Bozoklar
Vikipedi, özgür ansiklopedi
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Haziran 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Bozoklar, Türk mitolojisinde "göksel boylar"ı (semavi kavimleri) ifade etmek için kullanılan bir kavramdır. Bunlar, Oğuz Han’ın ikinci (gökten inen) eşinden olan üç oğlu ve onlardan türeyen boylardır. Altın Yay’ın sahibidirler. 24 Oğuz boyundan 12'sini oluştururlar.
Bozok Boyları[değiştir | kaynağı değiştir]
Ok sözcüğü birçok kaynakta boy anlamında kullanılmıştır. Boylara ok anlamını içeren adlar verilir. Onok, Bozok, Üçok. Yine bu sözcükle bağlantılı Oğuz ve Oğur kelimeleri de benzer biçimde kullanılır. On Oğur, Beş Oğur, Şar Oğur, Dokuz Oğuz gibi… Oğur ve Öğür (Bölük) kelimeleri de yakından ilişkilidir. Okruk sözcüğü hem Türkçede hem de bazı Sibirya özerk devletlerinde Devlet (günümüzde Cumhuriyet) demektir. Hungar (Macar) sözcüğünün Onoğur’dan geldiği düşünülmektedir.
Anadolu'ya gelen Oğuzlardan Bozoklu topluluklarının bugünkü Yozgat bölgesini yurt tutmalarından ötürü, bu bölge Cumhuriyet'e değin Bozok adıyla anılmıştır. Anadolu beyliklerinden Osmanlılar Bozok boylarının kurduğu devletlerdir. Bozoklara "Dış Oğuz" da denir, sağ tarafta yer alırlar.
Kün Alp / Gün Han[değiştir | kaynağı değiştir]
Sembolü Şahin'dir. Oğulları:
- a) Kayı: Sağlıklı, katı anlamındadır. Üç kıta ve yedi denizde altı yüz yıldan fazla iktidarda olan Osmanlı sülalesinin bu boydan olduğu iddia edilir. Fakat Prof. Dr. Halil İnalcık "Osmanlının Kayı boyundan geldiği iddiası hurafeden ibarettir. Oğuzname'ye göre Kut verilen Kayı boyundan ötürü II. Murad zamanında Timur'a üstünlük kurmak için bu iddialar ortaya atılmıştır." der.[1]
- b) Bayat / Bayad: Zengin, saygın anlamındadır. Maraş ve çevresine hâkim olan Zülkadiroğulları, İran'da yaşayan Kaçarların bir kolu (Şamabayatılar), Horasan'da Kara Bayatlar, Maku ve Doğubeyazıt hanları, Erbil ve Kerkük Türkmenlerinin çoğu bu boydandır.
- c) Alkabölük / Alkaevli: Nereye gitse başarır anlamındadır. Türkiye ve Âzerbaycan'daki Alaca, Alacalılar adı taşıyan yerler bu boyun hatırasıdır.
- d) Karabölük / Karaevli: Siyah odalı, siyah çadırlı anlamındadır. Karalar ve karalı gibi coğrafî yer adları bunlardan kalmadır. Osmanlı zamanında şehzadeleri eğiten Lala'lar bu boydan seçiliyordu. Türkiye ve Kırım civarlarında yaşamışlardır.
Ay Alp / Ay Han[değiştir | kaynağı değiştir]
Sembolü Kartal'dır. Oğulları:
- a) Yazgur / Yazır: Çok ülkesi olan demektir. Ak Yabgu dönemindeki Yenikent yabguları, Batı Türkistan'daki Cend Emirleri, Karadaş denilen Horasan yazırları, Toroslardaki Gündüzoğulları Hanedanı bu boydandır.
- b) Düger / Tohar: Birikenler, döğüşenler anlamındadır. Yenikentli Vezir, Aydur, Harput-Diyarbakır-Mardin hâkimleri, Artuklular, Sincar-Siverek, Suruç arasındaki eski Caber Beyleri, Memluklar devrinde Halep, Hama elleri, Hazar Denizi doğusundaki Saka Boyu Toharlar; Malatya Toharıs, Dağıstan'daki Digor ve Kars ve Arpaçay sağındaki Digor kazası bu boydan hatıradır.
- c) Totırka / Dodurga: Ülke almak ve hanlık yapmak anlamındadır. Sivas doğusundaki Tüdergeler bu boydandır.
- d) Yaparlı: Mis kokulu anlamındadır. Misk ticareti yapan Yaparlı oymağı bu boydandır. Yaparlı oymağının Akkoyunlu ve Giraylı camilerinin mihrap duvarına bu güzel ıtriyattan kattıklarından hâlâ kokmaktadır. Diyarbakır ve Kırım'da hatıraları vardır.
Uldız Alp / Yıldız Han[değiştir | kaynağı değiştir]
Sembolü Tavşancıl'dır. Oğulları:
- a) Avşar / Afşar: Çevik ve vahşî hayvan avına hevesli, avcı anlamındadır. Huzistan beyleri, Karamandaki Karamanoğulları, Nadir Şah ve hanedanı, Urumiye ve Horasan Avşarları bu boydandır.
- b) Kızık / Kırık: Çok ciddi ve kuvvetli anlamındadır. Gaziantep, Halep ve Ankara çevresindeki Kızıklar, Doğu Gürcistan'da ve Şirvanın batısındaki ovalığa Kazak adını verenler bu boydandır. Kırıklı aşiretleri bu boyun nişanesidir.
- c) Bekteli / Beğdili: Ulu, aziz anlamındadır. Harzemşahlar, Halep çevresindeki Beydililer bu boydandır.
- d) Kargın / Karkın: Taşkın ve doyurucu anlamındadır. Akkoyunlu ve Halep-Hatay bölgesindeki Kargunlar, Azerbaycan'daki Karhun köyleri bu boyun adındandır.
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Boz “gri renk” ve Ok sözcüklerinin bileşimidir. Moğolcada "Bosoh" fiili yükselmek, güneşin doğması anlamlarına gelir. (Ok) kökü Türkçede silah, sivrilik, öğrenmek, öğreticilik, okul anlamları içerir.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Dipnotlar
- ^ İnalcık, Halil. "Kayı soyu teorisi siyasi bir iddia". 9 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2017.
- Kitaplar
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- E. G. Ambros, P. A. Andrews, Ç. Balım, L. Bazin, J. Cler, P. B. Golden, A. Gökalp, B. Flemming, G. Hazai, A. T. Karamustafa, S. Kleinmichel, P. Zieme, E. J. Zürcher; Artikel Turks, Encyclopaedia of Islam, Digital Edition, The Tribal History Of The Central Asian Turks