Kansu
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Kansu Eyaleti | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Kısaltmalar: 甘 veya 陇 (pinyin: Gān veya Lǒng) | ||||||||||||||
 | ||||||||||||||
| Adın kökeni | 甘 gān - Ganzhou (Zhangye) 肃 sù - Suzhou (Jiuquan) | |||||||||||||
| İdari birim türü | Eyalet | |||||||||||||
| Başkenti (ve en büyük şehri) | Lanzhou | |||||||||||||
| ÇKP Komitesi Sekreteri | Lu Hao | |||||||||||||
| Vali | Xu Shousheng (vekâleten) | |||||||||||||
| Yüzölçümü | 454.000 km² (7.) | |||||||||||||
| Nüfusu (2020) - Nüfus yoğunluğu | 25.019.831[1] (22.) 57,7 kişi/km² (27.) | |||||||||||||
| GSYİH (2007) - kişi başına | CNY 269,9 milyar (26.) CNY 10.335 (30ncu) | |||||||||||||
| İGE (2005) | 0,675 (orta) (28.) | |||||||||||||
| Başlıca etnik gruplar | Han - %91 Hui - %5 Dongxiang - %2 Tibetli - %2 | |||||||||||||
| İl düzeyi | 14 | |||||||||||||
| İlçe düzeyi | 86 | |||||||||||||
| Belde düzeyi† | 1344 | |||||||||||||
| ISO 3166-2 | CN-62 | |||||||||||||
| Resmî websitesi http://www.gansu.gov.cn (Çince) | ||||||||||||||
Kansu[2] (Basitleştirilmiş Çince: 甘肃; Geleneksel Çince: 甘肅; pinyin: Gānsù 
zh-Gansu.ogg (yardım·bilgi); Wade-Giles: Kan-su, Kansu veya Kan-suh) Çin'de bir eyalettir. Kuzeyden Moğolistan, güneyden Çinghay ve Siçuan eyaletleri, doğudan Ningxia Özerk Bölgesi, Shaanxi eyaleti ve İç Moğolistan Özerk Bölgesi, batısından Sincan Uygur Özerk Bölgesi ile çevrilidir. Dar bir koridor biçiminde oluşuyla yüzyıllarca Yukarı Huanghe (Sarı Irmak) bölgesi ve Çin'in batı kesimleri arasında geçit işlevi görmüştür. Türk soylu Sarı Uygurların yaşadığı Sunan Yugur Özerk İlçesi[3] buradadır.
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Kansu, Qin Hanedanı döneminde (MÖ 221-206) Çin topraklarına katıldı. Marco Polo'nun Çin'e girdiği yol olarak tanınan bölge, pek çok kişinin kişinin seyahat ettiği bir koridordu. Kansu adı Yuan Hanedanı döneminde, Ganzhou ve Suzhou bölgelerinin adlarından (1206-1368) oluşturuldu. 1644'ten 1911'e değin Qing (Mançu) hanedanının yönetiminde kalan Kansu'nun bu dönemde en ünlü yöneticilerinden olan Zuo Zongtang (1812-1885) Taiping ve Müslüman ayaklanmalarının (1862-1877) ardından yörede yarım yüzyıl boyunca barış sağladı. 1920'de, 20. yüzyılın en büyük deprem felaketlerinden biri maydana gelmiştir. Merkezi Kansu'nun doğusunda bulunan 8.6 şiddetindeki depremde yaklaşık 200,000 - 250,000 arasında can kaybı yaşanırken, pek çok kent ve kasaba haritadan silinmiştir.
Doğal yapı[değiştir | kaynağı değiştir]
Kansu'da doğal yapının en belirgin özelliği platolardır. Kansu Koridoru olarak anılan bölge, Lanzhou'nun 192 km kuzeybatısındadır. Kansu'nun doğu kesimi Çin'in başlıca deprem merkezidir. Kansu'da yaz ve kış arasında büyük sıcaklık farklılıkları görülür.
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
2020 yılı Çin Ulusal Nüfus Sayımı'na göre Kansu Eyaleti'nin toplam nüfusu 25.019.831.[1]
Etnik yapı[değiştir | kaynağı değiştir]
Kansu Eyaleti sınırları içerisinde nüfusları 10 bin'i aşan etnik gruplar şunlardır:
| Etnik grup | Nüfus |
|---|---|
| Han | 23.164.817 |
| Hui | 1.258.641 |
| Donşian | 546.255 |
| Tibetli | 488.359 |
| Monguor (Tu) | 30.781 |
| Bao'an | 18.170 |
| Mançu | 14.206 |
| Salar | 13.517 |
| Yugur | 13.001 |
| Moğol | 10.935 |
Diller[değiştir | kaynağı değiştir]
Kansu Eyaleti çapında Beifanghua'nın (Mandarin) farklı lehçeleri konuşulur. Kansu'da Beifanghua'nın Zhongyuan Guanhua dalına ait lehçeler şunlardır: Guanzhong lehçesi (Qingyang Şehri-Ning İlçesi), Qinlong lehçesi (Longnan, Pingliang ve Qingyang şehirleri), Longzhong lehçesi (Tianshui ve Dingxi şehirleri), Hezhou lehçesi (Linxia Hui Özerk İli) ve Güney Xinjiang lehçesi (Dunhuang). Kansu'da Beifanghua'nın Lanyin Guanhua dalına ait lehçeler de şunlardır: Lanzhou lehçesi (Lanzhou ve Baiyin şehirleri; Linxia İli-Yongjing İlçesi) ve Hexi lehçesi (Wuwei, Jiayuguan, Jiuquan, Jinchang ve Zhangye şehirleri). Tüm bunların dışında, Ethnologue'a göre, Kansu'da konuşulan diğer diller şunlardır: Amdo Tibetçesi, Baima dili, Batı Yugurca, Bonan dili, Choni dili, Doğu Yugurca, Donşianca, Jin Çincesi, Kalmak-Oyratça, Kazakça, Moğolca, Monguor dili, Salarca ve Uygurca[5]
Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]
Pamuk, keten yağı, karpuz, mısır ve darı başlıca tarımsal ticari ürünlerdir. Ancak Kansu ekonomisi büyük ölçüde madenciliğe dayanır. Petrol, kömür ve demir cevheri başlıca yer altı kaynakları arasındadır. Çin'in bir nükleer enerji merkezidir.
İdari yapılanma[değiştir | kaynağı değiştir]
| Kansu Eyaleti'nin İdari Bölümleri | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bölüm kodu[6] | İsim | Çince Pinyin | Alan (km2) | Nüfus (2020 Nüfus Sayımı)[1] | Merkez | İlçe düzeyi bölümler[7] | ||||
| Semtler | İlçe düzeyi şehirler | İlçeler | Özerk ilçeler | |||||||
| 620000 | Kansu Eyaleti | 甘肃省 Gānsù Shěng | 425.888,93 | 25.019.831 | Lanzhou Şehri | 17 | 5 | 57 | 7 | |
| — İl düzeyi şehirler — | ||||||||||
| 620100 | Lanzhou Şehri | 兰州市 Lánzhōu Shì | 13.192,31 | 4.359.446 | Chengguan Semti | 5 | 3 | |||
| 620200 | Jiayuguan Şehri | 嘉峪关市 Jiāyùguān Shì | 1.224,17 | 312.663 | Xiongguan Bucağı | |||||
| 620300 | Jinchang Şehri | 金昌市 Jīnchāng Shì | 7.548,98 | 438.026 | Jinchuan Semti | 1 | 1 | |||
| 620400 | Baiyin Şehri | 白银市 Báiyín Shì | 20.098,54 | 1.515.110 | Baiyin Semti | 2 | 3 | |||
| 620500 | Tianshui Şehri | 天水市 Tiānshuǐ Shì | 14.277,20 | 2.984.659 | Qinzhou Semti | 2 | 4 | 1 | ||
| 620600 | Wuwei Şehri | 武威市 Wǔwēi Shì | 32.347,09 | 1.464.955 | Liangzhou Semti | 1 | 2 | 1 | ||
| 620700 | Zhangye Şehri | 张掖市 Zhāngyè Shì | 38.592,06 | 1.131.106 | Ganzhou Semti | 1 | 4 | 1 | ||
| 620800 | Pingliang Şehri | 平凉市 Píngliàng Shì | 11.171,15 | 1.848.607 | Kongtong Semti | 1 | 1 | 5 | ||
| 620900 | Jiuquan Şehri | 酒泉市 Jiǔquán Shì | 168.080,24 | 1.055.706 | Suzhou Semti | 1 | 2 | 2 | 2 | |
| 621000 | Qingyang Şehri | 庆阳市 Qìngyáng Shì | 27.117,27 | 2.179.716 | Xifeng Semti | 1 | 7 | |||
| 621100 | Dingxi Şehri | 定西市 Dìngxī Shì | 19.609,24 | 2.524.097 | Anding Semti | 1 | 6 | |||
| 621200 | Longnan Şehri | 陇南市 Lǒngnán Shì | 27.838,66 | 2.407.272 | Wudu Semti | 1 | 8 | |||
| — Özerk iller — | ||||||||||
| 622900 | Linxia Hui Özerk İli | 临夏回族自治州 Línxià Huízú Zìzhìzhōu | 8.198,46 | 2.109.750 | Linxia Şehri | 1 | 5 | 2 | ||
| 623000 | Gannan Tibet Özerk İli | 甘南藏族自治州 Gānnán Zāngzú Zìzhìzhōu | 36.593,55 | 691.808 | Hezuo Şehri | 1 | 7 | |||
Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Kansu ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c "甘肃省第七次全国人口普查公报（第二号）". 甘肃省统计局. 24 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Çin'de İslâmiyet". İÜ İTKD. s. 163. 20 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2012.
- ^ 国务院人口普查办公室、国家统计局人口和就业统计司 (Devlet Konseyi Sayım Dairesi, Ulusal İstatistik Bürosu Nüfus ve İstihdam İstatistikleri Dairesi) ((Ed.)). "1-6 各地区分性别、民族的人口" [1-6 Cinsiyet ve etnik kökene göre nüfus]. 中国2010年人口普查资料 (Çin'in 2010 Nüfus Sayımı Verileri) (Çince). 中国统计出版社 (Çin İstatistik Yayımevi). 16 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2018.
- ^ Eberhard, David M., Gary F. Simons, & Charles D. Fennig (eds.) (2021). Ethnologue: Languages of the World (24 bas.). Dallas, Teksas: SIL International. 27 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2021.
- ^ "中华人民共和国县以上行政区划代码". 中华人民共和国民政部. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ 中华人民共和国民政部 (Ağustos 2014). 《中国民政统计年鉴2014》. 中国统计出版社. ISBN 978-7-5037-7130-9.
Kansu'nun idari bölümleri | ||
|---|---|---|
| İl düzeyi şehirler | | |
| Özerk iller | ||
| Eyaletler |  | |
|---|---|---|
| Özerk bölgeler | ||
| Doğrudan yönetilen şehirler | ||
| Özel idari bölgeler | ||
* Çin Halk Cumhuriyeti tarafından hak iddia edilmektedir, ancak fiilen Çin Cumhuriyeti tarafından yönetilmektedir. | ||
