Ermenistan-Türkiye ilişkileri

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Ermenistan–Türkiye ilişkileri
Haritada gösterilen yerlerde Armenia ve Turkey

Ermenistan
Türkiye

Ermenistan-Türkiye ilişkileri, Ermenistan ile Türkiye'nin 1918 yılından bu yana sürdürdüğü uluslararası politikaları içerir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk-Ermeni ilişkileri Türklerin 11. yüzyılda Anadolu'ya göç etmeleriyle başlamış çok eski bir ilişkidir. Bahsedilen Türk göçü sonrası Ermeniler, Türklerin şimdiki adıyla Erzurum, Bitlis ve Van gibi şehirleri de kapsayan Ermeni Krallığı'nda [1][2] kurdukları devletlerde yaşamış ve başta Osmanlı Devleti ile olmak üzere birçok karşılıklı çatışmaya girilmiştir. Osmanlı Devleti'nin son yıllarındaki parçalanma sürecinde ilişkiler daha da bozulmuş, Ermeniler eski Ermeni Krallığı topraklarında tekrar bağımsız bir Ermeni devleti kurmak istemişlerdir. Bazı kaynaklara göre Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı esnasındaki İttihat ve Terakki iktidarı döneminde Ermeni tebaasına karşı soykırım uygulanmıştır.[3] Bu ölümler Ermeni Kırımı[3][4][5] adı altında tartışılmaktadır.

1918 yılında imzalanan Brest-Litovsk Antlaşması, Ermenilerin Kafkaslar'da Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti adı altında başkenti Erivan olan bağımsız bir devlet kurmalarını sağladı. Kurulan bu devlette Ermeni Krallığı'nda[hangileri?] bulunan ve Ermeni nüfusu yüksek olan Van, Bitlis ve Erzurum gibi şehirleri içermediğinden Türklere karşı bir başka tepki uyandırmıştır.[1][2]

Bu sırada Osmanlı İmparatorluğu I. Dünya Savaşı'nda yenilmiş ve Anadolu'yu işgal eden İtilaf Devletleri güçlerine karşı Mustafa Kemal'in önderliği altında Türk Kurtuluş Savaşı başlamıştı. Kurtuluş Savaşı'nın Doğu Cephesi kumandanı Kazım Karabekir'in Ermeni kuvvetlerini yenilgiye uğratması sonucu 2 Aralık 1920 tarihinde Demokratik Ermeni Cumhuriyeti ile TBMM arasında Gümrü Antlaşması imzalandı ve böylece Türkiye ile Ermenistan arasındaki savaş sona erdi. Aynı tarihlerde Sovyetler Birliği Ermenistan'ın egemenliğini ele geçirdi. Ermenistan SSC kuruldu.

Modern dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyetler Birliği'nin parçalanması üzerine 21 Eylül 1991 tarihinde de Ermenistan bağımsızlığını ilan etti. Türkiye, 16 Aralık 1991'de Ermenistan'ın bağımsızlığını tanıyan ilk devletlerden biri oldu. Ancak Ermenistan'ın Azerbaycan'a bağlı Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nı işgal etmesi yüzünden Ermenistan'la Azerbaycan arasında patlak veren savaş Türkiye'yle Ermenistan arasındaki ilişkilerin bozulmasına neden oldu. 1993 yılında Türkiye Ermenistan'la olan sınır kapılarını insan ve mal trafiğine kapattı. Azerbaycan'la Ermenistan arasındaki savaş Ermenistan'ın Azerbaycan topraklarının %20'sini[6] ele geçirmesinden sonra 1994 yılında yapılan ateşkes anlaşmasıyla sona erdi.

19 Ocak 2007 tarihinde silahlı bir saldırı sonucu öldürülen Türkiye Ermenisi gazeteci Hrant Dink'in İstanbul'daki cenaze törenine Ermenistan Dışişleri Bakanı Vartan Oskanyan da katıldı. Ancak bu ziyaret ilişkilerde herhangi bir gelişmeye yol açmadı.

Ermenistan Devlet Başkanı Serj Sarkisyan 2011 yılının Temmuz ayında Ermeni dili ve edebiyatı yarışmasında öğrencilerden birinin, “Batı topraklarımızı Ağrı Dağı'yla birlikte geri alabilecek miyiz?” sorusuna yanıt olarak, "Karabağ'ı biz aldık, Ağrı'yı size bıraktık" diyerek Ermeni gençliğine Ağrı'yı Ermenistan topraklarına katmayı hedef göstermiş ve bu suretle Ermenistan'ın Türkiye üzerindeki toprak iddiasını yinelemiştir.[7] Ermenistan Cumhuriyeti'nin Türkiye toprakları üzerindeki iddiası bu ülkenin Anayasa'sında da yerini almıştır. Ermenistan devlet armasının tanımlandığı Anayasa'nın 13. maddesinde, armanın ortasında Ermenilerin "Ararat" dedikleri Ağrı Dağı'nın tasvirinin yer aldığı ifade edilir.[8] Nitekim Osmanlı döneminde bu bölgedeki şehirleşme 1860 yılında Pakrevand (Üçkilise) piskoposu Hovhannes önderliğindeki Bitlisli Ermeni ticaret gruplarının Karakilisa (Kara Kilise) adını verilerek başlamıştır. Bir mülkte 10-15 dükkân kurularak başlatılan şehirleşme sonrası Millî Mücadele'nin ardından kent adı "Karaköse" adıyla değiştirilmiştir. 1946 yılında ise adı Ağrı yapılmıştır. Bu nedenlerle Ermenistan bölgede hak iddia etmektedir.[9]

II. Dağlık Karabağ Savaşı ve takip eden dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, eski Türkiye Başbakanı Binali Yıldırım, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve eşi Mihriban Aliyeva Cumhurbaşkanlığı Külliyesinde, 3 Haziran 2023

2020 Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Ermenistan kuvvetleri fiilen Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin yanında savaşmış iken, Türkiye Azerbaycan'ı desteklemiştir. Türk kuvvetlerin çatışmalara katılmış olduğu Ermenistan tarafından iddia edilmiştir. Savaş, Azerbaycan'ın askerî ve diplomatik zaferi ile sonuçlandı.

10 Kasım 2020 tarihinde Ermenistan başbakanı Nikol Paşinyan'ın Twitter'dan ateşkesi imzaladığını duyurunca, Türk medyası Ermenistan ile Türkiye ilişkilerinde yeni bir dönem başlayabileceğini belirtti[kaynak belirtilmeli] ve sınır kapılarının açılabileceğini belirtti. Fakat şu an Türkiye'nin Ermenistan'da büyükelçiliği veya konsolosluğu bulunmamaktadır. Aralık 2021'de Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu iki ülke arasında normalleşme sürecinin başlatıldığını ve doğrudan görüşmelerin Azerbaycan ile istişare halinde yürütüleceğini duyurdu. Türkiye müzakere sürecinde eski Washington büyükelçisi Serdar Kılıç'ı özel temsilci olarak atarken, Ermenistan hükûmeti Meclis Başkan Yardımcısı Ruben Rubinyan'ı Ermenistan temsilcisi olarak görevlendirdi. Ocak 2022'de, Türkiye ve Ermenistan özel temsilcileri Moskova'da buluşarak ilişkilerin kesilmesinden 13 yıl sonra ilk yüz yüze diplomatik teması gerçekleştirildi.[10] Normalleşme süreci kapsamında Ermenistan, Türk ürünlerine getirdiği yasağı kaldırdı ve iki ülke 2020'de kesilen doğrudan uçuşları tekrar başlatma kararı aldı.[11][12]

Sorunlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ermeni Kırımı'nın tanınması[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız: Ermeni Soykırımı'nın inkârı ve Ermeni Soykırımı'nın tanınması

Ermenistan Türkiye'nin 1915 yılında Osmanlı Devleti tarafından gerçekleştirilen Ermeni Kırımı'nın bir soykırım olduğunu ve bundan sorumlu olduğunu kabul etmesini talep etmektedir. Bu istek Türkiye tarafından reddedilmektedir.

Dağlık Karabağ[değiştir | kaynağı değiştir]

Ermeni Kırımı'nın tanınmasının yanı sıra Ermenistan'ın hukuken Azerbaycan'a ait olan Dağlık Karabağ'ı işgal altında bulundurması iki ülkenin diplomatik ilişkilerini ilerletmesini engelleyen önemli faktörlerden biri olarak tanımlanmıştır. Türkiye'nin Ermenistan'la olan sınırlarını kapatması Ermenistan ekonomisini olumsuz yönde etkilemektedir. Ermenistan bu sınır trafiğinin yeniden açılmasını talep etmektedir. Fakat Türkiye, Ermenistan'ın işgal altında bulundurduğu Azerbaycan topraklarını terk etmediği sürece sınırı açmayacağını ilan etti.[13]

Metzamor Nükleer Santrali[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Metzamor Nükleer Santrali

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Relations of Armenia and Turkey ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b Time Almanac, page 724 by Editors of Time Magazine
  2. ^ a b The New Review, page 208. Edited by Archibald Grove, William Ernest Henley
  3. ^ a b United Nations Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities, Armenian Genocide, 2 Temmuz 1985, 24 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 30 Ocak 2012 .
  4. ^ Taner Akçam, İnsan Hakları ve Ermeni Sorunu: İttihat ve Terakki'den Kurtuluş Savaşı'na, İmge Kitabevi, Mart 1999, ISBN 975-533-246-4
  5. ^ Doğan Avcıoğlu, Millî Kurtuluş Tarihi 1838'den 1995'e, Üçüncü Kitap, Tekin Yayınevi, 1998, ISBN 975-478-081-1, s. 1138.
  6. ^ "Ermenistan'la Sınır Kapıları 2009'da açılabilir". hurriyet.com.tr. 23 Aralık 2008. 28 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2015. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2017. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2017. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2017. 
  10. ^ "Türkiye Ermenistan İlişkilerinde Diasporasının Etkisi". Amerika'nin Sesi | Voice of America - Turkish. 15 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2022. 
  11. ^ "Türkiye ve Ermenistan arasındaki uçuşlar başladı". BBC Türkçe. 2 Şubat 2022. 4 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2022. 
  12. ^ "Pegasus Airlines, FlyOne to begin Turkey-Armenia charter flights in February". Reuters. 13 Ocak 2022. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2022. 
  13. ^ "Karabağ sorunu çözülmeden sınır açılmaz". hurriyet.com.tr. 11 Nisan 2009. 14 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2015. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ermenistan-Türkiye_ilişkileri&oldid=32467446" sayfasından alınmıştır