Hint-Hitit
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Hint-Hitit veya Hint-Anadolu; var olagelmiş tüm Hint-Avrupa dilleri ve de Anadolu dillerini'de içerisine alacak şekilde, bir bütünsel Hint-Avrupa terimine eş değer bir model olarak, ilk defa Amerikalı dilbilimci "Edgar H. Sturtevant" tarafından 1926 yılın da ortaya atılan ve tamamen hipoteze dayalı olan bir dil ailesidir.
Terim; "Hint" ön eki ile Hint-Aryan veya İran kısmına atıfta bulunmaz, ancak geleneksel "Hint-Avrupa" terimi için ikoniktir, "Hitit" kısmı ise bir bütün olarak Anadolu dil ailesi'ni ifade eder.
Edgar H. Sturtevant; Hitit (Anadolu dillerinin), Proto-Hint-Avrupa dilinin (PHA) yeniden yapılandırılmış formlarından daha fazla arkaik özellikler sergilediğini ve "Proto Hint-Avrupa" öncesinden, çok daha erken, ilkel bir aşamada ayrılmış olabileceğine dair atıfta bulunur.
Anadolu dilleri uzmanı dilbilimci Haig C. Melchert ise, "mevcut eğilimdeki Proto Hint-Avrupa dilinin evrimleştiğini, Anadolu'nun tarih öncesi konuşmacılarının, Proto Hint-Avrupa konuşan topluluğun, geriye kalanından büyük oranda izole edilmiş olduğunu ve birçok ortak yenilikleri ise paylaşmadıklarını varsaymaktadır.[1] Hitit ve Anadolu kuzenlerinin, "Proto Hint-Avrupa öncesi" zamanının, çok erken bir aşamasında ayrılarak, diğer Hint-Avrupa dillerinde kaybolan arkaizmleri korudukları, benzer bir şekilde ifade edilmektedir.[2]
Hint-Hitit hipotezinin savunucuları, ayrılığın Hint-Avrupa dillerinin geriye kalan tüm dallarının yayılmasından birkaç bin yıl önce, muhtemelen MÖ. 7000 yılların'da olduğunu savunur. Bu bağlamda, Anadolu şubesinin ayrılmasından önceki Proto dil, "Proto Hint-Hitit" (PHH) olarak adlandırılmaya uygundur. Buna istinaden, sonrası diğer tüm dalları birleştiren Proto-dilin ise, bir sonraki bölünme dalı olan (muhtemel Tohar) şubesine kadar "Proto Hint-Avrupa dili (PHA)" olarak adlandırılabilir.
Bu bir terminoloji meselesi olmakla beraber, Hipotez; Anadolu dillerinin, Hint-Avrupa dilleri ve geriye kalan dalları ile olan nihai genetik bağlantısını tartışmaz, sadece zamansal ayrılışların büyüklük sırasına ve de kronolojisine vurgu yapar.
Dilbilim[değiştir | kaynağı değiştir]
| Makale serilerinden |
 |
Çözülmesinden hemen sonra Hitit ve Anadolu dilleri, Hint-Avrupa dili olarak sınıflandırıldı, geleneksel olarak Anadolu şubesinin diğer dallardan, daha erken ayrıldığına dair, Hint-Avrupa dil bilimi bünyesinde güçlü bir ittifak vardır. Kurgan hipotezi çerçevesinde, bölünmenin MÖ.4000'lerde meydana geldiği tahmin edilmektedir,
Hitit dilinde, daha sonra bu sınıflandırmanın uyumsuz hale gelmesine sebep olan pek çok arkaik unsurlara rastlanıldı ve Hitit'in eski özellikleri göz önüne alındığında "Proto Hint-Avrupa" dili (PHA) olarak kıyaslanmasına yol açtı. Hint-Hitit teorisine göre, (PHA) ve Anadolu dalı MÖ 7000 civarında ortak "Hint-Hitit" temel dilinden ayrılmıştı, bu tarihlendirme, en eski Hitit çivi yazısı tabletlerden 5.000 yıl önce ve de ilk Sanskrit'ten ise 6.000 yıl önce olduğu için sorunludur. Bununla birlikte, bu seçenek tüm Hint-Avrupa kronolojisini ve de kabul edilegelmiş (PHA)'nın dilsel görüntüsünü bozmuş ve bu nedenlede reddedilmiştir.
Anadolu dillerinin tamamen yok olduğu varsayımı da sorunludur, bazı temel "(Aorist - geniş zaman/ süreye veya tamamlamaya atıfta bulunmadan eylemi ifade eden, fiil'in her zaman yapıldığını ve yapılmakta olduğunu veya yapılacağını belirten bir fiil kategorisi)" gibi temel ortak özellikleri ile başta Yunanca olmak üzere Ermeni[3] ve Tohar dilleri ile açıkça ilişkilidir.[4]
İsimlerin örnek paradigmaların'da dişil cinsiyetin olmaması, canlı" bir ortak cinsiyet ile "cansız" bir kısır cinsiyet arasında bölünme, düşük bir ses sistemi, dava sisteminin çok fazla basitllik ve sadeliğe doğru eğilimi, daha az tipik Hint-Avrupa sözcük dağarcığı ve diğer çarpıcı özellikleri ile dönüşümlü ve de katmanlı bir arkaik enkaz olarak; gelecekteki gelişmelerin bir çekirdeği, ya da sadece tipolojik olarak yabancı bir çevrede, belki göç yolunda veyahut Anadolu yerleşiminden sonraki, uzun süreli temaslardan kaynaklandığı şeklinde yorumlanmıştır.
Hint-Hitit hipotezinin önemli argümanlarından birisi ise, birçok Hint-Avrupa terminolojisinin, (tarımın beşiği Anadolu'da) özellikle Hitit dilinde tarımda korunmasıdır. "Laryngeal teorisi", birçok ek nefes (Spirant) sürtünmelerin ve durdurma sisteminin Anadolu dilleri içinde, sadece Hititçe'de hayatta kaldığını kanıtlamıştır.[5] (PHA)'dan miras kalan üç zıt durdurma ünsüz dizisini, Anadolu dilleri ikiye indirir.
Hipotezin muhalifleri, genel olarak Anadolu kanıtlarına çok fazla ağırlık verildiğini düşünmektedir. Eleştirmenler, Anadolu grubunun "diğer tüm Hint-Avrupa" nın eşit bir kolu olarak değil, Hint-Avrupa dil ağacının diğer dil gruplarıyla aynı seviyede olması gerektiğine inanır. Başka bir bakış açısına göre ise, Anadolu alt grubu, Proto Hint-Avrupa dilinden nispeten geç, Aryan ile aynı zamanda ve hatta Greko-Ermeni şubesinden bile daha sonra ayrıldığı şeklindedir, özellikle Fransız Hint-Avrupa araştırmaları okulunda yaygın olan üçüncü bir görüş ise, genel olarak satem olmayan dillerde, mevcut benzerliklerin (Anadolu'da dahil olmak üzere, özel bir ata ilişkisini göstermek yerine, Hint-Avrupa dil alanındaki çevresel konumlarından ve de erken ayrılmalardan dolayı kaynaklandığıdır.[6]
Antik Avrupa dilleri uzmanı, Katalan dilbilimci Ignacio Javier; "Anadolu dillerin'deki belli olguların arkeolojisini diğer Hint-Avrupa dillerine kıyasla yargılamanın zor olduğunu belirtmektedir, bununla birlikte genel olaylar dizisi, Hint-Hitit hipotezi çerçevesinde daha mantıklı bir açıklama oluştururken, diğer hipotezler çerçevesinde, bazı olay ve olguların ise açıklanamaz bir şekilde kaldığını söyler.[7]
PHA fiillerinin dağılımının hesaplanması, şimdiye kadar Hint-Hitit hipotezini doğrulamamıştır.[8]
Hint-Hitit modeli[değiştir | kaynağı değiştir]
Hint-Hitit dili, MÖ 7000 civarında Anadolu dilleri ve Proto Hint-Avrupa dallarına ayrılmıştır. (PHA) için geliştirme süreci, geleneksel model ile aynı olmaya devam etmektedir.
| Hint-Hitit | |||||||||||||
| Anadolu dilleri | Proto Hint-Avrupa | ||||||||||||
Geleneksel model[değiştir | kaynağı değiştir]
Geleneksel modelde, temel Hint-Avrupa dilleri, (PHA) temel dili biçimlendirerek oluşturuldu. Dilsel farklılaşma M.Ö. 3000 yıllarına dayanmaktadır.
| Proto Hint-Avrupa | |||||||||||||||||||||||||||||
| Anadolu dilleri | İtalo-Kelt ve Tohar | Baltık-Slav-Cermen | Aryan-Yunan-Ermeni | ||||||||||||||||||||||||||
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Melchert 2012, s. 7.
- ^ Jasanoff 2003, s. 20.dipnot 41
- ^ Britannica 15th baskı 22:593
- ^ Britannica 15th baskı 22:667, "Tohar sorunu"
- ^ Britannica 15th baskı, 22 p. 586, 589, 593
- ^ Britannica 15th baskı, 22 p. 594, "Hint-Hitit hipotezi"
- ^ "Anatolian Languages and Proto-Indo-European | Ignasi-Xavier Adiego Lajara - Academia.edu". 23 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020.
- ^ H.J. Holm (2008) used a digital version of the most up to date and acknowledged Indo-European dictionary, the "Lexikon der indogermanischen Verben" (Rix et al. 2002, second edition)- referred to as "LIV-2" - capitalizing on the linguistic commonplace that verbs are borrowed to a much lesser degree than nouns
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Jasanoff, Jay H. (2003). Hittite and the Indo-European Verb. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-924905-9.
- Melchert, H. Craig (2012). "The Position of Anatolian" (PDF). 24 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020.
- Schmidt, Karl Horst (1992). Contributions from New Data to the Reconstruction of the Proto-Language. In: Edgar Polomé and Werner Winter, eds. Reconstructing Languages and Cultures. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 35–62.
- Sturtevant, Edgar H. (1931). Hittite glossary: words of known or conjectured meaning, with Sumerian ideograms and Accadian words common in Hittite texts. Language, Vol. 7, No. 2, pp. 3–82., Language Monograph No. 9.
- Sturtevant, Edgar H. (1932). "The Development of the Stops in Hittite". Journal of the American Oriental Society. 52 (1). Journal of the American Oriental Society, Vol. 52, No. 1. ss. 1-12. doi:10.2307/593573. JSTOR 593573.
- Sturtevant, Edgar H. A. (1933, 1951). Comparative Grammar of the Hittite Language. Rev. ed. New Haven: Yale University Press, 1951. First edition: 1933.
- Sturtevant, Edgar H. A. (1942). The Indo-Hittite laryngeals. Baltimore: Linguistic Society of America.
- Sturtevant, Edgar H. (1940). "Evidence for voicing in Hittite g". Language. 16 (2). Language, Vol. 16, No. 2. ss. 81-87. doi:10.2307/408942. JSTOR 408942.[1]11 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Sturtevant, Edgar H. A., & George Bechtel (1935). A Hittite Chrestomathy. Baltimore: Linguistic Society of America.