Fenike alfabesi
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Fenike alfabesi | |
|---|---|
 | |
| Tür | Alfabe |
| Diller | Fenikece |
| Dönem | M.Ö.1200– M.Ö.150 [1] |
| Aile sistemi | |
| ISO 15924 | rtl, Phoenician |
| Yön | Sağdan sola |
| Unicode adı | Phoenician |
| Unicode aralığı | U+10900–U+1091F |
| Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA. | |
Fenike alfabesi, tahminen MÖ 1200 yılında ortaya çıkmış, Fenike dilini yazmak için kullanılmıştır. Günümüzde kullanılan birçok çağdaş alfabe Fenike alfabesinden türemiştir. Paleo-İbrani alfabesi, doğrudan Fenike yazı sisteminden gelmektedir. Modern Arap alfabesinin kökeni olan Arami alfabesi; Avrupa'da Yunan alfabesi, Yunan alfabesi üzerinden Kiril alfabesi ve Latin alfabesi, Fenike alfabesinden türemiş alfabelerdir. Fenikelilerden önce yazı, resimlerden oluşmaktaydı ve her kelimeye karşılık bir resim çizilirdi. Fenikeliler, her ses için bir sembol kullanarak bu sesleri birleştirip kelimeler oluşturdular. Bu sayede cümleler, artık resimlerin birleştirilmesiyle değil; seslerin birlikteliğini içerir kelimelerin birleştirilmesiyle kuruluyordu.
Bugün Fenike alfabesi ile ilgili arkeolojik kalıntılar, Mısır ve Lübnan'ın tarihi bölgelerinde bulunabilir. Fenike Alfabesi olarak adlandırılan ve ilk alfabe olduğu iddia edilen yazıt, İtalya'nın Toskana bölgesinde bulunan Marsilya Yazıtı'dır. Kazım Mirşan tarafından Türkçe okunan bu yazıt, bir yazı tahtası olarak adlandırılabilecek yüzeyi düz bir taşın üzerinde bulunmuştur. Yazıtta: "Tanrı namına elde olunan zaferleri halka anlatmayı mümkün kılan yazıları okutan harfler" denmektedir.[3]
Alfabe[değiştir | kaynağı değiştir]
| Harf | İsim | Anlamı | Transliterasyon | Karşılık gelen harf | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| İbrani | Arap | Yunan | Latin | Kiril | |||||
 |  | Alef | öküz | ʼ | א | ﺍ | Αα | Aa | Аа |
 |  | Bet | ev | b | ב | ﺏ | Ββ | Bb | Бб, Вв |
 |  | Gimel | deve | g | ג | ﺝ | Γγ | Cc, Gg | Гг |
 |  | Dalet | kapı | d | ד | ﺩ | Δδ | Dd | Дд |
 |  | He | pencere | h | ה | ﮬ | Εε | Ee | amig, Єє |
 |  | Vav | kanca | w | ו | ﻭ | (Ϝϝ), Υυ | Ff, Uu, Vv, Ww, Yy | Уу |
 |  | Zayin | silah | z | ז | ﺯ | Ζζ | Zz | Зз |
 |  | Het | duvar, avlu | ḥ | ח | ﺡ | Ηη | Hh | Ии |
 |  | Tet | tekerlek | ṭ | ט | ﻁ | Θθ | Фф | |
 |  | Yud | el | y | י | ﻱ | Ιι | Ii, Jj | Іі |
 |  | Kaph | avuç çizgileri | k | כ | ﻙ | Κκ | Kk | Кк |
 |  | Lamed | üvendire | l | ל | ﻝ | Λλ | Ll | Лл |
 |  | Mem | su | m | מ | ﻡ | Μμ | Mm | Мм |
 |  | Nun | balık | n | נ | ﻥ | Νν | Nn | Нн |
 |  | Sameh | sütun, mesnet | s | ס | س | Ξξ, Χχ | Xx | Xx |
 |  | Ayın | göz | ʿ | ע | ﻉ | Οο | Oo | Оо |
 |  | Pe | ağız | p | פ | ﻑ | Ππ | Pp | Пп |
 |  | Tsade | av, bitki | ṣ | צ | ﺹ | Ϡϡ | Цц, Чч | |
 |  | Qaf | iğne deliği | q | ק | ﻕ | Ϙϙ | ||
 |  | Reş | baş | r | ר | ﺭ | Ρρ | Rr | Рр |
 |  | Şin | dişler | š | ש | ش | Σσ | Ss | Сс, Шш |
 |  | Tav | işaretleme | t | ת | ﺕ | Ττ | Tt | Тт |
Fenike Alfabesinden türeyen alfabeler[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu tabelada Fenike Alfabesinden türeyen diğer alfabelerden örnekler gösterilmektedir. Böylece ortak kökenli harflerin zaman ile değişimi gözlemlenebilmektedir.
| Fenike Alfabesi | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Euboia (Eğriboz) Alfabesi |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  | ||
| İyon Alfabesi |  |  |  |  |  | | |  | |  |  |  |  |   |  | | – | |   |  | |  |  | |  |  | ||
| Antik Yunan Alfabesi | Α,α | B,β | Γ,γ | Δ,δ | Ε,ε (Ͱ,ͱ) | (Ϝ,ϝ) (Ͷ,ͷ) | Ζ,ζ | Η,η | Θ,θ | Ι,ι | Κ,κ | Λ,λ | Μ,μ | Ν,ν | Ξ,ξ | Ο,ο | Π,π | (𐌑,ϻ) (Ͳ,ͳ) (Ϡ,ϡ) | (Ϙ,ϙ) (Ϟ,ϟ) | Ρ,ρ | Σ,σ,ς | Τ,τ | Υ,υ | Φ,φ | Χ,χ | Ψ,ψ | Ω,ω | (Ϸ,ϸ) |
| Fenike alfabesi | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |||||||
| Arami alfabesi | 𐡀 | 𐡁 | 𐡂 | 𐡃 | 𐡄 | 𐡅 | 𐡆 | 𐡇 | 𐡈 | 𐡉 | 𐡊 | 𐡋 | 𐡌 | 𐡍 | 𐡎 | 𐡏 | 𐡐 | 𐡑 | 𐡒 | 𐡓 | 𐡔 | 𐡕 | ||||||
| Süryani alfabesi | ܐ | ܒ | ܓ | ܕ | ܗ | ܘ | ܙ | ܚ | ܛ | ܝ | ܟ | ܠ | ܡ | ܢ | ܣ | ܥ | ܦ | ܨ | ܩ | ܪ | ܫ | ܬ |
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Earliest attestation in the Bronze Age collapse period, classical form from about 1050 BC; gradually died out during the Hellenistic period as its evolved forms replaced it; obsolete with the destruction of Carthage in 149 BC.
- ^ Himelfarb, Elizabeth J. "First Alphabet Found in Egypt", Archaeology 53, Issue 1 (Jan./Feb. 2000): 21.
- ^ Mirşan, Kazım. Etrüskler, MMB, Bodrum, 1998, s.61
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Phoenicia.org 3 Mart 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Ancient Scripts.com (Phoenician)
- The Alphabet of Biblical Hebrew 7 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Omniglot.com (Phoenician alphabet) 15 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Michael Everson's Final proposal for encoding the Phoenician script in the UCS