Falcon 1

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Falcon 1
Falcon 1 roketi.
AmaçYörüngesel fırlatma aracı
ÜreticiSpaceX
Menşei ülkeAmerika Birleşik Devletleri
Boyut
Yükseklik21 m (69 ft)
Çap17 m (56 ft)
Ağırlık28 t (62.000 lb)
Kademeler2
Kapasite
LEO için yük
Yörünge eğikliği9,0 - 9,35°
Ağırlık
  • İspatlanan (667 km yörünge): 180 kg (400 lb)
  • Önerilen (185 km yörünge): 670 kg (1.480 lb)[1][2]
SSO için yük
Ağırlık200 kg (440 lb)[3]
Fırlatma geçmişi
DurumHizmet dışı[4]
Fırlatma yerleriOmelek Adası
Toplam fırlatmalar5
Başarı(lar)2
Başarısızlık(lar)3
Kısmi başarısızlık(lar)0
İlk uçuş24 Mart 2006
22:30 GMT
Son uçuş14 Temmuz 2009
03:35 GMT
Birinci kademe
Gücünü veren1 Merlin 1A (ilk 2 uçuş)
1 Merlin 1C (son 3 uçuş)
Maksimum itme kuvveti450 kN (100.000 lbf)
Özgül itici kuvvet255 s (2,50 km/s) (deniz seviyesi)
Yanma süresi169 s
YakıtRP-1/LOX
İkinci kademe
Gücünü veren1 Kestrel
Maksimum itme kuvveti31 kN (7.000 lbf)
Özgül itici kuvvet327 s (3,21 km/s)
Yanma süresi378 s
YakıtRP-1/LOX

Falcon 1, SpaceX şirketi tarafından özel sermaye ile geliştirilmiş ve üretilmiş olan, bir 'harcanabilir fırlatma sistemidir.[5] Yörüngeye-iki-aşamalı-çıkan türdeki roket her iki aşama için de yakıt olarak LOX/RP-1 karışımını kullanmaktadır, ilk aşamada tek bir Merlin motoru ve ikinci aşamada ise tek bir Kestrel motoru kullanılmaktadır. Roket baştan sona SpaceX tarafından tasarlandı ve özel sermaye ile geliştirilerek yörüngeye çıkabilen ilk başarılı sıvı-yakıt-itkili fırlatma aracı olmuştur.

Araç toplamda 5 adet fırlatma gerçekleştirmiştir. Falcon 1, 28 Eylül 2008 tarihinde, dürdüncü denemede, sahte kütle yükü (işlevsel olmayan elektronin/aviyonik bağlantıları yapılmamış sadece fiziksel bağlantıları olan uzay aracı) ile yörüngeye ulaşmayı başarmıştır. 14 Temmuz 2009 tarihinde Falcon 1; Malezya'ya ait olan RazakSAT uydusunu, SpaceX'in ilk ticari fırlatmasında (toplamda beşinci), başarılı bir şekilde yörüngeye ulaştırmıştır. Beşinci fırlatılışını takiben,Falcon 1'ın kullanımı durdurulmuştur.

SpaceX, Falcon 1'in gelişmiş bir çeşidi olan Falcon 1e'yi duyurmuştur,[4] ancak 2012 Mayıs ayında, SpaceX Falcon 1 için planlanmış olan görev-yüklerinin Falcon 9 uçuşlarına kaydırılarak fazlalık uçuş hacmi dolduracaklarını belirtmiştir; ve 2017 sonuna kadar hiçbir Falcon 1 ya da Falcon 1e uçuşu planı görünmemektedir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha önce Falcon 1 ile olması planlanan ancak hiç yapılmamış uçuşlar[değiştir | kaynağı değiştir]

15 milyon $ değerindeki bir sözleşmenin parçası olarak, 2005'te Falcon 1 TacSat-1 uydusunu taşıyacaktır.[6] 2005 Mayıs ayının sonuna doğru, SpaceX Falcon 1'in TacSat-1 uydusunu Vandenberg üssünden fırlatılmasına hazır olduğunu duyurdu. Ancak Hava kuvvetleri son Titan 4'ün yakındaki SLC 4E'den fırlatılana kadar test edilmemiş bir roketin fırlatılmasını istemedi.Falcon 1 fırlatma başarısızlıklarından kaynaklanan daha sonraki gecikmeler yüzünden TacSat-1'in fırlatılması ertelendi. TacSat-2 uydusunun Orbital Sciences şirketine ait olan Minotaur I ile, 16 Aralık 2006 tarihinde, fırlatılmasının ardından ABD Savunma bakanlığı TacSat-1'in fırlatılmasına dair ihtiyacı tekrar gözden geçirdi. 2007 Ağustos ayında, Savunma Bakanlığı,TacSat projesine dair tüm hedeflere TacSat-2 sayesinde ulaşıldığı için, TacSat-1'in planlanmış uçuşunu iptal etti.[7]

Tasarım[değiştir | kaynağı değiştir]

Merlin motorunun İlk-Aşama görüntüsü.

SpaceX'in verdiği bilgiye göre Falcon 1 roketi, alçak-dünya-yörüngesi'ne gidecek olan uyduların fırlatma başına maliyetini en aza indirmek, güvenilirliği artırmak ve uçuş ortamı ile fırlatma zamanını en uygun hale getirmek üzere tasarlanmıştır.[8] Roket ayrıca, ileride Falcon 9'da tekrar kullanılacak olan bileşenleri ve yapısal tasarımları (işlevsel açıdan) doğrulamak için de kullanılmıştır.

İlk aşama[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk aşama, sürtme-karıştırmalı-kaynak yöntemi kullanılarak 2219 numaralı Alüminyum alaşımından üretilmiştir.[9] LOX(Sıvı Oksijen) ve RP-1 tankları arasında genel bir bölme ve uçuş basınç dengelemesi içerir. Basınçlandırma yapılmadan taşınabilir (Delta II isogrid roket tasarımında olduğu gibi) ancak uçuş için basınçladırıldığında ek olarak kuvvetlenir (Atlas II roketinde olduğu gibi, ama ATLAS II basınçlandırılmadan taşınamıyordu). Ortaya çıkan tasarım,bilinen tüm ilk aşamalar arasındaki, en yüksek Yakıt Kütle oranına sahip olmuştur[kaynak belirtilmeli]. 'Irvin Parachute Corporation' tarafından üretilen paraşüt sistemi, bir adet yüksek-hızlı çapa paraşüt(Drogue) ve bir adet ana paraşüt kullanmaktadır.

Falcon 1'in ilk aşaması için güç, pompa-beslemeli Merlin 1C motoru tarafından, RP-1 ve Sıvı oksijen yakılma suretiyle sağlanır. Merlin motoru deniz seviyesinde 410 kilonewton (92,000 lbf) değerindeitkisi ve 245 s değerinde 'özgül itici kuvvet' (vakumda 290 s) sağlar.[9] İlk aşama yaklaşık 169 saniye boyunca tükenene kadar yanmaya devam eder.[9]

İkinci aşama[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci aşama Falcon 1 tankları Kriyojenik(aşırı soğutma işlemi)-uyumlu olan 2014 aluminyum alaşımından yapılmıştır,[9] Falcon 1e roketinde 2195 numaralı Alüminyum-Lityum alaşımının kullanılması planlanıyordu.[9] Helyum basınçlandırma sistemi; yakıtı motora pompalar, yön denetim iticilerine ısıtılmış[9] basınçlı gaz sağlar ve sıfır yerçekimi (zero-gravity) ortamında motorun çalıştırılmasından önce yakıt birikimini sağlar.Kestrel motoru, atık ısıyı Helyuma ileten titanyumdan yapılmış bir ısı-takas sistemi içerir,böylece Helyum sisteminin çalışma verimini büyük ölçüde artırır.[10] Basınç tankları 'Arde Corporation' tarafından yapılmıştır ve Delta IV roketlerinde kullanılanlarla aynıdır. Tanklar, bir çeşit bileşik malzeme ile kaplanmış olan inkonel alaşımından yapılmışlardır.[kaynak belirtilmeli]

İkinci aşama için güç, basınç-beslemeli Kestrel motoru tarafından sağlanır. Kestrel motoru vakumda 31 kilonewton (7,000 lbf) değerinde itki ve vakumda 330 s değerinde 'özgül itici kuvvet' sağlar.[9]

Tekrar kullanılabilirlik[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk aşamanın asıl olarak suya paraşüt yardımıyla inmesi ve tekrar kullanım için sudan kurtarılması planlanmıştı,ancak bu özellik hiç gösterilmedi.[11][12] İkinci aşama ise en baştan 'tekrar-kullanım' için tasarlanmamıştı.[11][12]

Çalışma şekli[değiştir | kaynağı değiştir]

Fırlatma sırasında, ilk aşama motoru (Merlin) ateşlenir, fırlatma aracı bağlı tutulurken ve tüm sistemler uçuş bilgisayarı tarafından doğrulanırken motor tam güce ulaştırılır. Eğer sistemler doğru bir şekilde çalışıyorsa, roket serbest bırakılır ve yaklaşık yedi saniye sonra kuleyi tamamen terk etmiş olur. İlk-aşama yaklaşık 2 dakika 49 saniye kadar yanmaya devam eder. Aşama ayrılması patlayıcı tutturucularla ve hava basıncıyla tetiklenen itici sistemle gerçekleştirilir.

İkinci aşamadaki Kestrel motoru yaklaşık altı dakika kadar yanarak, görev-yükünü alçak dünya yörüngesine çıkarır. Birden çok kez başlatılabilme özelliğine sahiptir.

Özel sermaye[değiştir | kaynağı değiştir]

Falcon 1 roketi özel sermaye ile geliştirilmiştir.[13][14] Falcon 1 yapıldığı zaman, daha önce özel sermayeye ile geliştirilmiş olan diğer fırlatma araçları arasında sadece 1982 yılındaki Conestoga roketi ile ilk olarak 1990 yılında fırlatılan ve ilk aşama olarak büyük bir uçak kullanan Pegasus roketi bulunmaktaydı.[15]

Falcon 1 özel sermaye ile geliştirilmiş olmasına rağmen, ilk iki Falcon 1 uçuşu, ABD Savunma Bakanlığı tarafından, DARPA'nın kullanımına uygun olan Yeni ABD fırlatma araçlarını değerlendiren bir program çerçevesinde satın alınmıştır.[14][16][17]

Fiyatlandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

SpaceX; fırlatma fiyatlarını yayımlayan birkaç fırlatma sistemi işletmecisinden biridir, fiyatlarının tüm müşterileri için aynı olduğu belirtilmiştir.[18] 2005'te Falcon 1'in maliyeti 5.9 milyon $ (2009'daki enflasyona göre düzeltme yapıldığında 6.4 milyon $) olarak pazarlanmıştı.[19][20] 2006'dan 2007'ye kadar roket'in çalışır durumdaki maliyeti 6.7 milyon $ olarak bildirilmiştir.[21] 2009'un sonlarına doğru SpaceX Falcon 1 ve 1e fiyatlarının sırasıyla 7 milyon $ ve 8.5 milyon $ olduğunu, çoklu fırlatma sözleşmelerinde küçük indirimlerin olduğunu bildirmiştir,[8] ve 2012 yılında Falcon 1 ve 1e üzerinde uçurulması planlanan görev-yüklerinin Falcon 9 üzerinde ikincil görev-yükü olarak uçurulacağını bildirmiştir.[4]

Falcon 1'in ilk başta 6 milyon $ maliyetle 600 Kg(1300 lb) ağırlığındaki yükü alçak dünya yörünesine çıkarması planlanmıştır ancak daha sonra yük miktarı 420 Kg(930 lb)'a inerken maliyet ise 9 milyon $ değerine çıkmıştır. SpaceX'in amacı minik uyduların fırlatma pazarı rekabetini artırmak idi. Falcon 1'in son uyarlaması olan Falcon 1e'nin,[22] yaklaşık 1000 kg ağırlığındaki yükü 11 milyon $ maliyetle taşıyacağı öngörülüyordu.Araç şu anda kullanım dışıdır (emekliye ayrılmıştır).

Fırlatma yerleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Omelek Adası sahilinde, taşıyıcı gemi üzerinde fırlatılan Falcon 1 roketi.

Tüm uçuşlar, her ikisi de Kwajalein Atolü bölgesinde bulunan, SpaceX'in Omelek Adasındaki fırlatma tesisinden ve Reagan Test Sahasındaki roket fırlatma alanından gerçekleştirilmiştir.

Vandenberg AFB Uzaya Fırlatma Kompleksi 3W sahası, Falcon 1 için seçilen ilk fırlatma sahasıydı, ancak çalıştırma-testi (test-fire) aşamasındayken, bitişik fırlatma rampalarıyla sürekli yaşanan takvim çakışmaları yüzünden bu sahadan vazgeçilmiştir.[23] (Falcon 9'un fırlatılmasında kullanılmış olan)Cape Canaveral AFS Uzaya Fırlatma Kompleksi 40 sahası, Falcon 1 fırlatmaları için düşünülmüştü ancak Falcon 1 emekliye ayrılmadan önce bu seçim kesinleşemedi.[24]

Türevleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Falcon 1 Uyarlamaları![8][25][26] width="25%" | Merlin A; 2006-2007 Merlin C; 2007-2009 Falcon 1e (proposed)
Aşama 1 1 × Merlin 1A 1 × Merlin 1C 1 × Merlin 1C
Aşama 2 1 × Kestrel 1 × Kestrel 1 × Kestrel
Yükseklik
(max; m) 		21.3 22.25 26.83
Çap
(m) 		1.7 1.7 1.7
İlk İtki kuvveti
(kN) 		318 343 454
Kalkış ağırlığı
(ton) 		27.2 33.23 38.56
Kaporta (iç) çapı
(Inner; m) 		1.5 1.5 1.71
Görev-Yükü
(ADY (LEO) (185 km); kg) 		570 (GEY (SSO) için daha az)[kaynak belirtilmeli] 450 (GEY (SSO) için daha az)[kaynak belirtilmeli] 1,010 (GEY (SSO) için 430)[kaynak belirtilmeli]
Görev-Yükü
(GTO; kg) 		- - -
Fiyat
(Milyon ABD $) 		6.7 7 10.9
en az Yük/kg oranı
(ADY (LEO) (185 km);ABD $) 		11,754[kaynak belirtilmeli] 15,556[kaynak belirtilmeli] 10,800 (GEY (SSO) için 25348)[kaynak belirtilmeli]
en az Yük/kg oranı<
(YTY(GTO); ABD $) 		- - -
Başarı oranı
(başarılı/toplam) 		0/2 2/3 -

Fırlatma tarihçesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Falcon 1 fırlatma listesi

Falcon 1 toplamda beş adet fırlatma gerçekleştirmiştir.İlk üçü başarısız olmuştur, ancak ardından yapılan iki uçuş başarılı olmuştur.Başarılı olan ilk uçuş (RatSat) ile ilk defa özel sermaye ile geliştirilmiş olan bir sıvı-yakıtlı roket yörüngeye çıkmayı başarmıştır. Beşinci fırlatma ise ilk ticari uçuşu olmuştur ve RazakSAT uydusunu Alçak Dünya yörüngesi'ne çıkarmıştır.[27]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ International Astronautical Federation, United Nations. Office for Outer Space Affairs, International Institute of Space Law (1 Ocak 2006). Highlights in Space 2005: Progress in Space Science, Technology and Applications, International Cooperation and Space Law. United Nations Publications. s. 11. ISBN 978-9211009897. 
  2. ^ "SpaceX Falcon Data Sheet". Space Launch Report. 10 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2021. 
  3. ^ "Users Guide" (PDF). www.georing.biz. 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2021. 
  4. ^ a b c "Falcon 1". Space Exploration Technologies Corporation. 18 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2010. 
  5. ^ Engel, Max (1 Mart 2013). "Launch Market on Cusp of Change". Satellite Today. 18 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2013. SpaceX is not the first private company to try to break through the commercial space launch market. The company, however, appears to be the real thing. Privately funded, it had a vehicle before it got money from NASA, and while NASA’s space station resupply funds are a tremendous boost, SpaceX would have existed without it. 
  6. ^ "TacSat-1" (PDF). 16 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2015. 
  7. ^ "Report: Pentagon cancels TacSat-1 launch". 18 Ağustos 2007. 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011. 
  8. ^ a b c "Falcon 1 Overview". SpaceX. 5 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2007. 
  9. ^ a b c d e f g Bjelde, Brian; Max Vozoff; Gwynne Shotwell (Ağustos 2007). "The Falcon 1 Launch Vehicle: Demonstration Flights, Status, Manifest, and Upgrade Path". 21st Annual AIAA/USU Conference on Small Satellites, SSC07 ‐ III ‐ 6. 15 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2013. 
  10. ^ "Falcon 1 Flight Three Press Kit" (PDF). SpaceX. 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2008. 
  11. ^ a b Brown, Mary Beth (8 Eylül 2005). "SpaceX Announces the Falcon 9 Fully Reusable Heavy Lift Launch Vehicle" (Basın açıklaması). El Segundo, CA: SpaceX. 15 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2009. 
  12. ^ a b Clarke, Stephen (28 Eylül 2008). "Sweet success at last for Falcon 1 rocket". Spaceflight Now. 3 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2009. 
  13. ^ Maney, Kevin (17 Haziran 2005). "Private sector enticing public into final frontier". USAtoday.com. 19 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2015. 
  14. ^ a b Hoffman, Carl (22 Mayıs 2007). "Elon Musk Is Betting His Fortune on a Mission Beyond Earth's Orbit". Wired Magazine. 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2014. 
  15. ^ "Orbital Marks 25th Anniversary Of Company's Founding" (Basın açıklaması). Orbital Sciences. 2 Nisan 2007. 17 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2015. 
  16. ^ "Falcon 1 Reaches Space But Loses Control and is Destroyed on Re-Entry". Satnews.com. 21 Mart 2007. 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2015. 
  17. ^ Graham Warwick and Guy Norris, "Blue Sky Thinking: DARPA at 50," Aviation Week & Space Technology, Aug 18-25 2008, page 18.
  18. ^ SpaceX, Falcon 1 Overview: Pricing and Performance 3 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (website viewed 31 Aug. 2010)
  19. ^ "DoD Small-Rocket Contract Produces Fierce Competition". Space News. 23 Mayıs 2005. 24 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2015. 
  20. ^ "$5900000 in 2005 dollars". Wolfram Alpha. 12 Ağustos 2009. 15 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2015. 
  21. ^ Malik, Tariq (24 Mart 2006). "SpaceX's Inaugural Falcon 1 Rocket Lost Just After Launch". Space.com. 29 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2015. 
  22. ^ Jessy Xavier, “Europes First Vega Rocket Blasts Off Successfully 16 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,” Oregon Herald, February 13, 2012
  23. ^ Berger, Brian (9 Ocak 2006). "SpaceX To Try Again Feb. 9". Space News. 8 Mart 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2015. 
  24. ^ Kelly, John (25 Nisan 2007). "SpaceX cleared for Cape launches". Florida Today. 18 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2015. 
  25. ^ "SpaceX Falcon 1 Data Sheet" (PDF). SpaceX. 28 Eylül 2008. Erişim tarihi: 23 Nisan 2015.  |arşiv-url= hatalı: timestamp (yardım)
  26. ^ "Falcon 1 Users Guide" (PDF). SpaceX. 28 Eylül 2008. 2 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Nisan 2015. 
  27. ^ Clark, Stephen (14 Temmuz 2009). "Commercial launch of SpaceX Falcon 1 rocket a success". Spaceflight Now. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2015. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Falcon_1&oldid=30764810" sayfasından alınmıştır