1929-1930 psittakoz pandemisi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

1929-1930 psittakoz pandemisi[1] veya büyük papağan ateşi salgını eşzamanlı bir dizi psittakoz hastalığı salgınına verilen isimdir.

Hastalık kuşlardan bulaşan bir hastalık olduğundan (papağan ateşi) ticaret amacıyla kalabalık şekilde konteynerlerde taşınan kuşlar yoluyla başlangıçta Güney Amerika'dan gelen papağanlardan yayıldığı görüldü. Kısa bir süre sonra 1929'un ortaları ile 1930'ların başları arasında dünyanın çeşitli ülkelerinden çeşitli kuş türlerinden insanlara hastalık yayıldığı tespit edildi. Klinik özellikleri ve kuşlarla bağlantısı ile teşhis edilen bu hastalık dünya çapında yaklaşık 750 ila 800 kişiyi etkiledi ve ölüm oranı %15 olarak gerçekleşti. Ağızdan gagaya temas veya kurumuş kuş salgılarının ve dışkılarının solunmasıyla insanlara bulaşma şekli o zamanlar bilinmiyordu. Kuşlarda yakalama ve hapsetme stresiyle aktive olana kadar genellikle uykuda kalan Chlamydia psittaci'nin bu hastalığa neden olduğu pandemiden sonra keşfedildi.

1929'un ortalarında Birmingham, Birleşik Krallık'ta ilk vakalar rapor edildi ve devam eden bir hastalık salgını nedeniyle kuş sahiplerinin hasta papağanlarını bildirmeleri istendi. Hasta papağanların Buenos Aires, Arjantin'deki papağanlarla bağlantılı olduğu anlaşıldı. Arjantin'in Córdoba kentindeki salgının kökeni, Brezilya'dan gelen 5.000 papağan ithalatına kadar takip edildi. Arjantinde papağan ticareti durdurulmasına rağmen, limanlara gelen ziyaretçilere yasadışı olarak kuşlar satılmaya devam edildi ve bunun sonucunda psittakoz birkaç ülkeye daha yayıldı.

Kasım 1929'da Córdoba'daki Arjantinli bir tiyatro grubu arasındaki vakaların raporları yerel basında yer aldı. Ocak 1930'da bir ailede papağanlarının ölümüyle birlikte atipik zatürree vakaları Amerika Birleşik Devletleri'nin Maryland kentinde ortaya çıktığında tiyatro grubunun hikâyesi ile bağlantı kuruldu ve "papağan ateşi" Amerika'da manşet oldu. Daha sonraki vakaların ardından papağan ticareti yasakları uygulandı ancak Almanya, Fransa ve Avustralya dahil olmak üzere diğer birçok ülkede vakalar bildirildi. Hastalık yayılma kökeninin Güney Amerika'dan yeşil Amazon papağanlarının ithalatı olduğu anlaşıldı. Daha sonra ABD'deki hastalığın başlıca kaynağı olarak Kaliforniya kuşhanelerinde yetiştirilen ve çoğunlukla ev hanımlarına ve dullara satılan evcil muhabbet kuşları gösterildi.

Salgının nedeniyle iki ölüm de dahil olmak üzere 16 çalışanının etkilenmesi sonucu ABD Hijyen Laboratuvarı üzerindeki etkisi sayesinde Ulusal Sağlık Enstitüsü'nün kurulmasına yol açtı.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

1880'de doktor Jakob Ritter erkek kardeşinin Almanya'daki eviyle bağlantılı atipik pnömonisi olan yedi kişiden oluşan bir küme tanımladı. O sıralarda hastalığın egzotik kuşlarla bağlantılı olduğu bilinmiyordu. Ritter'in erkek kardeşi ve evdeki kuş kafesini tamir etmek için evi ziyaret eden metal işçisi de dahil olmak üzere etkilenen yedi kişiden üçü öldü. Ritter hastalığın doğal seyrini detaylandırdı ve tifo ve tifüse benzer özelliklerine dikkat çekerek hastalığı "pneumotyphus" olarak adlandırdı ve kuşların vektörler olabileceğini öne sürdü.[2][3][4] Daha sonra 1890'larda Paris de dahil olmak üzere Avrupa'nın diğer bölgelerinde kuşlara maruz kalma ile benzer salgınlar ortaya çıktı ve etkilenen her üç kişiden birini öldürdü. Salgınlar kuş ticaretindeki yasakların ardından sona erdi. Daha sonra hastalığın nedenini bulmak için daha fazla çaba sarf edildi ancak başarılı olunamadı. Kuşlarda görülen bu hastalığa 1895 yılında Antonin Morange tarafından psittakozis adı verilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki 1929 psittakoz salgınından önce bilinen son vakalar 1917'de Pennsylvania'daki bir mağazanın bodrumundaki kafesli kuşlarda bulundu.[3] Etken patojen C. psittaci 1960'lara kadar keşfedilemedi.[1][5][6]

Kökeni ve küresel yayılma[değiştir | kaynağı değiştir]

muhabbet kuşu, 1935
Kafesteki muhabbet kuşları, 1933

Birkaç ülkeyi ve birkaç kuş türünü içeren birden fazla köken tespit edildi.[3] Etkilenen insanlar tipik olarak baş ağrısı, uyku zorluğu, yorgunluk ve birkaç gün süren ateşin ardından öksürük şikayetleri yaşadılar. Bazıları hastalar daha sonra deliryuma girdi ve yarı bilinçli hale geldiler. Bazı hastalar ölürken diğerleri uzun bir nekahet dönemi ile iyileşti.[1]

İlk salgınlar Güney Amerika'dan gelen egzotik kuşlarla bağlantılıydı.[1] Córdoba salgınının kaynağı Brezilya'dan 5.000 papağan ithalatına kadar takip edildi. Kuşlar sağlıksız ve kalabalık kafeslere kapatılmıştı. Arjantin papağan ticareti durdurulmasına rağmen, limanlarında ziyaretçilere çok sayıda kuş satıldı ve papağan nezlesi olarak da bilinen psittakoz birçok ülkeye bulaştı. Ağızdan gagaya temas veya kurumuş kuş salgılarının ve dışkılarının solunmasıyla insanlara bulaşma şekli o zamanlar bilinmiyordu.[1][7] Almanya, Birleşik Krallık ve ABD, her biri 100'den fazla vakayla en ciddi şekilde etkilenen ülkeler oldu. Suçlanan kuşlar arasında yeşil Amazon papağanları, kanaryalar, muhabbet kuşları ve kabuklu muhabbet kuşları yer aldı.[8][9]

1930'ların başlarında hastalık, o zamanlar evcil kuş yetiştiriciliğinin popülerliği ile hızlanmış, dünyanın çeşitli ülkelerinde insanlarda rapor edilmişti. Birçok vaka ve kümenin hasta papağanlarla bağlantıları vardı. Yaklaşık 750 ila 800 kişi etkilendi. Ortalama ölüm oranı %15 idi ve toplamda 100'den fazla ölüm oldu.[1][10]

ABD'deki vakaların çoğunluğunun, 1931'de Kaliforniya'daki endemik psittakoz ile bağlantılı olduğu ve özellikle ev hanımlarına ve dullara satılık muhabbet kuşlarının giderek daha popüler hale gelmesiyle bağlantılı olduğu bulundu.[1][7]

Afrika[değiştir | kaynağı değiştir]

Cezayir[değiştir | kaynağı değiştir]

Cezayir'de 8 Şubat 1930'da dört ölüm hastalığa bağlandı. Ertesi hafta üç vaka daha bildirildi.[11]

Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Amsterdam'da vakalar ortaya çıktığında Hollanda Sağlık Bakanlığı Güney Amerika limanlarına uğrayan buharlı gemilerin papağanları gemiye almamasını istedi.[12]

Almanya[değiştir | kaynağı değiştir]

Almanya'da Temmuz 1929'dan itibaren Berlin, Hamburg, Liegnitz, Münih, Glauchau ve Dôbeln'de vakalar bildirildi. Bu durum papağan ithalatının yasaklanmasıyla sonuçlandı.[13] 1930'un başlarında pandeminin sonunda Almanya en fazla vakaya sahip ülkeydi, 215 kişi etkilendi ve 45'i öldü. Papağan sahipleri Berlin hayvanat bahçesine kuşlarını terk ederken bulundu. Buna karşılık hayvanat bahçesi kapılarını kapattı.[1][14]

Birleşik Krallık[değiştir | kaynağı değiştir]

1929'un ortalarında Birleşik Krallık'ın Birmingham kentinde vakalar bildirildi. Aralık 1929'da bir gemi marangozu tifo benzeri bir hastalıkla Londra Hastanesine gitti. Daha önce Buenos Aires'ten Londra yolunda iken ölen iki papağan satın almıştı. Mart 1930'a kadar Birleşik Krallık'ta 100 şüpheli vaka bildirildi. Bir vaka hasta bir papağanın olduğu belirtilen bir pub ziyaretiyle bağlantılıydı.[1][15][16]

Londra Hastanesinde Samuel Bedson tarafından araştırma başlatıldı.[1]

Kuzey Amerika[değiştir | kaynağı değiştir]

1929'da Brezilya, Arjantin, Kolombiya, Küba, Trinidad, Salvador, Meksika ve Japonya'dan Amerika Birleşik Devletleri'ne yaklaşık 500.000 kanarya ve yaklaşık 50.000 papağan ithal edildi. San Francisco ve Los Angeles üzerinden giren muhabbet kuşları dışında kuşların çoğu ABD'ye New York üzerinden girdi.[1]

ABD'deki 74 odaktan 43'ünün Amazon papağanlarıyla teması olduğu belirlendi. Bağlantılar Japonya, Karayipler, Almanya, Orta Amerika ve Güney Amerika'ya kadar takip edildi.[3] Kasım 1929 ile Mayıs 1930 arasında ABD 169 vaka kaydetti ve bunlardan 33'ü öldü.[3] New York, Doğu Kıyısı kuş ticaretinin merkeziydi. Ancak Avustralya muhabbet kuşlarının başlıca giriş limanları San Francisco ve Los Angeles idi. Daha sonra ana kaynağın, Wall Street Crash'in ardından yetiştiriciler tarafından yüzlerce bağımsız Kaliforniya büyük kuş kafesinde yetiştirilen yerli muhabbet kuşları olduğu keşfedildi. 1929 kışı da bir grip salgınına tanık oldu ve İspanyol gribinin tekrarlama korkuları vardı. Bu kapsamda seyyar satıcılar, ev hanımları ve dullar için “muhabbet kuşları” satmak için kapı kapı gezdiler. Sonuç olarak ABD'deki kurbanların çoğu kadındı. Basın işin içinde olmasaydı çeşitli salgınların bağlantıları ortaya çıkmayabilirdi. Aynı şekilde “Bir Evcil Papağan Tarafından Öldürüldü” gibi başlıklar olmasaydı, pandemiyi çevreleyen “histeri” ve artan kamuoyu endişesi ortaya çıkmayabilirdi.[1][3]

Ulusal Sağlık Enstitülerinin kurulması Maryland'de meydana gelen salgınla doğrudan bağlantılıdır.[17] Hikâyesi Paul de Kruif'in Ölüme Karşı Adamlar'ında (1933) yeniden anlatıldı.[18]

Güney Amerika[değiştir | kaynağı değiştir]

Florencio Parravicini 1913

Hastalığın ilk raporları Temmuz 1929'da Arjantin, Córdoba'da kaydedildi.[13] 1929 yazında ve sonbaharında, Arjantin'deki Córdoba ve Tucumán, Brezilya'dan büyük bir kuş sevkiyatına bağlı 100'den fazla ciddi atipik pnömoni vakası bildirdi.[1][3]

Salgınlardan biri Ekim 1929'da Buenos Aires'te bir Amazon papağanı satın aldıktan sonra Arjantinli bir tiyatro grubu arasında meydana geldi. Oyunculardan ikisi hastalıktan öldü.[13] Başroldeki erkek oyuncu Florencio Parravicini hastalığa yakalandı ve Hearst'e göre 17 gün boyunca önemli ölçüde acı çektikten sonra iyileşti. Arjantin'deki vakalar, birkaç şehirde gerçekleştirilen bir dizi müzayedeyi takip etti ve mal sahipleri bir dizi hasta kuşu mümkün olduğunca çabuk sattılar. Buna karşılık Arjantinde papağan ticareti durduruldu ve evcil hayvan sahipleri yetkililer tarafından hasta kuşlara dikkat etmeleri ve onları bildirmeleri konusunda uyarıldı. Ancak, dürüst olmayan tüccarlar limanlarına gelen ziyaretçilere hasta kuş satmaya devam ettiler. Vakalar Kasım 1929'da bir Arjantin dergisinde rapor edildi ve daha sonra sansasyonel olarak Amerikan basını tarafından ele alındı.[1][3][19][20]

Etkilenen ülkeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Brezilya'da herhangi bir vaka bildirilmedi.[1] Hastalık rapor edilen ülkeler:[1][3]

İlgili kuşlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Meyer daha sonra psittakozun yaklaşık 50 kuş türü tarafından bulaşabileceğini gösterdi.[5] 1929–30 pandemisine karışan kuşlar şunları içeriyordu:

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Kanarya (Serinus canaria)
    Kanarya (Serinus canaria)
  • Muhabbet kuşu (Melopsittacus undulatus)
    Muhabbet kuşu (Melopsittacus undulatus)
  • Şeftali yüzlü cennet papağanı (Agapornis roseicollis)
    Şeftali yüzlü cennet papağanı (Agapornis roseicollis)
  • Turuncu kanatlı amazon (Amazona amazonica)
    Turuncu kanatlı amazon (Amazona amazonica)
  • Afrika gri papağanı (Psittacus erithacus)
    Afrika gri papağanı (Psittacus erithacus)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "3. The Great Parrot Fever Pandemic". The Pandemic Century: One Hundred Years of Panic, Hysteria and Hubris (PDF). Londra: Hurst & Company. 2020. ss. 67-98. ISBN 9781787381216. 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Eylül 2021. Honigsbaum, Mark (2020). "3. The Great Parrot Fever Pandemic". The Pandemic Century: One Hundred Years of Panic, Hysteria and Hubris 12 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF). London: Hurst & Company. pp. 67–98. ISBN 9781787381216.
  2. ^ Harris (1985). ""Contribution to the Question of Pneumotyphus": A Discussion of the Original Article by J. Ritter in 1880". Reviews of Infectious Diseases. 7 (1): 119-122. doi:10.1093/clinids/7.1.116. ISSN 0162-0886. PMID 3885364. 
  3. ^ a b c d e f g h i j k l m n Ramsay (2003). "The Psittacosis Outbreak of 1929–1930". Journal of Avian Medicine and Surgery. 17 (4): 235-237. doi:10.1647/1082-6742(2003)017[0235:TPOO]2.0.CO;2. ISSN 1082-6742. (abonelik gereklidir)
  4. ^ Craig (1 Ağustos 1991). "Psittacosis: a case report and review of the literature". Journal of Wilderness Medicine (İngilizce). 2 (3): 206-218. doi:10.1580/0953-9859-2.3.206. ISSN 0953-9859. 
  5. ^ a b Honigsbaum (31 Mayıs 2014). "In search of sick parrots: Karl Friedrich Meyer, disease detective". The Lancet (İngilizce). 383 (9932): 1880-1881. doi:10.1016/S0140-6736(14)60905-3. ISSN 0140-6736. PMC 7137838 $2. PMID 24892173. 
  6. ^ Harkinezhad (1 Mart 2009). "Chlamydophila psittaci infections in birds: A review with emphasis on zoonotic consequences". Veterinary Microbiology. 135 (1–2): 68-77. doi:10.1016/j.vetmic.2008.09.046. PMID 19054633. (abonelik gereklidir)
  7. ^ a b c "Psittacosis". Twelfth International Veterinary Congress, New York, N.Y., U.S.A., 1934 ...: Douzième Congrès International de Médicine Vétérinaire ... Zwölfter Internationaler Tierärztlicher Kongress ... Duodécimo Congreso Internacional de Veterinaria ... (İngilizce). U.S. Government Printing Office. 1935. ss. 182-192. 
  8. ^ "1. Avian Medicine; An Overview". Current Therapy in Avian Medicine and Surgery. St. Louis, Missouri: Elsevier Health Sciences. 2015. s. 4. ISBN 978-1-4557-4671-2. 
  9. ^ Saif, Y. M., (Ed.) (2009). "24. Avian Chlamydiosis (Psittacosis, Ornithosis)". Diseases of Poultry (İngilizce). Blackwell Publishing. ss. 971-972. ISBN 978-0-8138-0718-8. 
  10. ^ "The Spread; Outbreaks, media scares, and the parrot panic of 1930". The New Yorker (İngilizce). 1 Haziran 2009. 13 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2020. 
  11. ^ "Psittacosis" (PDF). Weekly Epidemiological Record (İngilizce). 05 (9): 701. 1930. 10 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Eylül 2021 – World Health Organization vasıtasıyla. 
  12. ^ "Psittacosis". Weekly Epidemiological Record (İngilizce). 05 (8): 687. 1930. 6 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2020 – World Health Organization vasıtasıyla. 
  13. ^ a b c "Psittacosis" (PDF). Weekly Epidemiological Record (İngilizce). 05 (4): 636-637. 1930. 10 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Eylül 2021 – World Health Organization vasıtasıyla. 
  14. ^ Meyer, K. F. (1934) Recent Studies on Psttacosis. American Journal of Public Health. George Williams Hooper Foundation, University of California, and California State Department of Public Health, San Francisco, California. pp. 571–579
  15. ^ a b c Psittacosis; Ministry of Health Report 21 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The British Medical Journal. 13 December 1930, pp. 10018-1019
  16. ^ "Psittacosis" (PDF). Weekly Epidemiological Record (İngilizce). 05 (6): 661. 1930. 10 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Eylül 2021 – World Health Organization vasıtasıyla. 
  17. ^ Grinblat-Huse (August 2011). "Genome Sequences of the Zoonotic Pathogens Chlamydia psittaci 6BC and Cal10". Journal of Bacteriology. 193 (15): 4039-4040. doi:10.1128/JB.05277-11. ISSN 0021-9193. PMC 3147492 $2. PMID 21622741. 
  18. ^ A Profile of the United States Public Health Service, 1798-1948. National Institutes of Health. 1973. s. 371. 10 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2021. 
  19. ^ "Psittacosis" (PDF). Weekly Epidemiological Record (İngilizce). 04 (48): 538. 1929. 10 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Eylül 2021 – World Health Organization vasıtasıyla. 
  20. ^ "Animals: Parrot-Disease". Time (İngilizce). 4 Kasım 1929. ISSN 0040-781X. 10 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. 

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=1929-1930_psittakoz_pandemisi&oldid=30985984" sayfasından alınmıştır