Cemal Azmi
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Mehmed Cemal Azmi Bey (1868, Arapkir - 17 Nisan 1922, Berlin), Osmanlı devlet adamı.
I. Dünya Savaşı sırasında olağanüstü sivil ve askeri yetkilerle Trabzon valisi olarak görev yapan Cemal Azmi; savaştan sonra kurulan mahkeme tarafından Trabzon’da Ermeni Soykırımı yapmaktan suçlu bulunup idama mahkûm edilmiş ve Ermeni komitacıların düzenlediği bir suikast sonucu Berlin'de öldürülmüştür.
Tartışmalı bir kişilik olan Cemal Azmi Bey, bir yandan Trabzon valiliği döneminde binlerce Ermeninin boğulmasından sorumlu tutulmakta ve Trabzon Celladı veya "Trabzon'un kasabı" olarak anılmakta iken[1][2][3][4][5] bir yandan da Rus donanmasının şehri bombalamasına karşı durmuş, Türk ordusuna erzak sağlamak ve Türk ahaliyi Ermeni grupların saldırılarından korumak için büyük çaba göstermiş kurban olarak görülür.[6][7]
Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]
1868 yılında Arapkir’de dünyaya geldi. Babası defter-i hakani (Tapu dairesi) müdürlerinden Osman Nuri Bey, annesi Gülsüm Hanım’dır.[8]
Arapkir’deki ilk tahsilinden sonra öğrenimine İstanbul’da devam etti.1891’de Mülkiye Mektebi’nin yüksek kısmını bitirdi ve öğretmenliğe başladı. Elaziz İdadisi’nde öğretmenlik, Şam Islahhanesi’nde mektep müdürlüğü yaptıktan sonra Suriye Vilayeti maiyet memurluğunda kaymakamlık stajı yaptı. 1896-197 arasında Suşehri , Ustrumca, Avrethisar, Kosova Merkez kazası kaymakamlıklarında bulundu.
Kosova Merkez Kazası kaymakamlığı sırasında İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne üye oldu.[8] II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Seniçe mutasarrıfı olarak atandı. Ardından Siverek, Bolu, Lazistan sancaklarında mutasarrıf olarak görev yaptı. Rize’de görev yaparken kendisine “eli sopalı mutasarrıf” nâmı verildi.[8] I. Dünya Savaşı öncesinde Trabzon’a vali olarak atandı.
Trabzon Valiliği[değiştir | kaynağı değiştir]
Cemal Azmi Bey, savaş boyunca çeşitli ülkelere ait istihbarat kuruluşlarının üssü haline gelen Trabzon’da dört yıl vali olarak görev yaptı. Osmanlı gizli örgütü Teşkilat-ı Mahsusa’ya her türlü destek ve yardımı sağladı; toplantılarına katıldı;[8] daha önce görev yaptığı Rize bölgesindeki eşkıyaların Teşkilat-ı Mahsusa emrine girmesini sağladı. 3. Ordu’nun ihtiyaçlarını karşılamada etkin rol aldı.[9]
Ruslar’ın Erzurum'u işgal etmesi üzerine 17 Şubat 1919’da Trabzon’u Rum Metropolit Hrisontos’a teslim ederek şehri terk etti, vilayet erkanı ile birlikte o zaman bir ilçe merkezi olan Ordu'ya yerleşti.
Valilik Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]
İşgalci İtilaf Devletleri tarafından tutuklanmak isteyince ülkeyi terk etti, ailesiyle Berlin’e yerleşti. Berlin’de küçük bir dükkân açarak tütün ticareti ile uğraştı.[8] Dükkânı, kendisi gibi ülkeden kaçan Talat Paşa, Dr. Bahattin Şakir Bey, Doktor Nazım gibi ittihatçıların buluşma noktası haline geldi.
Savaş Mahkemesinde yargılanması[değiştir | kaynağı değiştir]
“Trabzon Tehcir Mahkemesi” olarak adlandırılan davada gıyabında yargılandı. İttihat ve Terakki merkezinden aldığı emirleri Trabzon’da uygulamakla suçlandı; birçok Ermeni’nin onun emriyle kurşuna dizilerek veya kayıklara bindirilip denize atılarak öldürüldüğü iddia edildi.[10] 21 Mayıs 1919’da sonuçlanan davada suçlu bulunup gıyabında idama mahkûm edildi.
Öldürülmesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Cemal Azmi Bey’in ismi, 1919’da Erivan’da toplanan Batı Ermenileri İkinci Kongresi'nde öldürülmesine karar verilen kişiler arasında yer alıyordu.
17 Nisan 1922’de Berlin’de “Nemesis” adlı Ermeni örgütün fedaileri tarafından İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ileri gelenlerinden Dr. Bahattin Şakir Bey ile birlikte ailesinin gözü önünde öldürüldü. Mezarı, Berlin Türk Şehitliği’ndedir.
Ölümünden sonra[değiştir | kaynağı değiştir]
1926'da Türkiye hükûmeti, Ermeni çeteciler tarafından siyasi nedenlerle öldürülenlerin ailelerine yardım etmek için bir yasa çıkardı. Meclisin kabul ettiği listede Talat Paşa, Cemal Paşa, Bahattin Şakir, Cemal Paşa’nın yaveri Süreyya ve Nusret Beyler ve Sait Halim Paşa ile birlikte Cemal Azmi Bey de yer aldı.[11]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ von Voss, Huberta (2007). Portraits of Hope: Armenians in the contemporary world (İngilizce) (1st English ed. bas.). New York: Berghahn Books. s. 296. ISBN 9781845452575. 3 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2013.
Avengers Arshavir Shirakian (1900-73) and Aram Yerkanian (1898-1934) executed Cemal Azmi, who, as the former governor general of Trebzon was the "butcher" of the province.
- ^ Derogy, Jacques (1990). Resistance and Revenge: The Armenian assassination of Turkish leaders responsible for the 1915 massacres and deportations (İngilizce). Transaction Publishers. s. 74. ISBN 9781412833165. 8 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2013.
Oriental carpet shop that was opened in the town center by the butcher of Trebizond, Jemal Azmi.
- ^ Ihrig, Stefan (4 Ocak 2016). "Justifying Genocide: Germany and the Armenians from Bismark to Hitler" (İngilizce). Harvard University Press. 27 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2020.
- ^ "Suçluya Saygi: Mehmet Cemal Azmi Bey". Soykırıma Karşı Uluslararası Anlayış Derneği. 3 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2013.
Ermeni çocuklarına uyguladığı vahşet nedeniyle "Trabzon Celladı" diye de anılmaktadır. [Translation from Turkish: Due to the violence he performed against Armenian children, he became known as the "butcher of Trabzon".]
- ^ Chaliand, Gérard; Chaliand, Gerard; Blin, Arnaud (Ağustos 2008). "The History of Terrorism: From Antiquity to Al Qaeda" (İngilizce). University of California Press. 27 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2020.
- ^ "Cemal Azmi Bey Kimdir, Kuzguncuk Cemal Azmi Bey İlköğreitmokulu web sitesi". 8 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2013.
- ^ "Biz Trabzon'da Anmaya Korktuk, MEdya Trabzon 23.04.2009". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2013.
- ^ a b c d e "İsmail Hacı Fettahoğlu, Trabzon Valisi Şehit Cemil Azmi Bey, Serander.net sitesi, Erişim tarihi:11.04.2012". 1 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.
- ^ "Adnan Yıldız, Fındık Sabunu, Ordu Kent Gazetesi, 11.04.2012". 12 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.
- ^ "Uğur Üçüncü, Millî Mücadelee Trabzon'da İttihatçilik, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ağustos 2006". 30 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.
- ^ "TBMM Tutanakları, 09.05.1926, Erişim tarihi:11.04.2012" (PDF). 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2012.
