1837 Büyük Ovalar çiçek hastalığı salgını

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Çiçek hastalığı
Olağan başlangıcıMissouri Nehri vasıtasıyla
UzmanlıkEnfeksiyon hastalıkları Bunu Vikiveri'de düzenleyin
Süre1836-1840
İlaçÇiçek aşısı
Ölüm17.000+

1837 Great Plains çiçek hastalığı salgını 1836'dan 1840'a kadar devam etmiş ancak, 1837 baharında Amerikan Kürk Şirketi (İng. American Fur Company) isimli bir şirkete ait St. Peter vapuru ile Missouri Vadisi'ne taşınan enfekte insanlar ve malzemeler sebebiyle doruk noktasına ulaşmıştır.[1] Sadece Missouri Nehri boyunca 17.000'den fazla yerli ölmüş ve bazı kabileler neredeyse yok olmuştur.[2] Salgın özellikle bölgede yaşayan yerli halk olan Mandanları etkilmiştir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

1515 yılına ait güvenilir salgın raporlarına göre, çiçek hastalığının İspanyol kaşifler tarafından batı yarımküreye taşınmasından sonra Amerikan yerlileri bu hastalıktan büyük oranda etkilenmiştir.[3] Çiçek hastalığı'nın özellikle Great Plains bölgesinde yayılması ve yerli halkı etkilmesinin sebebi, bu kişiler arasında daha önce böyle bir hastalıkla karşılaşılmaması ve bu yüzden herhangi bir bağışıklık mekanizmasının gelişmemesiydi. Bu sebeple bölgede ölüm oranları çok yüksekti. 1730'larda çiçek hastalığı batıya Kanada'ya ve Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeyine doğru yayıldı. Bölge büyük oranda Nakotalar ve Kanada Kızılderilileri tarafından kontrol ediliyordu, fakat hastalık yüzünden nüfusları büyük oranda azalınca bölgenin kontrolünü kaybettiler.[2] 1730'ların sonunda, Missouri Nehri boyunda yaşayan Arikara nüfusu yarıya inmişti. 1730'larda çiçek hastalığı sebebiyle yok olan diğer topluluklar arasında Çerokiler, Pavniler, Kaw kabilesi (Kanzalar), ve Loup nehri çevresinde yaşayan kabileler bulunmaktaydı.[2]

1796'da bir kişiye hafif sığır çiçeği enfeksiyonu enjekte etmenin çiçek hastalığına karşı bağışıklık sağladığı bulundu. Avrupa'da kullanımı yaygınlaşan bu tedavi yöntemi, Kuzey Amerika'da Thomas Jefferson tarafından hastalıktan korunabilmek için uygulamaya çalışıldı. Ne yazık ki aşının tedarikinde yaşanan hatalar sebebiyle 1830'lu yılların sonuna kadar, Güneybatı bölgeleri haricinde nüfusun büyük kısmı bu aşıdan mahrum kalmıştır.[4] Hudson's Bay Company'nin (kısaca HBC) tekel olduğu dönemde erken aşılama çabaları, düzensiz ve örgütlenmemişti. HBC aşılamanın potansiyelini fark etmesine ve daha fazla insanın kendileri için daha fazla müşteri anlamına gelmesine rağmen, salgın iyice başlayana kadar yürürlükte olan sistematik bir aşılama programı uygulayamadı. Çiçek hastalığı enfeksiyonları 1780'lerde artmaya başlamış ve 1837 salgınına kadar da devam etmiştir.

Salgın[değiştir | kaynağı değiştir]

Çiçek hastalığı salgınının Missouri Nehri boyunca 17.000 civarında kişiyi öldürdüğü tahmin edilmektedir.[2] St. Peter vapuru St. Louis'den Missouri Nehri boyunca Fort Union'a giderken, yol boyunca insanları enfekte ederek salgının yayılmasına sebep olmuştur.[5] Vapur 29 Nisan 1837 civarında Leavenworth'a ulaştı. Bu sırada bir güverte görevlisi çiçek hastalığı belirtileri gösteriyordu. Kısa bir süre sonra, üç Arikara üyesi kadın Mandan topluluğuna yapacakları yolculuk için gemiye katıldı. Kadınlar enfeksiyon belirtileri gösterseler de, köylerine dönmelerine izin verildi ve ardından hastalık topluluklarına da yayıldı.[6] Hastalık Mandan halkı arasında yayıldı ve en öldürücü, kötü huylu hemorajik forma sahipti. Temmuz 1837'de Mandan kabilesinin nüfusu yaklaşık olarak 2.000'di. Ekim ayına kadar bu sayı, bazı kaynaklara göre 23 veya 27'ye, bazı kaynaklara göre ise 138'e kadar azaldığı bildirilmektedir. Bu durum hastalığın, en az %93'lük bir ölüm oranını sahip olduğunu yansıtmaktadır.[7] Hastalık Fort Union'a ulaştığında, yayılmasını önlemek için bir çaba gösterildi, ancak sonunda Nakotalar'ı da yok edecekti. Daha sonra, Marias Nehri üzerinden Fort McKenzie'ye bir giden bir tekne vasıtasıyla hastalık Fort McKenzie'de yaşayan Karaayaklar arasında yayıldı. Salgın 1837 - 1840 yılları arasında Great Plains bölgesinde yayılmaya devam etti ve binlerce insanın ölümüne sebep oldu. Salgın sonucunda, Karaayaklar'ın üçte ikisi, Nakotalar ve Araikalar'ın yarısı, Apsalokeler'in üçte biri ve Pavniler'in dörtte birinin öldüğü bildirilmiştir.

Salgından etkilenen kabileler, ülke içerisindeki güç dengesini büyük oranda değiştirdi. Aşılanamayan Nakotalar ve Karaayaklar büyük ölümler sebebiyle hem nüfuslarının hem de topraklarının büyük kısmını kaybetmişlerdir. Hastalık, daha yoğun bir nüfusa sahip oldukları için bu kabileleri programından yararlanabildikleri için, mücadele içerisinde oldukları diğer yerli gruplara karşı üstünlük sağladılar. HBC'nin yürütmekte olduğu aşılama programında, kürk üretimi ile uğraşan topluluklara öncelik verildi. Bu uygulama sonucunda Saulteaux kabilesi ve Ova Kızılderilileri gibi topluluklar, sınırlarını oldukça genişletmişlerdir.[8]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Jones, David S. (30 Haziran 2009). Rationalizing Epidemics. Harvard University Press. s. 76. ISBN 978-0-674-03923-0. 
  2. ^ a b c d Daschuk, James W. (2013). Clearing the Plains : disease, politics of starvation, and the loss of Aboriginal life. Regina: University of Regina Press. ISBN 978-0-88977-297-7. OCLC 840250990. 
  3. ^ Graubard, Mark (1 Mayıs 1947). "The Effect of Smallpox on the Destiny of the Amerindian. E. Wagner Stearn , Allen E. Stearn". Isis. 37 (1/2): 124-125. doi:10.1086/348012. ISSN 0021-1753. 8 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 
  4. ^ Hackett, F. J. Paul (Frederick John Paul) (2004). "Averting Disaster: The Hudson's Bay Company and Smallpox in Western Canada during the Late Eighteenth and Early Nineteenth Centuries". Bulletin of the History of Medicine. 78 (3): 575-609. doi:10.1353/bhm.2004.0119. ISSN 1086-3176. 
  5. ^ Ostler, Jeffrey (2004). The Plains Sioux and U.S. colonialism from Lewis and Clark to Wounded Knee. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-79346-7. OCLC 53951752. 
  6. ^ Dollar, Clyde D. (1977). "The High Plains Smallpox Epidemic of 1837-38". The Western Historical Quarterly. 8 (1): 15. doi:10.2307/967216. ISSN 0043-3810. 
  7. ^ C., Kohn, George (2008). Encyclopedia of plague and pestilence : from ancient times to the present. Facts On File. s. 252-253. ISBN 1-4381-2923-8. OCLC 1037505753. 19 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 
  8. ^ Stadfeld, Bruce (1993). "Aboriginal Resource Use in Canada: Historical and Legal Aspects, Edited by Kerry Abel and Jean Friesen, Winnipeg: University of Manitoba Press, 1991, vii + 343 pp". Canadian journal of law and society. 8 (1): 263-267. doi:10.1017/s0829320100003069. ISSN 0829-3201. 3 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=1837_Büyük_Ovalar_çiçek_hastalığı_salgını&oldid=29972979" sayfasından alınmıştır