Elefantin

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Elefantin
جزيرة الفنتين
(Ⲉ)ⲓⲏⲃ
Harita
Coğrafya
Koordinatlar24°05′N 32°53′E / 24.09°K 32.89°D / 24.09; 32.89
Mısır üzerinde Elephantine
Elephantine
Elephantine
Nil'de Elefantin Adası
at Asvan, Yukarı Mısır.
Mısır hiyeroglifinde
3bw
"Elefantin"[1]
AbbE26wW6
xAst
Bir otel kulesinden Elefantin Adası ve Nil'in güneyinden (yukarı yönde) bir görünüm.

Elefantin (/ˌɛlɪfænˈtaɪniː, -ˈtiː-/ EL-if-an-TY-nee;[2] Mısırca: ꜣbw; Mısır Arapçası: جزيرة الفنتين; Yunanca: Ἐλεφαντίνη Elephantíne; Kıptîce: (Ⲉ)ⲓⲏⲃ (Ə)iêw) Yukarı Mısır'daki Asvan şehrinin bir parçasını oluşturan Nil üzerinde bir adadır. Adadaki arkeolojik sitler, Ebu Simbel ve Filai dahil olmak üzere Yukarı Mısır mimarisinin diğer örnekleriyle birlikte 1979'da UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne dahil edildmştir.[3]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Elephantine kuzeyden güneye 1.200 metre (3.900 ft) ve en geniş noktasında 400 metre (1.300 ft). Asvan'daki bu ve diğer yakın adaların düzeni, Nil boyunca batı yakasındaki yamaçlardan görülebilir. Ada, Yukarı Mısır'ın Aşağı Nübye ile güney sınırında, birinci akanakın hemen aşağısında yer almaktadır. Yukarıdaki bu bölge, Nil'in daha yukarısında olduğu için Yukarı Mısır olarak anılır.

Ada, adını havadan bakıldığında fil dişine benzeyen şeklinden ya da kıyı boyunca filleri andıran yuvarlak kayalardan almış olabilir.

Antik Mısır[değiştir | kaynağı değiştir]

Antik Mısırlılar tarafından ꜣbw "Elefant (fil)" (Orta Mısır dili: /ˈʀuːbaw/ → Orta-Geç Mısırca: /ˈjuːbəʔ/ → Kıpti: (Ⲉ)ⲓⲏⲃ /ˈjeβ/, İbranice adı, יֵב 'yev' ile korunmuştur), Elefantin adası, Mısır ve Nübye arasındaki sınırda durmaktadır. Bir şehir için mükemmel bir savunma alanıydı ve konumu, onu nehir ticareti için doğal bir kargo transfer noktası haline getirdi. Bu sınır Yengeç Dönencesi'nin yakınındadır, en kuzeydeki enlem, güneşin öğle saatlerinde doğrudan tepede görünebildiği ve gündönümlerinde yönünü tersine çevirdiği veya "geri döndüğü" göründüğü en kuzeydeki enlemdir.

Elefantin, Nil'in birinci akanakının hemen önünde duran bir kaleydi. İkinci Ara Dönemde (MÖ 1650-1550), kale Mısır'ın güney sınırını işaret ediyordu.[4]

Antik Mısır dinine göre Elefantin, Nil'in sularını adanın altındaki mağaralardan koruyan ve kontrol eden koç başlı akanak tanrısı Khnum'un yaşadığı yerdi. Burada Mısır tanrılarının geç dönem üçlüsünün bir parçası olarak ona tapıldı. Bu "Fil Üçlüsü" Satis ve Anuket'i içeriyordu. Satis'e çok eski zamanlardan beri bir savaş tanrıçası ve Mısır'ın bu stratejik bölgesinin koruyucusu olarak tapılırdı. Bereket tanrıçası olarak görüldüğünde, kızı Anuket olarak tanımlanan Nil'in yıllık bol taşkınını kişileştirdi. Satis kültü, antik Asvan kentinde ortaya çıkmıştır. Daha sonra üçlü kurulduğunda, Khnum onun eşi olarak tanımlandı ve bu nedenle Anuket'in babası olarak düşünüldü. Mitlerdeki rolü daha sonra değişti ve nehirle ilgili görevleri başka bir tanrıya verildi. O zamanlar bir çömlekçi olarak rolü, ona insan bedenlerinin yaratılmasında bir görev verilmesini sağladı.

Arkeolojik siteler[değiştir | kaynağı değiştir]

Küçük Kalabşa Tapınak yeniden inşaası, adanın güneyi.

Kasabada Alman Arkeoloji Enstitüsü tarafından devam eden kazılar, adada bulunan Asvan Müzesi'nde sergilenen, mumyalanmış bir Khnum koçu da dahil olmak üzere birçok bulguyu ortaya çıkardı. Elefantin'de tarih öncesi Mısır'a kadar uzanan eserler bulunmuştur. Mısır'ın on sekizinci hanedanı döneminde III. Thutmose'un saltanatına tarihlenen Nesnelerin Elefantin Takvimi olarak bilinen nadir bir takvim adadaki parçalarda bulundu.

Antik çağda ada, Mısır'ın her yerindeki anıtlar ve binalar için granit sağlayan önemli bir taş ocağıydı.

Tapınaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Elefantin, 1809 Description de l'Égypte.

1822'den önce adada III. Thutmose ve III. Amenhotep'ün[5] tapınakları vardı. 1822'de Mısır'da iktidara gelen Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın Sudan'ı fethetmek için yaptığı sefer sırasında yok edildiler.

İlk tapınak Satet Tapınağı idi, MÖ 3000 civarında kurulmuş ve sonraki 3.000 yıl içinde büyütülmüş ve yenilenmiştir. Üçüncü Hanedanlık kadar erken bir tarihte adada Khnum için bir Mısır tapınağının kayıtları var. Bu tapınak, Geç Dönem'de, Otuzuncu Hanedanlık döneminde, Greko-Romen Dönemi'nde izlenen yabancı yönetimin hemen öncesinde tamamen yeniden inşa edildi. Yunanlar, Mısır üzerindeki üç yüz yıllık yönetimleri sırasında (MÖ 305-30) Ptolemaios Hanedanı'nı kurdular ve çoğu zaman Mısır tanrılarını kendi tanrılarıyla ilişkilendirirken, eski dini gelenekleri ve gelenekleri sürdürdüler.

Adanın günümüzdeki güney ucunun çoğu, Khnum Tapınağı'nın kalıntıları tarafından kaplanmıştır. Adada hala ayakta duran en eski kalıntılar, Üçüncü Hanedanlık döneminden kalma granit basamak piramidi ve yerel Altıncı Hanedan hükümdarı Heqaib için inşa edilmiş küçük bir tapınaktan oluşuyor. Orta Krallık'ta, yerel valiler I. Sarenput veya Heqaib III gibi birçok yetkili, tapınağa heykeller ve türbeler adadı.

Elefantin adası Khnum Tapınağı, Yeni Krallık, Yeniden inşaa
Asnan Müzesi ve bir nilometre (aşağı sol)

Nilometreler[değiştir | kaynağı değiştir]

Nilometre, yıllık sel mevsimi boyunca Nil Nehri'nin berraklığını ve su seviyesini ölçmek için kullanılan bir yapıydı. Elefantin Adası'nda iki nilometre vardır. Daha ünlüsü, koridordan inen taş bir merdivenle Satis Tapınağı ile ilişkili bir koridor nilometresidir. Mısır'daki en eski nilometrelerden biridir, en son Roma döneminde yeniden inşa edilmiştir ve MS on dokuzuncu yüzyıla kadar hala kullanılmaktadır. Nehre inen doksan basamak Arap, Roma ve hiyeroglif rakamlarıyla işaretlenmiştir. Suyun kenarında, On Yedinci Hanedanlık döneminde kayaya derinden oyulmuş yazıtlar görülür.

Diğer Nilometre, adanın güney ucunda, Khnum Tapınağı yakınında ve Eski Akanak Otel'in karşısında bulunan dikdörtgen bir havzadır. Muhtemelen ikisinden daha yaşlıdır. Nilometrelerden biri, hangisi olduğu kesin olmamakla birlikte, Yunan tarihçi Strabon tarafından belirtilmiştir.

Birçok kaynak, Eratosthenes'in Dünya'nın çevresini varsayılan hesaplamasıyla bağlantılı olarak ünlü olan efsanevi Eratosthenes Kuyusu'nun adada bulunduğunu iddia eder. Strabon, Asvan'ın Yengeç Dönencesi'nde olduğunu gözlemlemek için kullanılan bir kuyudan bahseder, ancak referans Elefantin'de değil, Asvan'da bir kuyudur. Asvan'daki kuyu görünüşe göre kaybolmuşken, Elefantin'deki hiçbir nilometre bu amaç için uygun değildir.[6]

Yahudi varlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Elefantin papirüsleri, MÖ 5. yüzyıla tarihlenen Aramice yazılmış yasal belgelerin ve mektuplardır.[7][8] Bu papirüsler, MÖ 7. yüzyıldan itibaren Elefantin'de Mısır ve güneyde Nübye arasındaki sınırı koruyan bir Yahudi paralı asker topluluğunun ve ailelerinin varlığını belgelemektedir.[9] MÖ 6. yüzyılda Kudüs'ün Babilliler tarafından yıkılmasının ardından, bazı Yahudi mülteciler güneye gittiler ve "ters exodus" olarak adlandırılabilecek bir şekilde Elefantin 'e yerleştiler. Khnum'un yanı sıra çok tanrılı inançlar sergileyerek, kurbanların sunulduğu kendi tapınaklarını (ayrıca bkz. Yahveh Evi'ni) sürdürdüler.[10] Tapınak MÖ 410'da Khnum rahiplerinin kışkırtmasıyla yıkıldı.

Tapınak, Menaşe'nin pagan ibadetini yeniden başlatmasına tepki olarak veya sadece Yahudi cemaatinin ihtiyaçlarına hizmet etmek için inşa edilmiş olabilir.[7]

Diğer özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Asvan Müzesi, adanın güney ucunda yer almaktadır. Alman Arkeoloji Enstitüsü tarafından adanın antik kent bölgesinde devam eden kazılar, mumyalanmış bir Khnum koçu da dahil olmak üzere, şu anda müzede sergilenen birçok bulguyu ortaya çıkardı. Büyük bir Nübyali nüfus, adanın orta kesimindeki üç köyde yaşamaktadır. Adanın kuzey ucunda büyük bir lüks otel vardır.

Asvan Botanik Bahçesi, Kitchener Adası (el Nabatat Adası) ile batıya bitişiktir.

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "3bw" in Faulkner, Concise Dictionary of Middle Egyptian cf. http://projetrosette.info/popup.php?Id=1012&idObjet=423 3 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ Merriam-Webster's Geographical Dictionary, Third Edition (Merriam-Webster, 1997; 0877795460), p. 351.
  3. ^ "Nubian Monuments from Abu Simbel to Philae". UNESCO World Heritage Centre. United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization. 22 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2021. 
  4. ^ Ian Shaw, Ed, Oxford History of Ancient Egypt, New York, 2000, s.206
  5. ^ de Morgan 1894. J. De Morgan . Catalogue des monuments et inscriptions de l'Égypte antique.1. De la frontiére de Nubie � Kom Ombos. Viyana
  6. ^ Meyboom, P. G. P. (1995). The Nile Mosaic of Palestrina: Early Evidence of Egyptian Religion in Italy (İngilizce). BRILL. s. 52. ISBN 90-04-10137-3. 30 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022. 
  7. ^ a b Botta, Alejandro (2009). The Aramaic and Egyptian Legal Traditions at Elephantine: An Egyptological Approach. T&T Clark. ss. 15-116. ISBN 978-0567045331. 29 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022. 
  8. ^ Grabbe, Lester L. (2011). A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period (vol. 2). Bloomsbury T&T Clark. s. 103. ISBN 978-0567541192. 29 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2022. 
  9. ^ Schama, Simon (Eylül 2013). "In the Beginning". The Story of the Jews. PBS. 
  10. ^ A. van Hoonacker, Une Communauté Judéo-Araméenne à Éléphantine, en Egypte, aux vi et v siècles avant J.-C, London 1915 cited, Arnold Toynbee, A Study of History, vol.5, (1939) 1964 p125 n.1

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Bresciani, Edda (1998). "ELEPHANTINE". Encyclopaedia Iranica, Vol. VIII, Fasc. 4. ss. 360-362. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Elefantin&oldid=29350248" sayfasından alınmıştır