Ali Rıza Efendi
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Ali Rıza Efendi | |
|---|---|
| Doğum | 1839 Selanik, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1888 veya 1893[1] (49 ya da 54 yaşında) Selanik, Osmanlı İmparatorluğu |
| Diğer ad(lar)ı | Ali Rıza Bey |
| Vatandaşlık |  Osmanlı İmparatorluğu |
| Meslek | Gümrük Memuru |
| Din | İslam |
| Evlilik | Zübeyde Hanım (e. 1871; ö. 1888) |
| Çocuk(lar) | Mustafa Kemal Atatürk Makbule Atadan Ömer Fatma Ahmet Naciye |
Ali Rıza (1839, Selanik - ?,[2] Selanik), Osmanlı Rüsumat (Gümrük) İdaresinde Gümrük memuru, kereste tüccarı. Zübeyde Hanım'ın eşi, Mustafa Kemal Atatürk'ün ve Makbule Atadan'ın babasıdır.
Çocukluk ve gençlik yılları[değiştir | kaynağı değiştir]
Muhtemelen 1839 yılında Selanik'te dünyaya gelen Ali Rıza'nın, kimi kaynaklarda Osmanlı Devleti'nin Makedonya ve Teselya'yı Türkleştirme politikası çerçevesinde Makedonya'nın Manastır Vilayeti'nin Debre-i Bala Sancağı'na bağlı Kocacık köyüne; oradan 1830'larda Selanik'e göç etmiş olan Kocacık Yörüklerinden olduğu yazmaktadır. Kimi kaynaklarda Arnavut kökenli olduğu iddia edilmektedir.[3][4][5][6] Dedesi Ahmet Efendi ve Amcası Hafız Mehmet Emin Efendi'nin taşıdıkları Kızıl lakabının, Kocacık Yörüklerinin Orta Asya'dan gelerek Anadolu'da Konya-Karaman Bölgelerinde yaşayan Kızıloğuz Türkmenlerinden kaynaklandığı ileri sürülmektedir.[7] Falih Rıfkı Atay'ın aktardığına göre, 1830'larda Selanik'e Söke'den göç etmiştir.[8][9] Ali Rıza'nın ailesi, bugün bir anma evinin bulunduğu Kuzey Makedonya'da, Centar Župa Belediyesi'nde Kodžadžik'ten gelmektedir.
İlkokulu Abdi Hafız Mahalle Mektebi'nde okumuştur. Selanik'te Evkaf İdaresi'nde kâtiplik, sonra da Rüsumat (Gümrük) İdaresinde gümrük memurluğu yapmıştır. Memurluğunu, Osmanlı Rumelisi'nin Yunanistan sınırında, Olimpos Dağı eteklerinde, Çayağzı veya Papazköprüsü denilen dağlık, ıssız, Yunan eşkıyanın herkesi haraca bağladığı tehlikeli bir sınır geçidinde yapar.[10]
Ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Memurluğu sırasında, 1871 yılında Zübeyde Hanımla evlenir. Yeni Kapı Mahallesinde bir eve yerleşirler ve beş çocuklarından ilki, Fatma 1872 yılında bu evde dünyaya gelir. Fatma'dan sonra kısa aralıklarla iki erkek çocukları olur. Ahmet 1874'te, Ömer 1875'te doğar. Ömer'in doğduğu sene, ablası Fatma vereme yakalanır ve ölür.
1876 yılında, Selanik Asakir-i Milliye taburunda subay olan Ali Rıza, daha sonra da kereste ticareti yapmaya başlamıştır. Kereste ticareti sayesinde gelir düzeyi yükselen Ali Rıza, eşi Zübeyde Hanım, çocukları Ahmet ve Ömer'le birlikte, Selanik'in Islahane semtinin Ahmet Subaşı Mahallesi'ndeki bir eve taşınırlar. (Lozan Antlaşması ile kaybedilen bu ev, 1937 yılında Selanik Belediyesi tarafından Atatürk'e armağan edilir, günümüzde de müze olarak hizmet vermektedir.) Ali Rıza, 1881 yılında bu üç katlı evde dünyaya gelen oğluna, çocukken kazayla beşikten düşürüp ölümüne yol açtığı ve hiç unutmadığı kardeşinin ismi olan Mustafa adını verir. Birkaç yıl sonra da Makbule doğar.
Fotoğrafı[değiştir | kaynağı değiştir]
Uzun yıllar Atatürk'ün yanında bulunan Falih Rıfkı Atay, "Çankaya" adlı eserinde Atatürk'ün Ali Rıza fotoğrafı için "Bu adam bizim peder değildir" dediğini aktarmaktadır. Falih Rıfkı'ya göre Ali Rıza'nın bilinen bir fotoğrafı yoktur.
Şevket Süreyya Aydemir'in Tek Adam adlı kitabında ise sözü geçen fotoğrafın Ali Rıza'nın 1877 sonları veya 1878'de Asakir-i Milliye Taburu'nda üsteğmen rütbesiyle görev yaparken çekildiği, kendisine ait tek fotoğraf olduğu belirtilmiştir.[11]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Atatürk Biyografisinde Yapılan Yanlışlıklar". 18 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2016.
- ^ 1888 veya 1893 18 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Andrew Mango, Ataturk: The Biography of the Founder of Modern Turkey, Overlook TP, 2002, p. 27.
- ^ Ernest Jackh The Rising Crescent, Goemaere Press, 2007, p. 31, Turkish mother and Albanian father 31 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Isaac Frederick Marcosson, Turbulent years, Ayer Publishing, 1969, p. 144. 13 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Yale Richmond, From Da to Yes: understanding the East Europeans, Intercultural Press Inc., 1995, p. 212.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2014.
- ^ Falih Fırkı Atay, Çankaya: Atatürk'ün doğumundan ölümüne kadar, Betaş, İstanbul, 1984, p. 17.
- ^ Vamik D. Volkan, Norman Itzkowitz, Ölümsüz Atatürk (Immortal Ataturk), Bağlam Yayınları, 1998, ISBN 975-7696-97-8, p. 37, dipnote no. 6 (Atay, 1980, s. 17).
- ^ "Ali Rıza Efendi hakkında ne biliyoruz?". GZT. 15 Mayıs 2017. 23 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2022.
- ^ Aydemir, Şevket Süreyya (Mart 2011). "Bir Babanın Hikâyesi". Tek Adam, Cilt I (32. Özel Basım bas.). İstanbul: Remzi Kitabevi. s. 35. 978-975-14-0670-5.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Mustafa Kemal Atatürk'ün Ailesi ve Hayatı21 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Hayatı |  | |
|---|---|---|
| Ailesi ve yakınları | ||
| Yaverleri | ||
| Düşünsel | ||
| Söylevleri | ||
| Yapıtları | ||
| Kurumsal | ||
| Anıt ve müzeler | ||
| Diğer | ||
