genel olarak değişken bir sayıyı tanımlamak için, misal olarak 'i 0 ila 1 arasında bir ekonomik dağılım arasında gösterebilmek için aşağıdaki formül kullanılır:
- -index =
Burada ve ; 'in alabileceği en yüksek (max) ve en az (min) değerdir.
İnsani Gelişim Endeksi bu doğrultuda üç genel veriyi temsil eder ve ortalamasını alır:
- Yaşam uzunluğu dağılımı =
- Eğitim dağılımı (ED) =
- Yetişkin okur yazar oranı =
- Okullara kayıtlı öğrenci sayısı =
- Gayri Safi Yurt içi Hasıla dağılımı =
HU: Yaşam uzunluğu
YOYO: Yetişkin okur yazar oranı
OKÖS: Okullara kayıtlı öğrenci sayısı yüzdesi
GSYHD: Amerikan Doları üzerinden Gayri Safi Yurt içi Hasıla dağılımı
2022 raporu
[değiştir | kaynağı değiştir]Sıra | Ülke | İGE | ||
---|---|---|---|---|
2021 verileri (2022 raporu)[4] | 2015'e göre değişimi[5] | 2021 verileri (2022 raporu)[4] | Yıllık değişimi (2010–2021)[5] | |
1 | İsviçre | 0.962 | %0,19 | |
2 | Norveç | 0.961 | %0,19 | |
3 | İzlanda | 0.959 | %0,56 | |
4 | (3) | Hong Kong | 0.952 | %0,44 |
5 | (3) | Avustralya | 0.951 | %0,27 |
6 | Danimarka | 0.948 | %0,34 | |
7 | (2) | İsveç | 0.947 | %0,36 |
8 | (6) | İrlanda | 0.945 | %0,40 |
9 | (5) | Almanya | 0.942 | %0,16 |
10 | (1) | Hollanda | 0.941 | %0,24 |
11 | Finlandiya | 0.940 | %0,29 | |
12 | (1) | Singapur | 0.939 | %0,29 |
13 | (2) | Belçika | 0.937 | %0,25 |
13 | (3) | Yeni Zelanda | 0.937 | %0,15 |
15 | (2) | Kanada | 0.936 | %0,25 |
16 | (1) | Lihtenştayn | 0.935 | %0,22 |
17 | (3) | Lüksemburg | 0.930 | %0,18 |
18 | (3) | Birleşik Krallık | 0.929 | %0,17 |
19 | Japonya | 0.925 | %0,27 | |
19 | (3) | Güney Kore | 0.925 | %0,35 |
21 | (3) | ABD | 0.921 | %0,10 |
22 | İsrail | 0.919 | %0,25 | |
23 | (4) | Malta | 0.918 | %0,58 |
23 | (1) | Slovenya | 0.918 | %0,28 |
25 | (4) | Avusturya | 0.916 | %0,14 |
26 | (9) | Birleşik Arap Emirlikleri | 0.911 | %0,80 |
27 | İspanya | 0.905 | %0,38 | |
28 | (3) | Fransa | 0.903 | %0,27 |
29 | (3) | Kıbrıs Cumhuriyeti | 0.896 | %0,41 |
30 | (1) | İtalya | 0.895 | %0,13 |
31 | (2) | Estonya | 0.890 | %0,30 |
32 | (6) | Çekya | 0.889 | %0,20 |
33 | (2) | Yunanistan | 0.887 | %0,19 |
34 | (1) | Polonya | 0.876 | %0,37 |
35 | (3) | Bahreyn | 0.875 | %0,73 |
35 | (1) | Litvanya | 0.875 | %0,35 |
35 | (2) | Suudi Arabistan | 0.875 | %0,64 |
38 | (2) | Portekiz | 0.866 | %0,40 |
39 | (1) | Letonya | 0.863 | %0,42 |
40 | (6) | Andorra | 0.858 | %0,11 |
40 | (5) | Hırvatistan | 0.858 | %0,40 |
42 | (1) | Şili | 0.855 | %0,46 |
42 | (1) | Katar | 0.855 | %0,23 |
44 | YENİ[a] | San Marino | 0.853 | YENİ[a] |
45 | (5) | Slovakya | 0.848 | %0,09 |
46 | (1) | Macaristan | 0.846 | %0,20 |
47 | (4) | Arjantin | 0.842 | %0,09 |
48 | (6) | Türkiye | 0.838 | %1,03 |
49 | (3) | Karadağ | 0.832 | %0,27 |
50 | (1) | Kuveyt | 0.831 | %0,20 |
51 | (3) | Brunei | 0.829 | %0,01 |
52 | (2) | Rusya | 0.822 | %0,29 |
53 | (4) | Romanya | 0.821 | %0,16 |
54 | (3) | Umman | 0.816 | %0,32 |
55 | (2) | Bahamalar | 0.812 | %0,00 |
56 | (4) | Kazakistan | 0.811 | %0,51 |
57 | (2) | Trinidad ve Tobago | 0.810 | %0,23 |
58 | (4) | Kosta Rika | 0.809 | %0,43 |
58 | Uruguay | 0.809 | %0,25 | |
60 | (3) | Belarus | 0.808 | %0,21 |
61 | Panama | 0.805 | %0,37 | |
62 | (1) | Malezya | 0.803 | %0,39 |
63 | (7) | Gürcistan | 0.802 | %0,50 |
63 | (2) | Mauritius | 0.802 | %0,55 |
63 | (4) | Sırbistan | 0.802 | %0,41 |
66 | (6) | Tayland | 0.800 | %0,75 |
2020 raporu
[değiştir | kaynağı değiştir]Aşağıdaki şablon, 2022 raporuna göre 2021 verilerini sıralamaktadır.
- = artış
- = stabil
- = azalış
Sıra | Ülke | İGE | |||
---|---|---|---|---|---|
2019 verisi (2020 raporu)[6] | Önceki yıla göre değişimi[6] | 2019 verisi (2020 raporu)[6] | Önceki yıla göre değişimi[7] | ||
Çok yüksek gelişmişlik | |||||
1 | Norveç | 0.957 | 0.001 | ||
2 | (1) | İrlanda | 0.955 | 0.004 | |
2 | İsviçre | 0.955 | |||
4 | Hong Kong | 0.949 | 0.003 | ||
4 | (1) | İzlanda | 0.949 | 0.003 | |
6 | (2) | Almanya | 0.947 | 0.001 | |
7 | (1) | İsveç | 0.945 | 0.002 | |
8 | (2) | Avustralya | 0.944 | 0.001 | |
8 | (2) | Hollanda | 0.944 | 0.002 | |
10 | (1) | Danimarka | 0.940 | 0.001 | |
11 | (1) | Finlandiya | 0.938 | 0.001 | |
11 | (2) | Singapur | 0.938 | 0.002 | |
13 | (2) | Birleşik Krallık | 0.932 | 0.004 | |
14 | (3) | Belçika | 0.931 | 0.001 | |
14 | Yeni Zelanda | 0.931 | 0.003 | ||
16 | (3) | Kanada | 0.929 | 0.001 | |
17 | (2) | ABD | 0.926 | 0.001 | |
18 | Avusturya | 0.922 | 0.001 | ||
19 | (3) | İsrail | 0.919 | 0.003 | |
19 | Japonya | 0.919 | 0.002 | ||
19 | (1) | Lihtenştayn | 0.919 | ||
22 | (2) | Slovenya | 0.917 | 0.005 | |
23 | (1) | Güney Kore | 0.916 | 0.002 | |
23 | (2) | Lüksemburg | 0.916 | 0.003 | |
25 | İspanya | 0.904 | 0.001 | ||
26 | Fransa | 0.901 | 0.003 | ||
27 | (1) | Çekya | 0.900 | 0.002 | |
28 | Malta | 0.895 | 0.001 | ||
29 | (1) | Estonya | 0.892 | 0.003 | |
29 | İtalya | 0.892 | 0.002 | ||
31 | (4) | Birleşik Arap Emirlikleri | 0.890 | 0.001 | |
32 | Yunanistan | 0.888 | 0.007 | ||
33 | (2) | Kıbrıs Cumhuriyeti | 0.887 | 0.002 | |
34 | Litvanya | 0.882 | 0.006 | ||
35 | (3) | Polonya | 0.880 | 0.003 | |
36 | Andorra | 0.868 | 0.001 | ||
37 | (2) | Letonya | 0.866 | 0.003 | |
38 | (2) | Portekiz | 0.864 | 0.004 | |
39 | (3) | Slovakya | 0.860 | 0.002 | |
40 | (3) | Macaristan | 0.854 | 0.004 | |
40 | (4) | Suudi Arabistan | 0.854 | ||
42 | (3) | Bahreyn | 0.852 | ||
43 | (1) | Şili | 0.851 | 0.002 | |
43 | (3) | Hırvatistan | 0.851 | 0.003 | |
45 | (4) | Katar | 0.848 | 0.003 | |
46 | (2) | Arjantin | 0.845 | 0.003 | |
47 | (4) | Brunei | 0.838 | 0.002 | |
48 | (4) | Karadağ | 0.829 | 0.003 | |
49 | (3) | Romanya | 0.828 | 0.005 | |
50 | (5) | Palau | 0.826 | 0.004 | |
51 | (1) | Kazakistan | 0.825 | 0.006 | |
52 | (3) | Rusya | 0.824 | 0.001 | |
53 | (3) | Belarus | 0.823 | ||
54 | (5) | Türkiye | 0.820 | 0.003 | |
55 | (2) | Uruguay | 0.817 | 0.001 | |
56 | (4) | Bulgaristan | 0.816 | 0.003 | |
57 | (10) | Panama | 0.815 | 0.003 | |
58 | (2) | Bahamalar | 0.814 | 0.002 | |
58 | (2) | Barbados | 0.814 | 0.004 | |
60 | (13) | Umman | 0.813 | ||
61 | (9) | Gürcistan | 0.812 | 0.007 | |
62 | (6) | Kosta Rika | 0.810 | 0.002 | |
62 | (1) | Malezya | 0.810 | 0.005 | |
64 | (7) | Kuveyt | 0.806 | 0.001 | |
64 | (1) | Sırbistan | 0.806 | 0.003 | |
66 | (2) | Mauritius | 0.804 | 0.003 | |
Yüksek gelişmişlik | |||||
67 | (5) | Seyşeller | 0.796 | 0.006 | |
67 | (4) | Trinidad ve Tobago | 0.796 | 0.001 | |
69 | Arnavutluk | 0.795 | 0.003 | ||
70 | (2) | Küba | 0.783 | 0.002 | |
70 | (5) | İran | 0.783 | 0.002 | |
72 | (1) | Sri Lanka | 0.782 | 0.003 | |
73 | (2) | Bosna-Hersek | 0.780 | 0.003 | |
74 | (4) | Grenada | 0.779 | 0.006 | |
74 | (2) | Meksika | 0.779 | 0.003 | |
74 | (1) | Saint Kitts ve Nevis | 0.779 | 0.006 | |
74 | (14) | Ukrayna | 0.779 | 0.005 | |
78 | (4) | Antigua ve Barbuda | 0.778 | 0.006 | |
79 | (3) | Peru | 0.777 | 0.006 | |
79 | (2) | Tayland | 0.777 | 0.005 | |
81 | Ermenistan | 0.776 | 0.005 | ||
82 | Kuzey Makedonya | 0.774 | 0.004 | ||
83 | (4) | Kolombiya | 0.767 | 0.003 | |
84 | (5) | Brezilya | 0.765 | 0.003 | |
85 | Çin | 0.761 | 0.006 | ||
86 | (1) | Ekvador | 0.759 | 0.003 | |
86 | (3) | Saint Lucia | 0.759 | 0.001 | |
88 | (1) | Azerbaycan | 0.756 | 0.002 | |
88 | (1) | Dominik Cumhuriyeti | 0.756 | 0.005 | |
90 | (17) | Moldova | 0.750 | 0.004 | |
91 | (9) | Cezayir | 0.748 | 0.002 | |
92 | (1) | Lübnan | 0.744 | 0.003 | |
93 | (5) | Fiji | 0.743 | 0.001 | |
94 | (4) | Dominika | 0.742 | 0.004 | |
95 | (9) | Maldivler | 0.740 | 0.006 | |
95 | (4) | Tunus | 0.740 | 0.002 | |
97 | (3) | Saint Vincent ve Grenadinler | 0.738 | 0.002 | |
97 | (1) | Surinam | 0.738 | 0.004 | |
99 | (7) | Moğolistan | 0.737 | 0.002 | |
100 | (6) | Botsvana | 0.735 | 0.005 | |
101 | (5) | Jamaika | 0.734 | ||
102 | Ürdün | 0.729 | 0.001 | ||
103 | (5) | Paraguay | 0.728 | 0.001 | |
104 | (1) | Tonga | 0.725 | 0.002 | |
105 | (5) | Libya | 0.724 | 0.003 | |
106 | (2) | Özbekistan | 0.720 | 0.003 | |
107 | (7) | Bolivya | 0.718 | 0.004 | |
107 | (4) | Endonezya | 0.718 | 0.006 | |
107 | (1) | Filipinler | 0.718 | 0.007 | |
110 | (7) | Belize | 0.716 | 0.002 | |
111 | Samoa | 0.715 | 0.006 | ||
111 | (3) | Türkmenistan | 0.715 | 0.005 | |
113 | (17) | Venezuela | 0.711 | 0.022 | |
114 | (1) | Güney Afrika | 0.709 | 0.002 | |
115 | (4) | Filistin | 0.708 | ||
116 | Mısır | 0.707 | 0.006 | ||
117 | Marshall Adaları | 0.704 | 0.002 | ||
117 | (1) | Vietnam | 0.704 | 0.004 | |
119 | (4) | Gabon | 0.703 | 0.006 | |
Orta gelişmişlik | |||||
120 | (2) | Kırgızistan | 0.697 | 0.001 | |
121 | Fas | 0.686 | 0.006 | ||
122 | (1) | Guyana | 0.682 | 0.002 | |
123 | (3) | Irak | 0.674 | 0.003 | |
124 | El Salvador | 0.673 | 0.003 | ||
125 | Tacikistan | 0.668 | 0.007 | ||
126 | Yeşil Burun Adaları | 0.665 | 0.002 | ||
127 | (1) | Guatemala | 0.663 | 0.006 | |
128 | (2) | Nikaragua | 0.660 | 0.001 | |
129 | (5) | Bhutan | 0.654 | 0.005 | |
130 | Namibya | 0.646 | 0.001 | ||
131 | (2) | Hindistan | 0.645 | 0.003 | |
132 | Honduras | 0.634 | 0.001 | ||
133 | (2) | Bangladeş | 0.632 | 0.007 | |
134 | (2) | Kiribati | 0.630 | 0.002 | |
135 | (2) | São Tomé ve Príncipe | 0.625 | 0.001 | |
136 | (1) | Mikronezya Federal Devletleri | 0.620 | 0.002 | |
137 | (3) | Laos | 0.613 | 0.004 | |
138 | Esvatini | 0.611 | 0.006 | ||
138 | (4) | Gana | 0.611 | 0.005 | |
140 | (1) | Vanuatu | 0.609 | 0.006 | |
141 | (10) | Doğu Timor | 0.606 | 0.007 | |
142 | (5) | Nepal | 0.602 | 0.006 | |
143 | (4) | Kenya | 0.601 | 0.002 | |
144 | (2) | Kamboçya | 0.594 | 0.009 | |
145 | (1) | Ekvator Ginesi | 0.592 | 0.01 | |
146 | (3) | Zambiya | 0.584 | 0.002 | |
147 | (2) | Myanmar | 0.583 | 0.004 | |
148 | (1) | Angola | 0.581 | 0.001 | |
149 | (11) | Kongo Cumhuriyeti | 0.574 | 0.001 | |
150 | Zimbabve | 0.571 | 0.002 | ||
151 | (2) | Solomon Adaları | 0.567 | 0.003 | |
151 | (3) | Suriye | 0.567 | 0.004 | |
153 | (3) | Kamerun | 0.563 | 0.003 | |
154 | (2) | Pakistan | 0.557 | 0.005 | |
155 | Papua Yeni Gine | 0.555 | 0.006 | ||
156 | Komorlar | 0.554 | 0.002 | ||
Düşük gelişmişlik | |||||
157 | (4) | Moritanya | 0.546 | 0.004 | |
158 | (5) | Benin | 0.545 | 0.004 | |
159 | Uganda | 0.544 | 0.006 | ||
160 | (3) | Ruanda | 0.543 | 0.003 | |
161 | (2) | Nijerya | 0.539 | 0.005 | |
162 | (3) | Fildişi Sahili | 0.538 | 0.004 | |
163 | (4) | Tanzanya | 0.529 | 0.005 | |
164 | (2) | Madagaskar | 0.528 | 0.001 | |
165 | (1) | Lesotho | 0.527 | 0.005 | |
166 | (5) | Cibuti | 0.524 | 0.006 | |
167 | Togo | 0.515 | 0.005 | ||
168 | (2) | Senegal | 0.512 | 0.004 | |
169 | (1) | Afganistan | 0.511 | 0.002 | |
170 | (1) | Haiti | 0.510 | 0.002 | |
170 | (2) | Sudan | 0.510 | 0.004 | |
172 | (1) | Gambiya | 0.496 | 0.009 | |
173 | Etiyopya | 0.485 | 0.007 | ||
174 | (2) | Malavi | 0.483 | 0.005 | |
175 | (4) | Kongo DC | 0.480 | 0.002 | |
175 | (3) | Gine-Bissau | 0.480 | 0.008 | |
175 | (1) | Liberya | 0.480 | ||
178 | (4) | Gine | 0.477 | 0.004 | |
179 | (2) | Yemen | 0.470 | 0.002 | |
180 | (2) | Eritre | 0.459 | 0.003 | |
181 | (1) |
|