Gizli oy
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Siyaset serisinin bir parçası |
| Seçimler |
|---|
.svg) |
Gizli oy, seçmen tercihlerinin gizli tutulduğu bir oy verme yöntemidir. Asıl amaç, seçmenin göz korkutma ya da rüşvet gibi yöntemlerle karşı karşıya kalmaksızın içten bir seçim yapmasını sağlamaktır.
Sistem, politik gizlilik kavramının da güvencesidir. Gizli oy birçok seçim sistemine uygundur.
Gizli oyun en kolay uygulaması boş bir kağıda yazılan tercihten ibarettir. Seçmenler oylarını kimseye göstermeden kapalı bir kutuya bırakırlar ve bu kutu, oy sayımı için daha sonra açılır.
Gizli oyun günümüzdeki uygulaması ise aday adlarını ve bu adaylara ait soruları içeren oy pusulaları kullanmaktır. Seçmenin oyunun gizli kalması için gerekli tüm koşullar seçim merkezleri tarafından sağlanır. Bu yöntem, herhangi bir adayın başka bir adaya yeğlenmesinin önüne geçer. Avustralya oyu olarak adlandırılan bu sistem ilk kez 1850'li yıllarda bu ülkede kullanılmıştır. Birleşik Devletler'de Massachusetts oyu olarak bilinen gizli oy ilk kez bu eyalette uygulanmıştır.
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Gizli oy Antik Yunan'da ayrıcalık beklentisi içinde olan insanlardan kaçınmak amacıyla kullanılmıştır. Antik Roma'da ise seçimler, ilki M.Ö. 139 yılında uygulanan ve gabinia lex adıyla anılan Tabellariae Leges kuralları ile işletilmekteydi.[1] Gizli oy günümüzde öylesine yaygın biçimde kullanılmaktadır ki seçmenler farklı türde bir oy verme sistemine geçişin olanaksız olduğunu düşünebilirler.
Fransa[değiştir | kaynağı değiştir]
1795 Fransız Anayasası'nın 31. maddesi[2] tüm seçimlerin gizli oy esasına göre gerçekleştirileceğini vurgulamaktadır.
Birleşik Krallık[değiştir | kaynağı değiştir]
Gizli oy isteği reformcuların öğretisinin temel aldığı altı noktadan biriydi.[3] Parlamento, reformcu öğretinin altı maddesini de geri çevirdi ancak Baron Macaulay 1842 tarihli bir konuşmasında gizli oyu ilke olarak destekleyeceğini belirtti. Gizli oy 1872 Seçim Yasası ile kabul edildi ve adayların seçim harcamaları ciddi ölçüde azaldı.
Avustralya[değiştir | kaynağı değiştir]
Reformcu öğreti, Victoria'nın Eureka Şarampolü madencilerini etkiledi ve bu öğretinin altı maddesi 1854 yılında uygulamaya konuldu.
Gizli oyun ilk kez uygulandığı yerin bugünkü Tazmanya eyaleti olduğu düşünülmektedir (7 Şubat 1856). 1856 Tazmanya Seçim Yasası'nın kısa süre önce 'yeniden keşfedilmesi' gizli oyun ilk kez uygulandığı yer olarak düşünülen Victoria ve Güney Avustralya sömürgeleri hakkındaki kanının yanlışlanmasına yol açmıştır.[4] Victoria, 1856 Seçim Yasasını 19 Mart 1856 tarihinde onarken Güney Avustralya Seçim Sorumlusu William Boothby bu uygulamayı yasayla bütünleştiren kişi olarak bilinmektedir. Yasa, Güney Avustralya'da 2 Nisan 1856 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Birleşik Devletler[değiştir | kaynağı değiştir]
Uygulama, Birleşik Devletler'de "Avustralya Oyu" olarak bilinir ve dört kısımdan oluşur:[5]
- tutarı resmi rakamlara dayalı bir seçim pusulası,
- pusulanın üzerinde tüm partilere ait adayların belirtilmesi,
- pusulanın yalnızca seçim merkezlerinde dağıtılması,
- pusulanın gizlice işaretlenmesi.
Birleşik Devletler'deki birçok eyalet, gizli oyu 1884 Başkanlık Seçiminden kısa süre sonra yürürlüğe koymuştur. Kentucky eyaleti ise 1891 yılına dek sözlü oyu benimsemiştir. Bu nedenle Avustralya oyu uyarınca seçilen ilk Amerika Birleşik Devletleri başkanı 1892 yılında başkanlık koltuğuna oturan Grover Cleveland'dır.
Birleşik Devletler'de günümüzde yapılan hemen her seçim gizli oyu esas alır.[6] Batı Virginia Eyalet Anayasası "açık oy" kullanımına izin vermektedir.[7] 1870'ler ile 1890'lar arasında etkili olan Halkçılar, parti kongrelerinin birinde Avustralya oyunu kabul edeceklerini vadetmişlerdir.
Gizlilik ve güvenilirliği[değiştir | kaynağı değiştir]
Birleşik Krallık gizli oy uygulamaları oy pusulalarının hangi seçmene ait olduğunun zaman zaman belirlenebilmesi nedeniyle çeşitli eleştirilere konu olmuştur. Her oy pusulasının belirli bir numarası vardır. Her seçmenin numarası aldığı oy pusulasının en alt kısmına yazılır. Doğal olarak bu, oyun gizliliği hakkında kuşku yaratır.
Bu önlem sahte oy pusulalarının belirlenebilmesi amacıyla uygulamaya konulmuştur. Ne var ki, seçmenlerin oy pusulalarıyla eşleştirilmesi ancak seçim kurulu tarafından istenebilir ve bu yönteme çok nadiren gerek duyulur. Bu sistemin yasal yetkesi 1983 Temsil Yasasının Parlamento Seçimi Kuralları bölümünde belirlenmiştir.[8]
Birleşik Devletler'deki uygulama oy pusulası üzerindeki numaranın oy verme yordamı tamamlanmadan önce delinmiş bir kağıda yazılmasını öngörür. Bu delinmiş kâğıtlar oyun kullanıldığını kanıtlar ve oy tümüyle gizli kalır. Sandıkların açılmasını izleyen süreçte delinmiş kâğıtların sayısının sayılan toplam oy miktarına eşit olması gerekir.
Farklı ülkelerde yürürlüğe girdiği tarihler[değiştir | kaynağı değiştir]
- 22 Ağustos 1795 - Fransa
- 1849 - Hollanda
- 1853 - Kolombiya
- 7 Şubat 1856 - Tazmanya, Avustralya
- 19 Mart 1856 - Victoria, Avustralya
- 2 Nisan 1856 - Güney Avustralya
- 1858 - Yeni Güney Galler
- 1859 - Queensland
- 1861 - İtalya, Ekvador
- 1866 - İsveç (Seçmenler parti ile ilgili seçimlerini açık oy eassına göre belirlerler)
- 1870 - Yeni Zelanda
- 1872 - Birleşik Krallık - 1872 Seçim Yasası uyarınca; İsviçre
- 1874 - Kanada
- 1877 - Batı Avustralya, Belçika
- 1885 - Norveç
- 1888 - Massachusetts
- 1889 - Wisconsin
- 1892 - Amerika Birleşik Devletleri (Kentucky bu yasayı geçiren son eyalettir)
- 1901 - Danimarka
- 1907 - Avusturya, Finlandiya
- 1912 - Arjantin
- 1918 - Uruguay
- 1919 - Romanya
- 1925 - Kosta Rika
- 1931 - Peru
- 1932 - Brezilya
- 1946 - Venezuela
- 1950 - El Salvador
- 1950 - Türkiye
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Tabellariae Leges 25 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. William Smith, D.C.L., LL.D.: Yunan ve Roma Antikaları Sözlüğü, John Murray, Londra, 1875.
- ^
1795 Fransız Anayasası'nın tam metni (Fransızca) - ^ 1838'de yayımlanan bir açık mektupta şöyle denmekteydi:
- "Bizi varsıllığın çürümüşlüğünden ve gücün vahşetinden koruyacak olan oy hakkı gizli olmalıdır." [1] 29 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Terry Newman, Tazmanya ve Gizli Oy 25 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (144 KiB) (2003), 49(1) Aust J Pol & Hist 93, 27 Şubat 2006 tarihinde erişildi
- ^ bkz. Webster'in Yeni Sözlüğü. G&C Merriam Company. 1967. adlı kitabın 59. sayfası
- ^ Siyasi partilerin adaylık seçimleri kimi eyaletlerde açık oy esasına göre yapılmaktadır.
- ^ bkz. W. Va. Anayasası Madde IV, §2, "Tüm seçimler oy sayımına göre sonuçlanır ancak seçmen, hangi yolla oy kullanacağını belirleme hakkına sahiptir".
- ^ Seçim gizliliği[ölü/kırık bağlantı] (48 KiB) (2006), Birleşik Krallık Seçim Çalıştayı
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Küçük bir gözden geçirme: Tazmanya gizli oyu 1856'da kabul etti
- Gizli oyun ölümü 20 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Gizli oyun Utah'a gelişi (1878)
- Avustralya oyunun 150. yıldönümü
- Oyun Gizliliği 26 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Seçim Sistemi Tasarımı Hakkındaki Bir El Kitabı24 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.