Colorado
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Colorado | |
|---|---|
 Bayrak  Mühür | |
 | |
| Ülke |  Amerika Birleşik Devletleri |
| Başkent | Denver |
| İdare | |
| • Vali | Jared Polis (D) |
| • Vali vekili | Dianne Primavera (D) |
| • Üst meclis | Colorado Senatosu |
| • Alt meclis | Colorado Temsilciler Meclisi |
| • Senatörler | Michael Bennet (D) John Hickenlooper (D) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 269,837 km² |
| • Kara | 268,875 km² (103,813 mil²) |
| • Su | 962 km² (371 mil²) |
| Rakım | 2,070 m |
| En yüksek nokta | 4,401,2 m (14.439,6 ft) |
| En alçak nokta | 1,011 m (3,316 ft) |
| Nüfus (2020) | |
| • Toplam | 5.773,714 |
| • Yoğunluk | 21,40/km² |
| Zaman dilimi | UTC-07.00 |
| • Yaz (YSU) | UTC-06.00 |
| ISO 3166 kodu | US-CO |
Resmî site colorado.gov | |
Colorado (İngilizce telaffuz: [ˌkɑləˈɹɑːdoʊ̯] (
dinle) veya [ˌkɑləˈɹædoʊ̯] ( dinle)) veya Türkçeleştirilmiş ismi ile Kolorado, orta-batı ABD'de bulunan, en yüksek rakıma sahip eyaletlerden biri. Doğuda Büyük Ovalar, merkezde Rocky Dağları, batıda Colorado Ovası ve kuzeybatıda Intermontane Havzası olmak üzere dört ana bölgeye ayrılmıştır. Yazları serin ve kuru, kışları ise soğuk ve karlı olur. Yazın ortalama sıcaklık 15 °C, kışın ise -6 °C'dir. Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri Colorado Springs'de bulunmaktadır. Colorado'nun başkenti Denver, yüzölçümü 269.619 km², nüfusu (2000 yılı) 4.301.260 kişidir.
Çizburger Denver'da ortaya çıkmıştır. Dünya'nın ilk rodeosu 1869'da Deer Trail'de gerçekleştirilmiştir. Tim Allen (aktör), M. Scott Carpenter (astronot) ve Gene Fowler (yazar) Colorado Eyaleti'nin ünlülerindendir. Ayrıca South Park dizisinin kurucuları ve OneRepublic isimli Rock-Pop müzik grubu buradan çıkmıştır.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]İspanyol kaşifler, bugünkü kaynağı bugün eyalet topraklarında olan nehre alüvyonlu rengi nedeniyle İspanyolca "kızıl" anlamına gelen "colorado" adını vermişlerdir. Daha sonra burada kurulan eyalet de adını Colorado Nehri'nden almıştır.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kolorado topraklarına insanların MÖ 14 ila 10. bin yılda yerleştiği düşünülmektedir. Bölgeye ilk gelen Avrupalı, muhtemelen 1541 yılında İspanyol kâşif Francisco Vázquez de Coronado oldu. 1682'de Fransız kâşif Robert de La Salle, Rocky Dağları'na kadar olan Kolorado topraklarına Fransa adına el koyduğunu ilan etti. 1803 yılında ABD hükûmeti, 68 milyon Frank karşılığında Kolorado'yu da kapsayan geniş bir bölgeyi Fransa'dan satın aldı. Bu sırada bölgede Amerikan yerlileri yaşadığı için satın alma ve ABD hakimiyeti sadece kâğıt üzerindeydi. Kolorado topraklarında yaşayan yerli halklardan önemlileri Utesler, Arapaholar ve Şayenler'di. 1806 yılında bölgeyi keşfetmek için ABD hükûmeti tarafından Teğmen Zebulon M. Pike görevlendirildi. Küçük bir birlikte bölgeye gelen Pike, 1807'de bölgede nüfuz kurmaya çalışan İspanyollar tarafından tutuklandı ama kısa sürede serbest bırakılıp geri gönderildi. 1820 yılında bu kez Binbaşı Stephen H. Long, ABD adına bölgede keşif yaptı. Bölgede kürk ticareti başladı. 1832'de ünlü kürk tüccarlarından Bent kardeşler, bugünkü La Junta şehri yakınlarında Bent Kalesi'ni inşa etti.[2] Kolorado 1861 yılında resmen bir ABD toprağı (territory) haline geldi.
İç Savaş'ta Colorado
[değiştir | kaynağı değiştir]Amerikan İç Savaşı'nın başında Denver şehir merkezindeki bir binaya Konfederasyon bayrağı asan yaklaşık yüz kişilik Güney taraftarı grup Vali William Gilpin tarafından tutuklatıldı. Gilpin, Kuzey'in yanında yer alan Colorado'yu savunmak için Colorado Gönüllüleri adlı bir milis gücü kurdu. 1862'nin ilk aylarında Konfederasyon kuvvetleri Kolorado'daki altın madenlerini ele geçirmek için harekete geçti. Albay John Chivington komutasındaki gönüllüler işgali engellemek için Glorieta Geçidi'nde mevzilendi. 26 Mart'ta iki taraf arasında çatışma başladı. 28 Mart'ta Chivington'ın adamları Konfederasyon birliklerinin cephe gerisine sızarak düşmanın savunmasız bıraktığı ikmal kafilesini tahrip etti ve hayvanları saldı ya da öldürdü. Erzak ve malzemelerini kaybeden Konfederasyon kuvvetleri daha üstün konumda oldukları halde çekilmek zorunda kaldı.[3]
Sand Creek Katliamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Beyazların bölgeye yerleşmesi sonucu yerlilerin verimli toprakların dışına itilmesi bölgede yıllardır gerginliğe sebep oluyordu. 1864 yılında Albay John Chivington komutasındaki Kolorado Gönüllüleri'nden bir grup, Şayen köylerine saldırmaya başladı. Şayenler ilk başta misillemede bulunsalar da daha sonra Şayen şefleri barış istedi. Şayenlerden bir grup bu amaçla Kolorado'da Lyon Kalesi yakınlarında kendilerine güvende olacakları söylenen Sand Creek mevkiinde kamp kurdu ve kendilerine söylendiği gibi kampa ABD bayrağı dikti. Barış sağlandığına inanan Şayen erkekleri kampı bırakarak avlanmaya gittiği sırada, 29 Kasım 1864 günü Albay John Chivington, 700 silahlı adamıyla kadınlar, çocuklar ve yaşlı erkeklerin bulunduğu kampa saldırarak yüzlerce yerliyi öldürdü. Chivington'un adamları teslim olanları da katletti, cesetleri parçaladı ve kafa derilerini yüzdü. Olay, tarihe Sand Creek Katliamı olarak geçti. Katliamdan sonra beyazların yanına dönen Chivington ve adamları ilk önce kendilerini savaş kazanmış kahraman gibi gösterdilerse de hayatta kalan yerlilerin ve Chivington'un adamlarından bazılarının anlattıkları katliamı ortaya çıkardı. Yine de Chivington ve adamları yargılanmadı.[4]
Başlıca şehirleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ [[wiktionary:Colorado|https://en.wiktionary.org/wiki/Colorado 13 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.]]
- ^ "Colorado History Chronology" (PDF). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Temmuz 2016.
- ^ "Colorado and the Civil War - Colorado Central Magazine". 17 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2016.
- ^ "Sand Creek Massacre - HistoryNet". 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2016.