İnsani Gelişme Endeksi

Dünya haritasında ülkelerin 0.050 puan aralıklı İGE değerleri (2018 verileri, 2019 raporu).

≥ 0.900   0.850–0.899   0.800–0.849   0.750–0.799   0.700–0.749

0.650–0.699   0.600–0.649   0.550–0.599   0.500–0.549   0.450–0.499

0.400–0.449   ≤ 0.399   Veri yok

İnsani Gelişme Göstergesi (Human Development Index), Dünya'daki ülkeler için yaşam uzunluğu, okur yazar oranı, eğitim ve yaşam düzeyi doğrultusunda hazırlanan bir ölçümdür. İnsanların düzgün yaşaması, özellikle çocuk hakları için bir ölçün teşkil eder. Bu araştırma sonucunda bir ülkenin gelişmiş, gelişmekte olan ya da gelişmemiş bir ülke olduğu; bunun yanı sıra ekonomisindeki etkinin yaşam niteliği ne düzeyde etkilediğini gösterir. Dağılım ilk olarak 1990 yılında Pakistanlı ekonomist Mahbub ul Haq tarafından geliştirilmiştir ve 1993 yılından bu yana Birleşmiş Milletler Gelişme Programı tarafından yıllık Gelişme Raporu'nda sunulur.

İnsani Gelişme Göstergesi değerlerinin bulunması, eskiden ortalama yaşam süresi, okur yazar oranı (2/3'ü) ve ilkokul, lise ve üniversite kayıtları yüzdesi (1/3'ü) ile bulunan eğitim dağılımı ile kişi başına düşen gelir ve alım gücünün Amerikan Doları'ndan hesaplanmasıyla gerçekleştirilmekteydi. Yeni hesaplama sistemi, eğitimde geçen ve geçmesi beklenen süre, doğumda yaşam beklentisi ve satın alma gücü pariteli milli geliri esas almaktadır.

Alternatif bir ölçüm olarak, ülkelerdeki fakirliği ölçmek için de Beşeri Fakirlik Dağılımı mevcuttur.

Metodoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni sistem (2010-günümüz)[değiştir | kaynağı değiştir]

2010 itibarıyla BMGP İGE hesaplamalarında yeni bir metodoloji kullanmaya başlamıştır. Yeni hesaplama sistemi, eğitimde geçen ve geçmesi beklenen süre, doğumda yaşam beklentisi ve satın alma gücü pariteli milli geliri esas alan aşağıdaki parametreleri içermektedir.

1. Yaşam Beklentisi Endeksi (YBE) ${\displaystyle ={\frac {{\textrm {YB}}-20}{85-20}}}$

YBE, eğer doğumda yaşam beklentisi 85 ise 1, 20 ise 0 olarak alınır.

2. Eğitim Endeksi (EE) ${\displaystyle ={\frac {{\textrm {OESE}}+{\textrm {BESE}}}{2}}}$^[1]

2.1 Ortalama Eğitim Süresi Endeksi (OESE) ${\displaystyle ={\frac {\textrm {OES}}{15}}}$^[2]

2025 yılına kadar bu indikatör için 15 sene maksimum olarak belirlenmiştir.

2.2 Beklenen Eğitim Süresi Endeksi (BESE) ${\displaystyle ={\frac {\textrm {BES}}{18}}}$^[3]

Pek çok ülkede eğitimde geçen 18 sene master almak için yeterlidir.

3. Gelir Endeksi (GE) ${\displaystyle ={\frac {\ln({\textrm {kbdMG}})-\ln(100)}{\ln(75,000)-\ln(100)}}}$

GE, kbdMG $75,000 ise 1, $100 ise 0 olarak alınır.

En sonunda İGE hesaplanması için bu üç göstergenin geometrik ortalaması alınır.

${\displaystyle {\textrm {IGE}}={\sqrt[{3}]{{\textrm {YBE}}\cdot {\textrm {EE}}\cdot {\textrm {GE}}}}.}$

YB: Doğumda beklenen yaşam süresi

OESE: Ortalama eğitim süresi (25 yaş üstü kişilerin resmî eğitim kurumlarında geçirdiği süre)

BESE: Beklenen eğitim süresi (18 yaş altı bireylerin resmî eğitim kurumlarında geçirmesi beklenen süre)

GNIpc: kişi başına düşen millî gelir (Satın alma gücü paritesi)

Eski sistem (2010 öncesi)[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel olarak değişken bir sayıyı tanımlamak için, misal olarak ${\displaystyle x}$'i 0 ila 1 arasında bir ekonomik dağılım arasında gösterebilmek için aşağıdaki formül kullanılır:

• ${\displaystyle x}$-index = ${\displaystyle {\frac {x-\min \left(x\right)}{\max \left(x\right)-\min \left(x\right)}}}$

Burada ${\displaystyle \min \left(x\right)}$ ve ${\displaystyle \max \left(x\right)}$; ${\displaystyle x}$'in alabileceği en yüksek (max) ve en az (min) değerdir.

İnsani Gelişim Endeksi bu doğrultuda üç genel veriyi temsil eder ve ortalamasını alır:

• Yaşam uzunluğu dağılımı = ${\displaystyle {\frac {HU-25}{85-25}}}$
• Eğitim dağılımı (ED) = ${\displaystyle {\frac {2}{3}}\times ED+{\frac {1}{3}}\times GED}$
  • Yetişkin okur yazar oranı = ${\displaystyle {\frac {YOYO-0}{100-0}}}$
  • Okullara kayıtlı öğrenci sayısı = ${\displaystyle {\frac {CGER-0}{100-0}}}$
• Gayri Safi Yurt içi Hasıla dağılımı = ${\displaystyle {\frac {\log \left(GSYHD\right)-\log \left(100\right)}{\log \left(40000\right)-\log \left(100\right)}}}$

HU: Yaşam uzunluğu
YOYO: Yetişkin okur yazar oranı
OKÖS: Okullara kayıtlı öğrenci sayısı yüzdesi
GSYHD: Amerikan Doları üzerinden Gayri Safi Yurt içi Hasıla dağılımı

2019 raporu[değiştir | kaynağı değiştir]

• = artış.
• = stabil.
• = azalış.

Çok yüksek gelişme[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıra Ülke/territory İGE 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre sıra değişimi[4] 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre değişim [4] 1  Norveç 0.954 0.001 2   İsviçre 0.946 0.003 3  İrlanda 0.942 0.003 4  Almanya 0.939 0.001 4 (2)  Hong Kong 0.939 0.003 6 (1)  Avustralya 0.938 0.001 6 (1)  İzlanda 0.938 0.003 8 (1)  İsveç 0.937 0.001 9  Singapur 0.935 0.001 10  Hollanda 0.933 0.001 11  Danimarka 0.930 0.001 12  Finlandiya 0.925 0.001 13  Kanada 0.922 0.001 14  Yeni Zelanda 0.921 0.001 15  Birleşik Krallık 0.920 0.001 15  ABD 0.920 0.001 17  Belçika 0.919 0.002 18  Lihtenştayn 0.917 0.001 19  Japonya 0.915 0.002 20  Avusturya 0.914 0.002 21  Lüksemburg 0.909 0.001 22  İsrail 0.906 0.002 22  Güney Kore 0.906 0.002 24  Slovenya 0.902 0.003 25  İspanya 0.893 0.002 26  Çekya 0.891 0.003 26  Fransa 0.891 0.001 28  Malta 0.885 0.002 29  İtalya 0.883 0.002 30  Estonya 0.882 0.003 31  Kıbrıs Cumhuriyeti 0.873 0.002

Sıra Ülke İGE 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre sıra değişimi[4] 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre değişim [4] 32  Yunanistan 0.872 0.001 32 (1)  Polonya 0.872 0.004 34  Litvanya 0.869 0.003 35  Birleşik Arap Emirlikleri 0.866 0.002 36 (2)  Andorra 0.857 0.005 36  Suudi Arabistan 0.857 0.001 36 (2)  Slovakya 0.857 0.003 39  Letonya 0.854 0.004 40  Portekiz 0.850 0.002 41  Katar 0.848 42  Şili 0.847 0.002 43  Brunei 0.845 0.002 43  Macaristan 0.845 0.004 45  Bahreyn 0.838 0.001 46  Hırvatistan 0.837 0.002 47  Umman 0.834 0.001 48  Arjantin 0.830 0.002 49  Rusya 0.824 0.008 50 (3)  Beyaz Rusya 0.817 0.009 50 (8)  Kazakistan 0.817 0.017 52 (1)  Bulgaristan 0.816 0.003 52 (2)  Karadağ 0.816 0.002 52 (1)  Romanya 0.816 0.003 55 (1)  Palau 0.814 0.003 56 (5)  Barbados 0.813 57  Kuveyt 0.808 0.001 57 (1)  Uruguay 0.808 0.001 59  Türkiye 0.806 0.001 60  Bahamalar 0.805 0.001 61  Malezya 0.804 0.002 62  Seyşeller 0.801 0.001

Yüksek gelişme[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıra Ülke İGE 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre sıra değişimi[4] 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre değişim [4] 63 (2)  Sırbistan 0.799 0.005 63  Trinidad ve Tobago 0.799 65 (2)  İran 0.797 0.002 66  Mauritius 0.796 0.003 67  Panama 0.795 0.002 68  Kosta Rika 0.794 0.002 69  Arnavutluk 0.791 0.002 70  Gürcistan 0.786 0.003 71 (1)  Sri Lanka 0.780 0.004 72 (1)  Küba 0.778 0.001 73 (1)  Saint Kitts ve Nevis 0.777 0.003 74 (1)  Antigua ve Barbuda 0.776 0.002 75  Bosna-Hersek 0.769 0.002 76  Meksika 0.767 0.002 77  Tayland 0.765 0.003 78  Grenada 0.763 0.003 79 (1)  Brezilya 0.761 0.001 79 (1)  Kolombiya 0.761 0.001 81  Ermenistan 0.760 0.002 82 (1)  Cezayir 0.759 0.001 82 (1)  Kuzey Makedonya 0.759 0.001 82 (3)  Peru 0.759 0.003 85 (1)  Çin 0.758 0.005 85 (1)  Ekvador 0.758 0.001 87  Azerbaycan 0.754 0.002 88  Ukrayna 0.750 0.003 89 (1)  Dominik Cumhuriyeti 0.745 0.004 89  Saint Lucia 0.745 0.001

Sıra Ülke İGE 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre sıra değişimi[4] 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre değişim [4] 91  Tunus 0.739 0.001 92 (2)  Moğolistan 0.735 0.006 — — Dünya 0.731 0.002 93  Lübnan 0.730 0.002 94 (3)  Botsvana 0.728 0.004 94 (1)  Saint Vincent ve Grenadinler 0.728 0.002 96  Jamaika 0.726 0.001 96 (4)  Venezuela 0.726 0.009 98  Dominika 0.724 0.001 98 (4)  Fiji 0.724 0.003 98 (1)  Paraguay 0.724 0.002 98 (1)  Surinam 0.724 0.002 102 (3)  Ürdün 0.723 0.001 103  Belize 0.720 0.001 104 (1)  Maldivler 0.719 0.003 105 (1)  Tonga 0.717 106  Filipinler 0.712 0.003 107 (1)  Moldova 0.711 0.002 108  Türkmenistan 0.710 0.002 108 (1)  Özbekistan 0.710 0.003 110 (1)  Libya 0.708 0.004 111  Endonezya 0.707 0.003 111 (1)  Samoa 0.707 0.001 113 (2)  Güney Afrika 0.705 0.001 114  Bolivya 0.703 0.003 115  Gabon 0.702 0.002 116  Mısır 0.700 0.004

Orta gelişme[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıra Ülke İGE 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre sıra değişimi[4] 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre değişim [4] 117 (1)  Marshall Adaları 0.698 0.002 118  Vietnam 0.693 0.003 119  Filistin 0.690 0.001 120  Irak 0.689 0.005 121  Fas 0.676 0.001 122  Kırgızistan 0.674 0.003 123  Guyana 0.670 0.002 124  El Salvador 0.667 0.002 125 (1)  Tacikistan 0.656 0.005 126 (2)  Yeşil Burun Adaları 0.651 0.004 126 (1)  Guatemala 0.651 0.002 126 (1)  Nikaragua 0.651 0.002 129 (1)  Hindistan 0.647 0.007 130 (1)  Namibya 0.645 0.002 131  Doğu Timor 0.626 0.002 132 (1)  Honduras 0.623 0.002 132  Kiribati 0.623 134  Bhutan 0.617 0.002

Sıra Ülke İGE 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre sıra değişimi[4] 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre değişim [4] 135 (1)  Bangladeş 0.614 0.005 135  Mikronezya Federal Devletleri 0.614 0.002 137 (2)  São Tomé ve Príncipe 0.609 0.006 138 (2)  Kongo Cumhuriyeti 0.608 0.001 138 (1)  Esvatini 0.608 0.005 140  Laos 0.604 0.002 141  Vanuatu 0.597 0.002 142  Gana 0.596 0.005 143 (1)  Zambiya 0.591 0.002 144 (1)  Ekvator Ginesi 0.588 0.002 145 (1)  Myanmar 0.584 0.007 146 (1)  Kamboçya 0.581 0.003 147 (1)  Kenya 0.579 0.005 147 (1)    Nepal 0.579 0.005 149 (2)  Angola 0.574 0.002 150  Kamerun 0.563 0.003 150 (3)  Zimbabve 0.563 0.010 152 (1)  Pakistan 0.560 0.002 153 (1)  Solomon Adaları 0.557 0.002

Düşük gelişme[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıra Ülke İGE 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre sıra değişimi[4] 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre değişim [4] 154  Suriye 0.549 0.005 155  Papua Yeni Gine 0.543 156  Komorlar 0.538 0.001 157 (1)  Ruanda 0.536 0.007 158 (1)  Nijerya 0.534 0.001 159 (1)  Tanzanya 0.528 0.004 159 (1)  Uganda 0.528 0.004 161 (2)  Moritanya 0.527 0.003 162  Madagaskar 0.521 0.003 163  Benin 0.520 0.005 164  Lesotho 0.518 0.004 165  Fildişi Sahili 0.516 0.004 166  Senegal 0.514 0.004 167  Togo 0.513 0.003 168  Sudan 0.507 169  Haiti 0.503 0.002 170  Afganistan 0.496 0.003 171  Cibuti 0.495 0.003

Sıra Ülke İGE 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre sıra değişimi[4] 2018 verileri (2019 raporu) [4] Geçen yıla göre değişim [4] 172  Malavi 0.485 0.003 173  Etiyopya 0.470 0.004 174 (3)  Gambiya 0.466 0.007 174 (2)  Gine 0.466 0.003 176 (3)  Liberya 0.465 0.001 177 (2)  Yemen 0.463 178 (1)  Gine-Bissau 0.461 0.001 179  Kongo DC 0.459 0.003 180  Mozambik 0.446 0.004 181  Sierra Leone 0.438 0.003 182 (1)  Burkina Faso 0.434 0.005 182  Eritre 0.434 0.003 184  Mali 0.427 0.001 185  Burundi 0.423 0.002 186  Güney Sudan 0.413 0.001 187  Çad 0.401 188  Orta Afrika Cumhuriyeti 0.381 0.005 189  Nijer 0.377 0.004

2015 raporu[değiştir | kaynağı değiştir]

"2015 yılından geriye doğru 5'er yıllık veriler yazılmıştır.^[5]

2013 yılında İnsani Gelişme Endeksi Dünya haritası.

Çok Yüksek (gelişmiş ülke)	Düşük (henüz gelişmemiş ülke)
Yüksek (hızlı gelişen ülke)	Veri kullanılamıyor
Orta (gelişmekte olan ülke)

2013 Raporu[değiştir | kaynağı değiştir]

2010 Raporu[değiştir | kaynağı değiştir]

2009 Raporu[değiştir | kaynağı değiştir]

2009 Güncelleme Raporu'na göre her ülkenin İnsani Gelişme Endeksi'ni gösteren dünya haritası.

0,950 ve yukarı   0,900–0,949   0,850–0,899   0,800–0,849   0,750–0,799

0,700–0,749   0,650–0,699   0,600–0,649   0,550–0,599   0,500–0,549

0,450–0,499   0,400–0,449   0,350–0,399   0,350'dan daha az   mevcut değil

(Renk körlüğüne uygun harita).

Raporda, vasıfsız göçmenlere erişim ve daha iyi muamele öngören politikaların geliştirilmesi çağrısında bulunulurken, göçten en büyük kazanımları elde edebilecek kesimlerin en yoksullar ve vasıfsız işçiler olduğu, ancak aynı grupların, göçün önündeki hukuki, finansal ve toplumsal engellerin de en büyükleriyle karşılaştığı kaydediliyor.^[6]

^[7]

2006 Raporu[değiştir | kaynağı değiştir]

İnsani Gelişim Endeksi'nin detaylı haritası (2004)

0.950 ve üstü   0.900–0.949   0.850–0.899   0.800–0.849   0.750–0.799   0.700–0.749

0.650–0.699   0.600–0.649   0.550–0.599   0.500–0.549   0.450–0.499   0.400–0.449

0.350–0.399   0.300–0.349   0.300'dan aşağısı   N/A

2006 raporu Güney Afrika Cumhuriyeti'nin Cape Town şehrinde 9 Kasım 2006 tarihinde açıklandı. Odak noktası güç, fakirlik ve uluslararası su krizi üzerineydi. Kullanılan verilerin büyük çoğunluğu 2004 ve öncesine de dayanıyordu, bu vesdil ile 2004'teki rapora benziyordu. Birleşmiş Milletler'e üye ülkeler arasında gerekli istatistikleri veremeyen bazı ülkeler de mevcuttu.

Rapor İnsani Gelişim Göstergesi bazı ilerlemelerin gerçekleşmediğini de ortaya koydu. Bazı gelişmiş ülkeler daha da fazla ilerleme gösterirken, gelişmekte olan ülkeler de gerileme içerisindeydi. Sahara altındaki Afrika'da ve Güney Asya'da önemli bir Beşeri Kalkınmışlık inişi mevcuttu. Diğer gelişmekte olan ülkeler ise az ya da hiç gelişme gösteremediler.

0.5 altındaki bir istatistik, az gelişmiş bir ülkeyi temsil ediyor ve 31 ülkeden 29'u Afrika'da bulunuyor. (Diğer iki ülke de Haiti ve Yemen) En aşağıdaki on ülkenin tamamı Afrika'dadır. Sahara altı ülkeler arasında, Ekvator Gine'si ve Güney Afrika 120 ve 121'inci olmuşlardır. (İkisi de 0.653 ortalamadadırlar)

0.8 üzerindeki bir istatistik de çok gelişmiş bir ülkeyi temsil eder. Bu tüm gelişmiş ülkeleri temsil eder. Bunlar ise Kuzey Amerika, Avrupa, Okyanusya, ve Doğu Asya'nın yanı sıra; gelişmekte olan ülkeler de Batı Avrupa, Güney Amerika, Güneydoğu Asya, Karayipler ve petrol zengini olan Arap Yarımadası'ndadır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• İnsani gelişme endeksi'ne göre ülkeler listesi
• Türkiye'deki illerin gelişmişlik düzeyleri

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• İnsani Gelişim Endeksi Ofisi16 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• 2006 Birleşmiş Milletler İnsani Gelişim Endeksi Raporu2 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• 2005 Birleşmiş Milletler İnsani Gelişim Endeksi Raporu20 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İnsani Gelişim Endeksi Raporu hakkında teknik bilgiler
• Human Development Report 200922 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.