İsmâil el-Ezherî

Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. Lütfen güvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir. Kaynak ara: "İsmâil el-Ezherî" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR (Eylül 2022) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

İsmail el-Ezheri
3. Sudan Devlet Başkanı
Görev süresi 10 Haziran 1965 - 25 Mayıs 1969
Yerine geldiği	Sir el-Hatim el-Halife (Vekil)
Yerine gelen	Cafer Numeyri
2. Sudan Başbakanı
Görev süresi 6 Ocak 1954 - 5 Temmuz 1956
Yerine geldiği	Abdurrahman el-Mehdi
Yerine gelen	Abdullah Halil
Kişisel bilgiler
Doğum	20 Ekim 1900 Omdurman, Britanya-Mısır Sudanı
Ölüm	26 Ağustos 1969 (68 yaşında) Hartum, Sudan
Partisi	Demokratik Birlik Partisi

İsmail el-Ezheri (20 Ekim 1900 - 26 Ağustos 1969) (Arapça: إسماعيل الأزهري) Sudanlı milliyetçi ve siyasetçi. 1954-1956 yılları arasında Sudan'ın ilk başbakanı ve 1965'ten 1969'da Cafer Numeyri tarafından devrilinceye kadar Sudan Devlet Başkanı olarak görev yaptı.^[1]

Kuzey Sudan Danışma Konseyi ve Yasama Meclisinin oluşumunun sağlamıştır. Birlikçi partiler onun önderliğinde birleştiğinde Ulusal Birlik Partisi'nin (şimdiki adıyla Demokratik Birlik Partisi) başkanı oldu. 1954'te parlamento içinden Sudan'ın artan bağımsızlık ihtiyacından ve Mısır'la yapılan birlik görüşmesinden önce başbakan seçildi. Bağımsız hareketinin de desteğiyle parlamentoya bağımsızlık ilan etme önerisini sundu. İkinci Demokrasi sırasında Ekim 1964 devriminden sonra Egemenlik Konseyi Başkanlığı görevini üstlendi. Mayıs 1969 darbesi sırasında Cooper's hapishanesine hapsedildi ve sağlığı bozulunca ölene kadar hastanede kaldı.

İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

İsmail el-Ezheri, Omdurman'da doğdu. Bir din adamının oğlu olarak ilk eğitimini Vad Medeni'de aldı. Gordon Kolejine 1917'de katıldı ancak eğitimini orada tamamlamadı. Atbara ve Omdurman ilkokullarında çalıştı, ardından Beyrut Amerikan Üniversitesi'nde öğrenimine devam etti ve 1930'da oraya döndü. Gordon Koleji tarafından atandı ve Sanat ve Yazışma Derneği'ni kurdu. Mezunlar Konferansı kurulduğunda 1937'de Genel Sekreter seçildi. Birkaç partiye ve sivil haklar hareketine liderlik etti ve Sudan'ın bağımsızlığı çağrıları karşısında Mısır'la birlik çağrısı yapan partilerin en önemlilerinden biri olan Ümmet Partisi'ydi.

Siyasete girişi[değiştir | kaynağı değiştir]

El-Ezheri ve diğer eğitimli Sudanlılar, ülke yönetimine daha fazla katılım talep ettiler ve hedeflerini ilerletmek için 1938'de Mezunlar Genel Kongresi'ni kurdular. El-Ezheri'nin kongre sekreteri olarak seçilmesi ona bir siyaset kariyeri başlattı.

Kongrenin başlangıçta siyasi bir amacı olmamasına rağmen, 1942'de tüm Sudan milliyetçilerinin sözcüsü olarak hareket etme iddiasını ortaya koydu. Savaş zamanı İngiliz yönetimi bu iddiayı reddettiğinde, kongre iki gruba ayrıldı: İngilizlerle tam bağımsızlık için çalışmaya hazır olan ılımlılar ve İngilizlere güvenmeyen ve sömürge sonrası dönemde Mısır ile birlik arayan El-Ezheri liderliğindeki daha aşırıcı bir grup.

Siyasi oluşum[değiştir | kaynağı değiştir]

1943'te el-Ezheri ve kongredeki destekçileri, Sudan'daki ilk gerçek siyasi parti olan Aşikka (Kardeşler) Partisi'ni kurdular. Başlıca desteği, ülkedeki iki ana Müslüman gruptan biri olan Hatmiyye kardeşliğinden geldi. 1945'te daha ılımlı milliyetçiler Ümmet Partisi'ni kurduklarında, asıl desteği Hatmiyye'nin baş rakibi ve Mısır karşıtı Mehdici mezhebinden geldi.

1944 ve 1953 arasında, Sudan'ı Mısır'la birleştirmenin önde gelen savunucusu olarak el-Ezheri, "Nil Vadisi'nin birliğini" zayıflatıyormuş gibi görünen her türlü eyleme karşı inatla savaştı. Böylece 1948'de Sudan'da yasama meclisi kurmak için yapılan seçimleri boykot etti ve yaptığı propaganda ile gösteriler, 1948-1949'da tutuklanmasına ve hapse atılmasına yol açtı.

Kral I. Faruk rejimine son veren 1952 Mısır Devrimi, Sudan'daki durumu önemli ölçüde değiştirdi. Faruk hükûmeti, Mısır ve Sudan'ı birleştirmek ve Sudan'ın bağımsızlığını engellemek için tüm nüfuzunu kullanmıştı. Mısır'ın yeni liderleri, yarı Sudanlı olan Muhammed Necib ve daha sonra Cemal Abdünnasır, Sudan'ın bağımsızlığını kazanmasına izin vermeye daha istekliydiler.

Şubat 1953'te Mısır, Sudanlılar ve onların İngiliz yöneticileri arasında üç yıl içinde ortak egemenlikten öz yönetime geçiş için bir anlaşmaya varıldı ve ardından Mısır ile Sudan arasındaki gelecekteki ilişkiyi belirlemek için bir seçim yapıldı. Hapsedilmesi ve kendi partisi içindeki çekişmeler bir süreliğine el-Ezheri'in gücünü ve prestijini sarsmış olsa da, taraftarlarını zamanında Ulusal Birlik Partisi (UBP) bayrağı altında yeniden bir araya getirip birleşik parlamento için güçlü bir kampanya yürüttü. Önümüzdeki 2 yıl boyunca Sudan'ı yönetecek olan anayasal meclis. Kampanya boyunca el-Ezheri, İngilizlere olan düşmanlığını ve Mısır'a olan desteğini vurguladı, böylece UBP 1953 seçimlerinde zafer kazandığında, el-Ezheri'in Sudan'ı Mısır'a bağlama çabalarının bir zaferi olarak kabul edildi.

Başbakanlık[değiştir | kaynağı değiştir]

1954'te El-Ezheri, Sudan'ın ilk başbakanı oldu.^[1] Hükûmeti üç büyük sorunla karşı karşıya kaldı. Birincisi, Sudan'ın Mısır ile ilişkisine ilişkin kritik anayasal soruydu. Sudan halkının Mısır'a sıkı sıkıya bağlı olmak istemediği çok geçmeden anlaşıldı ve el-Ezheri, uzun süredir savunduğu pozisyonu dramatik bir şekilde tersine çevirip başlıca siyasi liderlerin de desteğiyle, 1 Ocak 1956'da Sudan'ın bağımsızlığını ilan etti.

Sonra el-Ezheri, ikinci sorunla, kalıcı bir hükûmet kurma göreviyle karşı karşıya kaldı. Başlıca rakibi Ümmet Partisi, güçlü bir başkanlık sistemi istiyordu. El-Ezheri, bir İngiliz parlamenter hükûmet biçimini savundu, ancak görev süresi boyunca sorunu asla çözmedi ve sorun 1970'lere kadar çözülemedi.

El-Ezheri hükûmetinin karşı karşıya olduğu üçüncü sorun, Siyah, Müslüman olmayan Güney Sudanlıların Arap, Müslüman kuzeye karşı olmasalar da çok farklı halklara ve geleneklere sahip olmalarıydı. El-Ezheri, ne geçmişi ne de siyasi inançları bakımından Güney Sudanlıların isteklerine sempati duyuyordu ve bir yanda askeri ve polis baskısı, diğer yanda da müzakereler ve tartışmalarla Güney Sudan'ı kontrol etmeye çalıştı. Politikanın başarısızlığı, Ağustos 1955'te, Ekvator Kolordusundaki bir isyanın güneydeki birçok bölgede kargaşaya yol açmasıyla ortaya çıktı.^[2] Bundan sonra, Kuzey ve Güney Sudan arasındaki ilişkiler, birbirini izleyen Sudan hükûmetlerinin karşı karşıya olduğu başlıca sorun olmaya devam etti. Güneylilerin isteklerini karşılayamamaları, tıpkı El Ezheri'nin siyasi gücünü tükettiği gibi, otoritelerini de zayıflattı.

Bu ve diğer sorunlar El-Ezheri'nin koalisyonunu zayıflatmaya başladı. Mısır ile birliği tersine çevirmesi, UBP'yi ana ideolojisinden yoksun bırakarak siyasi gücünü zayıflattı. Güneydeki isyan, El-Ezheri'nin prestijini zedeledi. Daha da önemlisi, Hatmiyye mezhebi ile UBP arasındaki kırılgan ittifak, başbakanı etkin bir şekilde yönetmek için ihtiyaç duyduğu halk desteğinden yoksun bırakarak dağılmaya başladı. Sonuç olarak, Şubat 1956'da koalisyonunu "tüm yeteneklerin hükümeti" haline getirdi, ancak daha sonra eski Hatmiyye destekçileri haziran ayında Demokratik Halk Partisi'ni kurmak için UBP'den ayrıldılar. El-Ezheri hükûmeti temmuz ayında parlamentodaki güvenoyunu kaybetti ve istifa etti.

Daha sonraki yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

El-Ezheri, yerini alan Abdullah Halil liderliğindeki hükûmete ve aynı zamanda peşine gelen İbrahim Abbud'un askeri rejimine karşı çıktı. 1961 yılında el-Ezheri tutuklandı ve birkaç ay boyunca Cuba, Güney Sudan'da sürgün olarak tutuldu.

1964'te askeri rejim, öğrencilerin önderlik ettiği gösteriler karşısında istifa etti ve Sudan'da parti siyaseti yeniden ortaya çıktı. El-Ezheri gücü yeniden kazanmaya çalıştı, ancak güçlü bir siyasi taban olmadan, bir politikacı olarak yeteneği bile Sudan'da bir hükûmeti yönetmeye yetersizdi. Mart 1965'te Sudan Cumhuriyeti Devlet Başkanı oldu, ancak bu, esas olarak çok az gerçek güce sahip onursal bir pozisyondu.^[1] Albay Cafer Numeyri tarafından yönetilen bir askeri darbeye kadar devlet başkanı olarak kaldı. Darbe sonrası siyasi hayatı da sona erdi.

Kurnaz olmasa da yetenekli bir politikacı olarak bilinen el-Ezheri'ye, Sudan halkı tarafından saygı duyuldu ve sevildi. Sudan siyasi hayatının birçok iniş çıkışlarından sağ çıkma azmi takdir edildi. En devlet adamlığı niteliğindeki kararı - Mısır ile birlik için baskı yapmamak - siyasi hayatının üzerine inşa edildiği ilkeleri yıktı ve geriye sadece siyasi iktidarı elde etmek için manipülasyon yeteneğini bıraktı. 26 Ağustos 1969'da öldü.^[1]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Sudan Tarihi (1956–1969)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• The Secret War in the Sudan: 1955–1972. Londra: Faber and Faber. 1977. ISBN 0-571-10768-0.