Elagabalus

Elagabalus
İmparator Elagabalus'un büstü, Capitolini Müzesi
25. Roma İmparatoru
Hüküm süresi	218 - 222
Önce gelen	Macrinus
Sonra gelen	Alexander Severus
Doğum	204 Roma
Ölüm	11 Mart 222 Roma
Eş(ler)i	Hierocles Julia Cornelia Paula Aquilia Severa Annia Faustina
Tam adı Varius Avitus Bassianus Marcus Aurelius Antoninus
Hanedan	Severuslar Hanedanı
Babası	Sextus Varius Marcellus
Annesi	Julia Soaemias

Elagabalus ya da Heliogabalus (ElaGABalus ya da HelioGABalus şeklinde telaffuz edilir) d. 204 civarı–ö. 11 Mart 222, Varius Avitus Bassus ve aynı zamanda Varius Avitus Bassianus Marcus Aurelius Antoninus olarak da bilinen, Severus hanedanına mensup, 218 - 222 arası Roma İmparatoru.

Elagabalus en tartışmalı Roma İmparatorlarından biridir. Saltanatı sırasında Roma dinsel geleneklerine ve cinsel tabulara büyük bir aldırmazlık örneği gösterdi. Elagabalus adı, Semitik tanrı Ēl'in bir tezahürü olan El-Gabal'ın Latinleştirilmiş formudur. Roma Panteonu'nun baş tanrısı Jüpiter'i Deus Sol Invictus yani "mağlup edilemeyen tanrı, Güneş" anlamına gelen yeni tanrı ile yer değiştirdi. Elagabalus, Roma yönetiminin üyelerini kendi yaptığı gibi "Sol Invictus" dinsel ayinlerinin kutlamalarına katılmaya zorladı.

Elagabalus, çağdaşları arasında, ardılları tarafından "abartılmaktan" hoşlanması, tuhaflıkları, çürüme ve bağnazlığıyla çok ünlü olmuştur. Bu propaganda işe yaramış ve böylece erken dönem Hristiyan tarihçiler tarafından en çok sövülen Roma imparatoru ve 19. yüzyıl sonlarında da Decadent movement kahramanı haline gelmiştir.

Ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Elagabalus, Sextus Varius Marcellus ve Julia Soaemias Bassiana'nın oğludur. Önceleri equites sınıfı üyesi olan babası sonradan Senatör derecesine yükselmiştir. Büyükannesi Julia Maesa, Konsül Julius Avitus'un dul karısı, İmparatoriçe Julia Domna'nın kız kardeşi ve İmparator Septimius Severus'un baldızıdır. Julia Soaemias aynı zamanda Roma İmparatoru Caracalla'nın kuzenidir. Diğer akrabaları, Julia Avita Mamaea ve amcası Marcus Julius Gessius Marcianus ve onların oğlu Alexander Severus'tur. Elagabalus'un ailesi, Elagabalus'un Emesa (şimdiki Humus), Suriye yüksek rahibi olduğu güneş tanrısı El-Gabal'ın rahiplik hakları mirasçısıydılar.

Elagabalus adı, Semitik tanrı El-Gabal'ın adının Latince formudur. İsim kökeninde imparatorun doğum yeri Emesa'nın baş tanrısına aittir. El, baş Semitik tanrı olan ve dağ anlamına gelen "Gabal"ı (İbranice gevul ve Arapça jebel) işaret eder ve onun Emesa ağzında söyleniş biçimidir. Tanrı, Roma zamanında orijinal semitik adı ve Yunanca helios (güneş) kelimesinin karışması sonucunda bir isim varyantı olarak Heliogabalus'a dönüşmüştür. İlk çağlarda yüksek rahipler hizmet ettikleri tanrının adı ile tanımlanmışlardır ve böylece Elagabalus adı ortaya çıkmıştır.

Gücünün yükselişi[değiştir | kaynağı değiştir]

İmparator Macrinus iktidara geldiğinde, yönetimine karşı tehdit olacağını düşündüğü, öldürülen selefi Caracalla'nın ailesini - Julia Maesa ve onun iki kızı ve en büyük oğlu Elagabalus'u — Suriye Emesa'daki mülklerine sürgüne gönderdi. Maesa, eunuch (bir çeşit hadım yardımcı) akıl hocası ve Elagabalus'a ders veren ihtiyarlarla birlikte neredeyse Suriye'ye ulaşmış Macrinus'u devirmek için bir plan hazırladı. On dört yaşındaki Elagabalus'u imparator seçtirmeye karar verdi. Elagabalus ve annesi kolayca kabul gördü ve hemen Caracalla'ya bağlılık için yemin etmiş olan asker ve senatörlerin sadakatleri yüzünden Elegabalus'un Caracalla'nın gayri meşru çocuğu olduğunu ilan edildi. Julia Maesa'nın zenginliğini Raphana'daki Lejyon III ''Gallica'''ya göstermesinden sonra bu lejyon Elagabalus'a bağlılık yemini etti. 16 Mayıs 218 sabahı güneş doğarken lejyonun komutanı P. Valerius Comazon Eutychianus onu İmparator ilan etti. Meşruiyetini güçlendirerek daha fazla propaganda yapmak için Caracalla'nın adı olan Marcus Aurelius Antoninus adını aldı.

Macrinus, Roma Senatosu'na bir mektup göndererek Elagabalus'un sahte bir as Antoninus ve aynı zamanda deli olduğunu iddia etti. Hem konsüller hem de Roma yönetimin üst kademelerindeki diğer yöneticiler Praetorian'larda dahil onu suçlu buldular ve ardından Senato Elagabalus ve Julia Maesa'sanın her ikisine birden savaş ilan etti. Macrinus ve oğlu, Julia Maesa tarafından söz verilen terfiler ve rüşvetler nedeniyle Lejyon II Parthica'da meydana gelen firarlarla zayıfladılar ve 8 Haziran 218 günü Antakya yakınlarındaki savaşta bozguna uğradılar. Macrinus bir haberci kılığında gizlenerek İtalya ya kaçtı. Chalcedon (bugünkü İstanbul'un Kadıköy ilçesi) yakınlarında yakalandı ve Kapadokya'da idam edildi. Güvenliği için Pers topraklarına gönderilen Diadumenianus, Zeugma'da yakalandı ve ölüme mahkum edildi.

Elagabalus Antakyadaki zaferin tarihini saltanatının başlangıcı olarak ilan etti. Senatörler hakkını teslim ederek İmparatorluğunu ve Caracalla'nın oğlu olduğu iddialarını kabul ettiler. Caracalla ve Julia Domna senato tarafından tanrılaştırıldılar, ardından hem Julia Maesa hem de Julia Soaemias Augustae olarak seçildiler ve son olarak da Macrinus ve Diadumenianus senato tarafından kınandı.

Emperyal gücü[değiştir | kaynağı değiştir]

Elagabalus ve maiyeti 218 yılı kışını Bithynia eyaletinin baş kenti İzmit de geçirdi. İzmit, Elagabalus'un dinsel inançlarının bir problem olarak ilk ortaya çıktığı yerdir. Yerel Roma vatandaşları uygulamalarından rahatsız oldu ve "Gannys" takip eden isyanı örtbas etmeye çalışırken öldürüldüler. Historia Augusta'nın iddia ettiğine göre "Gannys" aslında yeni imparator tarafından öldürtüldüler çünkü onu 'ılımlı ve ihtiyatlı' yaşamaya zorluyorlardı. İmparator olarak doğulu bir rahip alma fikrine Romalıların çabuk uyum sağlaması için annesi Julia Maesa, üzerinde Elagabalus'un resmi bulunan bir rahiplik cüppesini Roma'ya göndertti ve Senato binası'ndaki Victoria heykeline astırttı.

Elagabalus, Küçük Asya'daki, senatör Verus komutası altındaki Lejyon III Gallica ve Gellius Maximus komutası altındaki Lejyon IV Scythica'nın kısa isyanları yüzünden gecikti. 219 sonbaharında maiyeti Roma'ya ulaştığı zaman Julia Maesa ve Elagabalus, birçok senatörün saygı göstermeyip kötü davrandığı Comazon ve müttefiklerine güçlü ve kârlı pozisyonlar verdi. Comazon, üç defa Roma şehir prefect'i ve iki defa da Konsül olarak görev yaptı. Elagabalus aşığı olduğu farz edile Hierocles'i, bir diğer aşığı olduğu iddia edilen Zoticus'u yönetimsel olmayan ama etkili Cubicularius pozisyonuna atadığı için, Sezar ilan etti. Roma liderliği için teklif ettiği genel af her ne kadar hakim Ulpian sürgüne gönderilmiş olsa da büyük ölçüde onurlandırıldı.

Julia Maesa, Julia Soaemias ve Elagabalus arasındaki ilişki başlangıçta güçlüydü. Annesi ve büyükannesi senato'ya girmelerine izin verilen ilk kadınlar olarak her ikisi de Senatoryal unvan aldılar: Soaemias Clarissima ve Maesa geleneklere daha bir uymayan Mater Castrorum et Senatus unvanlarıyla kendilerini senatoya kabul ettirdiler. Julia Maesa kendini tacın arkasındaki dünyanın en en güçlü kadını yapmak istediğinde, Elagabalus kendi yolunu çizmekte ki geniş özgürlüğünü ve kontrol edilmesinin imkânsız olduğunu ispat edecekti.

Dinsel tartışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Septimius Severus'un saltanatından beri, güneş tapınımı tüm imparatorluğun her yerinde artmıştı. Elagabalus, bunun kendi tanrısı "El-Gabal"ı Roma Panteonu'nun baş tanrısı (Jüpiter) ile yer değiştirmek için bir fırsat olduğunu gördü. El-Gabal, Deus Sol Invictus ya da mağlup edilemez tanrı, Güneş olarak yeniden adlandırıldı ve Jüpiter ile yer değiştirildi. İki din arasındaki birlikteğe bir işaret olarak Elagabalus, Astarte, Minerva, Urania ya da bu üçünün bazı bileşenlerini El-Gabal'a eş olarak verdi. Bundan başka, büyük bir nefret kışkırtması olarak kendisi bir Vesta rahibesi olan Aquilia Severa ile evlendi ve bu evlilikten "tanrı gibi çocuklar" olacağını söyledi. Roma'da Palatine Tepesi'nin batı yüzünde kalıntıları bu güne kadar ulaşan siyak konik bir meteorit'ten Elagaballium olarak bilinen ve El-Gabal'ın evi olan bir tapınak inşa edildi. Bahsedilen bu taş hakkında Herodian; "bu taşa cennetten geldiği düşünüldüğü için tapınıldı; üzerinde anlamlı bazı çıkıntılı küçük parçalar ve işaretlerle yapılmış insanların inanmak isteyeceği türden güneşin kaba bir resmi vardı çünkü bu insanların onu nasıl gördüğünün resmiydi". El-Gabal'ın yüce rahibi olan Elagabalus kendini sünnet etti. Herodian, Elagabalus'un senatörleri davul ve zillerin sesiyle El-Gabal'ın sunağının etrafında dans ederken kendisini izlemeye zorladığını ve her yaz Gün dönümü'nün kitleler arasında bolca dağıtılan yiyecekler nedeniyle El-Gabal'a adanmış büyük bir festivale dönüştüğünü yazar. Bu festival sırasında Elagabalus, El-Gabal'la yer değiştiriyordu:

…Araba altın ve mücevherlerle süslenmişti ve onu şehrin dışına varoşlara getirirdi. Altı atlı bir araba tanrıyı taşırdı, pahalı altın takımlar ve aksesuarlara sahip büyük ve kusursuz beyaz atları vardı. Hiç kimse dizginleri tutmaz ve hiç kimse arabayı kullanmazdı; arabaya sanki tanrının kendisi araba sürücüsüymüş gibi eşlik ederdi. Elagabalus, geri geri arabanın önüne koşar, tanrıyı karşılar ve dizginleri tutardı. Bütün seyahati tanrısının yüzüne bakarmış gibi ters tarafa bakarak yapardı.

Cinsiyet tartışması[değiştir | kaynağı değiştir]

Elagabalus'un cinsel yönelimi ve cinsel kimliği birçok tartışma ve ihtilafın kaynağı olmuştur. Elagabalus üç tanesi bilinen toplam beş kadınla evlenmiş ve boşanmıştır. İlk karısı Julia Cornelia Paula; ikincisi ise Vesta rahibesi Julia Aquilia Severa'dır. Bu evlilik, herhangi bir Vesta rahibesinin cinsel ilişkiyi kabul etmesi durumunda canlı canlı toprağa gömülmesini içeren Roma yasa ve geleneklerine göre büyük bir skandal olarak gelişmiştir. Bir yıl içinde, onu terk etti ve Marcus Aurelius'un torunu ve Elagabalus'un idam ettirdiği bir adamın dul eşi olan Annia Faustina'yla evlendi. Aynı yılın sonlarında Elagabalus Severa'ya tekrar geri döndü. Diğer taraftan çağdaşı senatör ve tarihçi Cassius Dio'ya göre Elagabalus'unen istikrarlı ilişkisi, kocası olduğu ima edilen Hierocles adında sarışın bir köle olan Karya'lı bir araba sürücüsü ile idi. Cassius Dio'nun yazdığına göre Elagabalus alışkanlık olarak:

saraydaki odasının kapısında fahişelerin yaptığı gibi çıplak dikelir ve yumuşak bir sesle geçenlere asılırken altın halkalardan yapılmış perdeyi sallardı.

Herodian'ın yorumuna göre Elagabalus, doğal olarak sahip olduğu bir erkek güzeli görünüşünü çok fazla makyaj yaparak daha da çekici yapmayı adet edinmişti. Elagabalus, modern yazarlar tarafından sık sık cinsiyet değiştirmiş ya da transseksüel olarak karakterize edilmiştir.

Elagabalus "Hierocles'in metresi, karısı ve kraliçesi olarak çağrılmaktan zevk alan" birisi olarak tanımlanmış ve söylendiğine göre Roma imparatorluğundaki doktorların en az yarısına kimin onu bir kadın cinsel organı ile donatabileceğini sormuştu.^[1]

Gücünün zayıflaması[değiştir | kaynağı değiştir]

Elagabalus'un ekzantiriklikleri, özellikle de başkalarını onun dinsel adetlerine katılma konusunda zorlama alışkanlığı, Julia Maesa'nın aklını kurcalamaya başladı ve Elegabalus ve onun dinsel adetlerini cesaretlendiren annesi Julia Soaemias'ın değiştirilmesine karar verdi. alternatif olarak yönünü öteki kızı Julia Avita Mamaea ve onun on üç yaşındaki oğlu Severus Alexander'a çevirdi. Maesa ve Mamaea, Elagabalus'u Alexander'ı halefi olarak seçmeye ikna ettiler. Fikrini değiştirip Alexander'ın öldürülmesini emredince, Maesa ve Mamaea öldürme emri dışarı sızmadan Praetorian muhafızlar'ı rüşvetle ikna ettiler. Elagabalus ve Julia Soaemias 11 Mart 222'de öldürüldüler (Historia Augustaya göre, İmparatorun Latrine'sinde (tuvaletinde); cesetleri Roma caddeleri ve Cloaca Maxima boyunca sürüklendi ve en sonunda Tiber Nehri'ne atıldı.

Ölümünün ardından[değiştir | kaynağı değiştir]

Önyargılı tarihi kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ölümünün ardından, Elagabalus'un dinsel emirleri geri alındı ve El-Gabal Emesa'ya geri döndü. Kadınlar senato toplantılarında hazır bulunmaktan men edildiler ve Damnatio Memoriae politikası tesis edildi.

Elagabalus'a karşı yapılan kara propaganda kampanyası, geleneksel olarak Julia Avitus Mamaea'ya yüklenir. Onun hakkında birçok iftira ve uydurma hikâye ortalıkta dolaşmış ve tuhaflıkları belki de fazla abartılmıştır. Bunlar arasında en meşhuru olan ve onu ölümsüzleştiren 19. yüzyıl resmi Heliogabalus'un güllerinde, misafirlerini akşam yemeğinde öldürmek için tavandan düşen çok miktarda güzel kokulu gül yapraklarıyla boğmuştur. Söylendiğine göre Elagabalus bazen Pirinç boğa (bir işkence aleti) içerisine bir köle yerleştirirdi böylece yemekteki misafirler onun ölüm çığlıklarıyla eğlendirilirdi.

Elagabalus'un sefahatıyla ilgili birçok hikâyenin kaynağı olan Historia Augustanın, detaylarının güvenilmezliği artık bilimsel bir uzlaşmadır. Gerçeğin özünü temel aldığı halde cinsiyet değiştirmesi ya da transseksüelliğiyle ilgili açıklamalar yüksek oranda şüphelidir. Pek çok çağdaşı onun sadece erkekleri arzuladığını düşünmüştür; bu etken geleneksel olarak onun çöküş nedeni olarak belirtilir. Kaynak olarak Historia Augusta,dan daha güvenilir olan Dio ve Herodian gibi tarihçiler, en azından pasif bir eşcinsel olduğu iddia ederler ancak ne ölçüde olursa olsun, eğer öyleyse bile bu gün bilebilmek imkânsızdır. Onun gayretli dinsel şevki geniş ölçüde kabul edilmiş görünür ve günümüzde önemli bir tartışma konusu değildir.

Zalimlik eylemleri olarak, bazı bilim adamları Elagabalus'un, doğduğu kent olan Emmaus'u bir ihsan olarak (Nicopolis) yeniden imarı için ricacı olan Hristiyan tarihçi Sextus Julius Africanus'u işaret ederler. Aynı zamanda düşmanı ve selefi olan Macrinus Pater Patriae unvanını almış ve halefi Severus Alexander uzun süre görevde kalmış olsa da, Senato bir değer göstergesi olarak çok nadir verilen bir unvan olan Pater Patriae ("anavatanın babası") unvanı ile onure etmiştir ve birçok selefinden daha uzun görev yapmıştır.

Kültürel etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu hikâyelere bağlı olarak Elagabalus, 19. yüzyıl sonlarında Decadent movement için bir çeşit kahraman haline geldi. Birçok resim ve şiire ahlak dışı estetiğinin somut bir örneği olarak konu oldu. Hayatı ve karakteri, aşağıdakiler de dahil, birçok ünlü sanat yapıtına ilham verdi ya da en azından birçoğunu şekillendirdi;

• Gilbert ve Sullivan'nın Komik operası Penzance Korsanlarındaki Büyük generalin "mersiye alıntısı" olan ve Heliogabalus'un tüm suçlarını işleyebilmesi ile övündüğü çabuk şarkısı (1879)
• Anglo-felemenk akademisyen Sir Lawrence Alma-Tadema tarafından yapılan Heliogabalus'un gülleri adlı resim (1888),
• Algabal adını kullanan Alman şair Stefan George'a ait şiir koleksiyonu. (1892-1919);
• Bir zamanlar Algernon Charles Swinburne'un yakın arkadaşı olan İngiliz decadent Simeon Solomon'a tarafından yapılan Heliogabalus, Güneşin Yüce Rahibi adlı resim (1886)
• Fransız yazar Jean Lombard'a ait roman: L'Agonie (Agony) (1889);
• İngiliz yazar Arthur Westcott'a ait roman: Güneş Tanrısı (1904);
• Felemenk yazar Louis Couperus'a ait roman: De Berg van Licht (Işık dağı) (1905);
• Fransız yönetmen André Calmettes tarafından çekilen sessiz film: Héliogabale (1909);
• Oxford üniversitesi öğretim üyesi John Stuart Hay tarafından yazılan biyografi: Şaşırtıcı İmparator Heliogabalus (1911);
• Fransız yönetmen Louis Feuillade tarafından çekilen kısa sessiz film: Héliogabale, ou L'orgie romaine (1911) ;
• Fransız gerçeküstücü Antonin Artaud'a ait deneme: Héliogabale ou l'Anarchiste couronné (Heliogabalus ya da Taçlandırılmış Anarşist ) (1934);
• Anglo-Arjantinli yazar Alfred Duggan'a ait roman: Ailenin Gözdeleri (1960) ;
• Mandingo filminden sonra yazılan romanla daha ünlü hale gelen Lance Horner ve Kyle Onstott'a ait roman: Güneşin Çocukları (1966) ;
• Alman kompozitör Hans Werner Henze'ye (1926–) ait orkestral çalışma: Heliogabalus Imperator (İmparator Heliogabalus) (1972) ;
• Kurt Vonnegut'un Şampiyonların Kahvaltısı (1973) adlı kitabında bir anma ;
• Danimarkalı yazar Peter Laugesen'in romanı Guds ord fra landet (Ülkelerden tanrı sözcükleri) (1974) ;
• Devil Doll grubunun CD'si: Eliogabalus (1990) ;
• Neil Gaiman'a ait 24-saatlik çizgifilm bir bölüm olarak, İmparator Heliogabulus'un yaşamı ve ölümü (1991) ;
• Fransız deneysel rock grubu Héliogabale (ilk albüm, Yolk, 1995'te piyasaya çıktı) ;
• Momus (yani Nick Currie)'nin 2001 albümü Folktronic'ten bir şarkı. ;
• İtalyan yazar Alberto Arbasino'ya ait roman: Süper-Eliogabalo (1969);
• Amerikalı şair Edgar Allan Poe'ya ait kısa hikâye:William Wilson (1840) ;
• Kompozitör ve saksofoncu John Zorn'air CD: "Six Litanies for Heliogabalus" (Heliogabalus için altı münacat) (2007)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Harry Benjamin - "Transseksüel fenomen 24 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." The Julain Press, inc. New York 1966, link doğrulama 2005-04-27, İngilizce
• Michael Grant, Roma İmparatorları, Barnes & Noble, 1997, hardback, sayfa 126-130, ISBN 0-7607-0091-5, İngilizce
• newadvent.org 14 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. adresinde katolik ansiklopedi, İngilizce
• Jerry Fielden, Antoninus Elagabalus ve Senato ile ilişkileri, İngilizce jerryfielden.com 16 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 2000,
• Historia Augusta Çeviri. Anthony Birley, Oniki Sezar'ın Hayatı. Harmondsworth: Penguin, 1976. ISBN 0-14-044308-8, İngilizce
• Dio Cassius, Roma Tarihi, Kitap 79, İngilizce
• Herodian, Kitap 5, İngilizce
• S. Gualerzi, Né uomo, né donna, né dio, né dea: ruolo sessuale e ruolo religioso dell'imperatore Elagabalo. Bologna, Pàtron, 2005. ISBN 88-555-2842-4, İtalyanca

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Elagabalus ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• De Imperatoribus Romanis, Elagabalus maddesi 15 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., İngilizce
• Antoninus Elagabalus ve Senato ile ilişkileri 16 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., İngilizce
• Appendix C of The Transsexual Phenomenon by H. Benjamin 17 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Elagabalus'tan transseksüel olarak bahsetme, İngilizce
• Roma İmparatoru Elagabalus'un biyografisi ve saltanatı, İngilizce
• Elagabalus'un hayatı 9 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Historia Augusta, LacusCurtius: Latince metin ve İngilizce çevirisi)
• Historia Augusta, Heliogabby'de İngilizce çeviri

Elagabalus Severuslar Hanedanı Doğumu: 203 Ölümü: 11 Mart 222
Resmî unvanlar
Önce gelen: Macrinus	Roma İmparatoru 218 – 222	Sonra gelen: Alexander Severus