Bağışıklık

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Biyolojide bağışıklık (immunite) çok hücreli organizmaların zararlı mikroorganizmalara direnme yeteneğidir. Bağışıklık hem özel hem de özel olmayan bileşenleri içerir. Özel olmayan bileşenler antijenik yapılarına bakılmaksızın çok çeşitli patojenlerin engelleri veya yok edicileri olarak işlev görür. Bağışıklık sisteminin diğer bileşenleri karşılaşılan her yeni hastalığa uyum sağlar ve patojene özgü bağışıklık oluşturabilir.

Bağışıklık, kendine ait olanı tanıma ve tolere etme ve yabancı olanı (öz olmayan) tanıyıp reddetme kapasitesi ile donatılmış karmaşık bir biyolojik sistem olarak tanımlanabilir.[1]

Doğuştan ve adaptif[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir Fc reseptörünün şeması

Bağışıklık sistemi, doğuştan gelen ve adaptif bağışıklık olarak iki bileşenlidir.

Doğuştan gelen bağışıklık tüm metazoanlarda,[2] adaptif bağışıklık ise yalnızca omurgalılarda oluşur.

Doğuştan gelen sistem, iki tür doğal bağışıklık tepkisini uyarmak için bazı yabancı moleküllerin tanınmasına dayanır: iltihap tepkileri ve fagositoz.[3] Diğer yandan adaptif sistem "kendiliğin" varlığında özel "kendisinden olmayan" maddeleri ayırt etmek için programlanmış daha gelişmiş lenfatik hücrelerden oluşur. Yabancı maddelere verilen tepki kelime anlamı "ateşe vermek" anlamına gelen iltihap olarak tanımlanır. Kendinden olan maddelere tepki vermeme bağışıklık olarak tanımlanır - "muaf tutmak" anlamına gelir. Bağışıklık sisteminin bu iki bileşeni "sağlığın" kendiliğinden olanı immünolojik olarak korunduğu ve yabancı olanın inflamatuar ve immünolojik olarak ortadan kaldırıldığı fiziksel bir durum olarak görülebildiği dinamik bir biyolojik ortam yaratır. "Hastalık" yabancı olan ortadan kaldırılamadığında veya öz olanın korunamadığında ortaya çıkabilir.[4]

Aktif ve pasif olmak üzere iki tip bağışıklık vardır.

  • Aktif immünite, hastalığın, çok hafif de olsa, bizzat geçirilmesiyle oluşur. Hastalığa neden olan organizmalar, vücutta antikor reaksiyonları uyandırırlar ve bu reaksiyonlar, bazı vakâlarda, hayat boyu devam eder.
  • Pasif immünite ise, antikor reaksiyonu uyandıracak nitelikte, fakat kuvveti azaltılmış veya değiştirilmiş olan mikropların vücuda aşılanmasıyla oluşur.

Doğal bağışıklık olarak da bilinen doğuştan bağışıklık, yarı özel ve yaygın dağıtılan bağışıklık şeklidir. Enfeksiyonu önlemek ve homeostaziyi sürdürmek için kritik sistemik yanıtı temsil eden ve adaptif immün yanıtın etkinleştirilmesine katkıda bulunan patojenlere karşı ilk savunma hattıdır.[5] Belirli dış uyarana veya önceki bir enfeksiyona uyum sağlamaz, ancak belirli kalıpların genetik olarak kodlanmış tanınmasına dayanır.[6]

Adaptif veya kazanılmış bağışıklık, antijene özel lenfositlerin aracılık ettiği konakçı immün tepkisinin aktif bileşenidir. Doğuştan gelen bağışıklığın aksine, edinilen bağışıklık, immünolojik hafızanın gelişimi de dahil olmak üzere belirli patojene oldukça özeldir.[7] Doğuştan gelen sistem gibi edinilen sistem de hem humoral bağışıklık bileşenlerini hem de hücre aracılı bağışıklık bileşenlerini içerir.

Uyarlanabilir bağışıklık 'doğal olarak' (enfeksiyon yoluyla) veya 'yapay olarak' (aşılama gibi bilinçli eylemler yoluyla) elde edilebilir. Uyarlanabilir bağışıklık aynı zamanda 'aktif' veya 'pasif' olarak da sınıflandırılabilir. Aktif bağışıklık, bağışıklık sistemi tarafından antikor üretimini tetikleyen bir patojene maruz kalma yoluyla kazanılır..[8] Pasif bağışıklık, bağışıklık sahibi bir konakçıdan türetilen antikorların veya aktive edilmiş T hücrelerinin yapay olarak veya plasenta yoluyla aktarılması yoluyla elde edilir; kısa ömürlüdür ve bağışıklığın devamı için takviye dozları gerektirir.

Bağışıklık yanıtında rol oynayan hücreler[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. makrofajlar
  2. lenfositler
a) B lenfositler (plazma hücresi)
b) T lenfositler :
T helper/yardımcı/uyarıcı hücre ve T sitotoksik/supresör/baskılayıcı hücre olmak üzere iki çeşittir.
  1. doğal öldürücü (natural killer) hücreler
  2. diğer hücreler ise,nötrofiller, eozinofiller, bazofiller ve mast hücreleri, trombositler.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Encyclopedia of biomedical engineering. Amsterdam. ISBN 9780128051443. 
  2. ^ "Molecules, cells, and tissues of immunity". Immunology Guidebook. 1 Ocak 2004. ss. 1-15. doi:10.1016/B978-012198382-6/50025-X. ISBN 9780121983826. 
  3. ^ Alberts B, Johnson A, Lewis J, et al. Molecular Biology of the Cell. 4th edition. New York: Garland Science; 2002. Innate Immunity. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK26846/ 6 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ Turvey SE, Broide DH (February 2010). "Innate immunity". The Journal of Allergy and Clinical Immunology. 125 (2 Suppl 2). ss. S24-32. doi:10.1016/j.jaci.2009.07.016. PMC 2832725 $2. PMID 19932920. 
  5. ^ Riera Romo, M.; Pérez-Martínez, D.; Castillo Ferrer, C. (2016). "Innate immunity in vertebrates: an overview". Immunology. 146 (2): 125-139. doi:10.1111/imm.12597. PMC 4863567 $2. PMID 26878338. 
  6. ^ Akira S, Uematsu S, Takeuchi O (Şubat 2006). "Pathogen recognition and innate immunity". Cell (İngilizce). 124 (4): 783-801. doi:10.1016/j.cell.2006.02.015. PMID 16497588. 
  7. ^ Janeway CA Jr, Travers P, Walport M, et al. Immunobiology: The Immune System in Health and Disease. 5th edition. New York: Garland Science; 2001. Glossary. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK10759/ 26 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  8. ^ "Immunity types". cdc.gov. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 2 Kasım 2021. 22 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2024. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bağışıklık&oldid=31834981" sayfasından alınmıştır