Afganistan Emirliği

Afganistan د افغانستان امارت Da Afghānistān Amārat Afganistan Emirliği
1823-1926
Afganistan Emirliği Bayrağı Amblem
Afganistan Emirliği'nin Haritası (1893)
Başkent	Kabil
Yaygın dil(ler)	Peştuca, Farsça
Hükûmet	İslami teokratik mutlak monarşi
Emir
• 1823–1829 (İlk) Dost Muhammed Han • 1919–1926 (Son) Emanullah Han
Yasama organı	Loya Jirga
Tarihçe
• Kuruluşu 1823 • Kurulma 1823 • Dağılma 1926 • Dağılışı 1926
Yüzölçümü
• Toplam	652225 km2
Para birimi	Afgan Rupisi
Öncüller Ardıllar Dürraniler Afganistan Krallığı Britanya Hindistanı

Afganistan Emirliği (Peştu: د افغانستان امارت Da Afghānistān Amārat, Farsça: امارت افغانستان Amārat-i Afghānistān), Orta ve Güney Asya'nın arasında yer alan, 1823-1926 yılları arasında hüküm sürmüş, bugünkü Afganistan ve Pakistan'ın bir kısmını oluşturan sınırlar içinde yer alan eski bir tarihi devlet ve emirliktir.^[1] Söz konusu devlet Kabil'deki Barakzay Hanedanı'nın kurucusu Dost Muhammed Han'ın Dürrânîler'i ortadan kaldırılmasıyla kuruldu.^[1] Emirliğin tarihinde; Orta Asya'da süper güç olma yarışı içinde olan Britanya İmparatorluğu ve Rus İmparatorluğu'nun arasındaki Gölgeler Turnuvası etkili olmuştur. Bu dönem, Afganistan'daki Avrupa etkisi olarak da nitelendirilmiştir. Afganistan Emirliği, daha sonra İngiliz güçleri tarafından Birinci İngiliz-Afgan Savaşı'na yol açan Sih İmparatorluğu ile olan savaşa devam etti.^[1] Savaş, İngilizlerin geri çekilip Dost Muhammed Han'ın yeniden tahta geçmesiyle sonuçlandı. Ancak İkinci İngiliz-Afgan Savaşı sırasında Britanyalılar bu sefer Afganları mağlup etmeyi başararak bugün modern Pakistan sınırları içinde yer alan Afgan topraklarını işgal etti ve Afgan dış ilişkilerini kendi himayesine aldı.^[1] Bu durum Afganların Üçüncü İngiliz Afgan Savaşını (stratejik ve politik anlamda) kazandıktan sonra Ravalpindi Antlaşması'nın imzalanması sonucu Emanullah Han'ın kontrolü geri kazanmasıyla son buldu.^[1]

14 Mart 1823 tarihinde Emirlik, Peşaver Vadisi'ndeki eski Afgan kalesinin kontrolünü Nowshera Savaşı'nda Ranjit Singh'in Sih Khalsa Ordusu'na kaptırdı. Savaşta Afgan güçlerine Dost Muhammed Han'ın aynı babadan ayrı anadan doğma yarı kardeşi Azim Han da destek vermiştir. Bugün Peşaver de, Nowshera da Pakistan sınırları içinde yer alan yerleşim bölgeleridir.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Emirliğin kurulmasından birkaç yıl sonra bölgeye artan Rus ve İngiliz ilgisi, İranlı Muhammed Şah ile Dost Muhammed Han arasında bir çıkar çatışmasındaydı ve bu da Birinci İngiliz-Afgan Savaşı'na (1839-1842) yol açtı. Savaş sırasında İngiltere, Afganistan'ın Rus kontrolüne girmesini önlemek ve Rus yayılmasını engellemek amacıyla ülkeyi işgal etti. Savaş, Birleşik Krallık'ın için geçici zaferiyle sona ermişi, Britanya daha sonra Dost Muhammed'in tekrar iktidara gelmesi için geri çekilmek zorunda kalacaktı.

Dost Muhammed'in 1863'te ölümü üzerine yerine oğlu Şer Ali Han tahta geçti. Ancak üç yıl sonra ağabeyi Muhammed Afzal Han, Şer Ali Han'ı devirdi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Afganistan ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.