I. Justinus

I. Justinus Jüstin
I. Justinus adına basılan bir sikke
Bizans İmparatoru
Hüküm süresi	518 - 1 Ağustos 527
Önce gelen	I. Anastasius
Sonra gelen	I. Justinianus
Doğum	yak. 450 Bederiana, Üsküp veya Naissus (Niş)
Ölüm	1 Ağustos 527 Konstantinopolis
Eş(ler)i	Euphemia
Çocuk(lar)ı	I. Justinianus
Tam adı Flavius Iustinus
Hanedan	Jüstinyen Hanedanı

I. Justinus veya Jüstin (Latince: Flavius Iustinus, d. yak. 450 – 1 Ağustos 527), 518’den ölümüne kadar Bizans imparatoru idi. Jüstinyen Hanedanı'nın kurucusudur. I. Justinus bir Bizans eyaleti olan İlirya'da (ya Üsküp civarında Bederiana ya da Naissus (günümüzde Niş)) doğmuş bir köylü çocuğu olup genç yaşta Konstantinopolis'e gelip Bizans ordusuna girmiştir. Yeteneği dolayısıyla orduda rütbe rütbe ilerlemiş ve 65 yaşından sonra (bazı kaynaklara göre 70 yaşına girerken) I. Anastasius'un çocuksuz ölümü sonunda Bizans İmparatoru olmuştur. I. Justinus'un okuryazarlığı bulunmayıp imparator olduktan sonra bile imzasını delikli bir kalıp üstünden geçerek atardı. Karısı ve sonunda imparatoriçe olan Euphemia'dır. Saltanatının en önemli başarıları arasında eski Bizans soylularının etkilerini azaltmak için bir kanun çıkartılması ve hem varisi hem de 1000 yıllık Bizans tarihinin en büyük imparatoru olduğu kabul edilen yeğeni I. Justinianus'un Bizans idaresine katkısıdır.

İmparatorluktan önceki yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Justinus, Doğu Roma'ya ait olan İlirya eyaletinin Latince konuşulan Dardania bölgesinde (şimdiki Üsküp ile Niş arasında kalan) Bederina adli bir köyde doğmuştur. Babası Justus adli bir Got asıllı çiftçi ve hayvan yetiştiricisiydi. Kız kardeşi Vigilantia (d. yak. 520) önce Sabbatius ile evlenip 3 çocuğu olmuş; sonra Dulcissimus adlı biriyle evlenip 1 kızı olmuş sonunda bir askeri görevi ("Magister Militum") olan Ermeni asıllı "Artabanos" adli biriyle evlenip 3 oğlu olmuştur. Bu son 3 oğullarından I. Justinianus ve II. Justinus sonradan Bizans imparatorları oldular ve üçüncüsünün oğlu ise ünlü bir Bizans generaliydi.^[1]

Ünlü Bizans tarihçisi Prokopius'un "Gizli Tarih" adını verdiği eserinde Justinus'un daha çok gençken bir Barbar kavim hücumundan kaçmak için köyünden iki erkek kardeşi ile birlikte yürüyerek

yazmaktadır.

Tam bu sırada imparator I. Leo Konstantinopolis'te Excubitores adlı yeni bir seçkin muhafızlar ordusu kurmaktaydı. Justinus, Bizans ordusunun bu birliğine asker olarak girdi. Yetenekli bir asker olarak Justinus bu birlik içinde rütbe rütbe ilerledi. İsauria'daki savaşta kendini özellikle gösterdi. Böylelikle imparator I. Anastasius zamanında bu birliğin komutanı ("comes excubitorum") rütbesine erişti. Bu başarıyı elde etmek için hırs, kendine güven ve belki de bir köylü kurnazlığı ona çok yardımcı olmuştu. Ama bu askeri üstün yeteneğinin bir imparator olmasına yeterli olmadığını Prokopius iddia etmektedir. Ona göre Justinus bir merkep gibi idi;^[2]

Justinus'un okuma-yazma bilmediği ve (imparator olduktan sonra bile) imzası gerekirse üzerinde ismi kazılmış bir mühür kullandığı bilinmektedir. (Justinus'u sevmeyen tarihçi Prokopius'a göre İmparator olduğu zaman bile Justinus o kadar yazı yazamamakta yeteneksizdi ki imza yerine mührünü basmak için birisinin elini tutup onu idare etmesi gerekiyordu.)^[2]

Karısı Lupicina ise Bizans cemiyetinin en aşağı sınıfından, köle sınıfından, gelmişti. Justinus, onu bir köle olarak satın aldığı zaman eski sahibinin metresi olduğu bildirilmektedir.

İmparator I. Anastasius'un imparatorluğunun son zamanlarında, Justinus elit saray muhafızlarinin komutanı (Comes Exxcubitorium olarak onun şahsi hizmetinde bulunmaktaydı. O zamana ait zamanımıza gelen bir hikâyeye göre, imparator Anastasius kendine varis olabilecek 3 yeğeninden hangisini varis seçmeye karar vermek için onları bir akşam ziyafetine cağırdı. Onlar huzura gelmeden İmparator, Roma/Bizans usulüne göre yemek için yaslanıp oturacakları üç yastıktan birisinin altına üzerinde REGNUM yazılı küçük bir parşömen pusula koymuştu. Hangi yeğen yastığının altında bu pusulayı bulursa o imparatorun varisi olacaktı. Fakat yeğenleri yemeğe oturdukları zaman gördü ki, ikisi bir yastığa oturmuşlar ve altında pusula bulunan yastık boş kalmoştı. Böylece, hikâyeye göre, Anastasius yeğenlerinin kendine varis olamayacağına karar kıldı. Devam eden hikâyeye gore ertesi gün bir rüya gören Anastasius bu rüyaya göre ertesi sabah odasına giren ilk kişiyi imparator varisi olarak ilan edecekti. Genellikle imparatoru sabahleyin erkenden ilk gören Saray Kahyası olurdu ve bu rüya ile, güya, Anastosios saray kahyasını imparator varisi yapacaktı. Fakat ertesi sabah erkenden, Saray Kahyası yerine imparatora, imparatordan o günkü emirlerini öğrenmek için gelen sarayda elit muhafızlar komutanı Justinus oldu. Böylece Anastosios kendini takip eden imparatorun Justinus olacağını anlamıştı. Fakat bu hikâyenin doğruluğunu teyit veya red eden ve kim tarafından, nasıl ve ne niyetle ortaya çıkartıldığını inceleyen hiçbir belge bulunmamaktadır.^[1]

İmparatorluğu eline geçirişi[değiştir | kaynağı değiştir]

9 Temmuz 518 tarihinde I. Anatasios bir sara krizi sırasında ölmesi üzerine ertesi gün Senato'nun toplanıp bir imparator seçmesi gerekti. Saray Kahyası hadım Amantius bir aday üzerine karar kılmıştı. Roma İmparatorluk kaidelerine göre imparator askerler tarafından ilan ve kabul edileceği için Amantius askerlere rüşvet dağıtmak üzere onların komutanı Justinus'u seçmiş ve bu rüşveti karşılamak için ona büyük bir miktar altın vermişti. Fakat Justinus bu altını dağıtmayıp askerlerinin silahları ile Senato önünde hazır olmasını istedi.

Ertesi sabah Senato, Hipodrom (At Meydanı) yakınındaki Magnaura binasında, halka kapalı bir toplantıya başladı ve Hipodrom ahali ile dolmaya başladı ve kavgalar çıktı. Asayişi sağlamak için Justinus'un komutasında olan elit muhafızlar (Excubitor) birliği getirildi. Bu birlik askerleri kendi komutanları Justinus'u imparator ilan etmek istediklerini açıkladılar. Justinus önce bunu kabul etmez göründü, ama Senato da askerlerin isteğine uymaya karar verince, biraz daha tereddüdden sonra imparator olmaya razı oldu. Bazı kaynaklar Justinus'un bu tereddünün yapmacık olduğunu ve daha önceden sadece imparatorun giyebileceği erguvan renkli giysilerin Justinus için hazırlandığını bildirirler.^[1]

Justinus'un imparator olarak seçilmesine tarihçiler çeşitli nedenler vermektedirler:^[1]

• Düşük rütbeli askerler tarafından kendilerinden biri olarak görülmekte idi. Askerlerin askeri olarak muhafız birlikleri askerleri tarafından çok sevilmekteydi. Konstantinopolis'teki rejimin aleyhtarı olan Vitelian hala ordusuyla Trakya'da bulunmaktaydı ve bu isyana karşı gelecek en iyi Bizans komutanı Justinus olarak görülmekteydi.
• Halkın önemli bir kısmı tarafından tutulmaktaydı. Bizans halkının siyasal ayrımı (deme adı verilen) tuttukları atlı araba yarışma takımlarına göre ya "Maviler" ya da Yeşiller idi. Yeşiller o sırada daha az sayıdaydılar ve popüler olmaktan ayrılmışlardı. Justinus (belki de yeğeni Justinianus'un desteği ve yardımıyla) Maviler den büyük destek sağlamıştı.
• Dinsel bürokratların alt kısımları ve halkın çok popüler olarak kabul ettiği ortodoks Hristiyanlık Justinus'a çok uymaktaydı. Justinus, Anastasius zamanında ortaya çıkan ve onun tarafından gittikçe desteklenen, fakat ortodoks din bürokrasisi ve halk tarafından sevilmeyen Monofizit görüşün tamamıyla aleyhindeydi.
• Kızkardeşinin oğullarından biri olan; küçükken Konstantinoplis'e getirilip sarayda tam bir yüksek idare ve siyaset adamı olarak yetiştirilen ve gayet üstün yetenekli olan (ve Justinus'tan sonra İmparatorluğa geçip Bizans'ın en büyük imparatoru olduğu kabul edilen) Justinianus'un perde arkasından dayısı Justinus'un imparatorluğa geçişini planladığı; ona destek sağlayacakları kendine çektiği; mizansenini hazırladığı ve sahnelediği kabul edilmektedir.

Saltanat yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir alaylı asker olarak Justinus'un siyaset ve devlet idaresi hakkında pek deneyimi veya eğitimi bulunmamaktaydı. Fakat Justinus gayet akıllıca davranarak ve askerlikte öğrenmiş olduğu insan idaresi kurallarını gayet akıllıca kullanarak etrafını inanılır ve yetenekli danışmanlarla doldurdurmasını bilmiştir. Bunlardan en önemlisi kendi yeğeni olan Flavius Petrus Sabbatius idi. Onu kendi oğlu olarak resmen benimsedi ve ona Justinianus ismini verdi. Justinus, imparator olur olmaz Justinyonus'u asil Patrisiyen rütbesi verip Senato üyesi yaptı ve Domestikler Kontu olarak da başbakana eşit yetkilerle donattı.

Prokopius'a gore Justinus'un saltanatı sırasında ülkenin asıl idarecisi dayısı adına iş gören Justinianus idi ve Justinus döneminin önemli siyasi kararları Justinianus tarafından kararlaştırılmış ve uygulanmıştı. Bu genellikle hatalı bir görüş değildir ama Justinus'un imparator olarak kendi katkıları oluduğu tümüyle reddetmek gerçekçi bir görüş değildir. Justinianus'un resmen varis olarak ortak imparator seçilmesi ancak Justinus'un saltanatının son yılında 526 yılında çok hasta iken olmuştur. Diğer taraftan Prokopius Gizli tarih adlı eserini içindekilerin kabul edilemiyecek kadar açık ve taraflı olduğunu bildiği için ancak öldükten sonra yayınlanmasını istediği bilinir. Prokopius'un eseri yayınlandığı zamanki kritikleri onun zamanının hükümdarlarından çok ciddi bakımdan hoşnutsuz olduğunu; bu nedenle eserinin ciddi olarak kırıcı ve hatta pornografik olduğunu ve tenkitlerinde büyük yanlılık gösterdiğini iddia etmişlerdir. Fakat bu eserde bulunan birçok açıklama ve gerçeklerin de aksini soyleyecek veya bunlara daha yansız açıklık getiren bir eser de yazılmamıştır.^[1]

Justinus'un imparatorluğa geçişinden sonra alması gereken ilk politik tedbir isyan etmiş ve Trakya'da bulunan Vitelian ile uğraşmak oldu. Vitalian'a Konsüllük rütbesi ve magister militum unvanı ile ordu komutanlığı verilecegi söz verilerek onun Konstantinopolis'e gelmesi sağlandı. Ama Konstantinopolis'e gelip bu görevleri üzerine aldıktan hemen sonra bir suikaste kurban gitti. Konstantinopolis'te herkes bütün bunların dayısı adına Justinianus tarafından planlanıp sahnelendiğini bilmekteydi.

Justinus'un imparatorluk döneminin en önemli başarılarından biri Konstantinopolis'teki kilise ve patrik ile Roma'da papalık arasındaki büyük anlaşmazlığın çözülmesi oldu. Bu 464 yılında Konstantinopolis Patriği Acacius'un aforoz edilmesi ile başlamıştı. Bizans'ın kabul ettiği tek Tanrı, tek imparatorluk ve tek Hristiyan Kilisesi varlığı hakkındaki uyuşmazlığa temellenmekteydi. Justinus tahta geçtikten birkaç ay sonra Roma'daki Papa Hormisdas'a bir mektup göndererek İmparatorluk tacını giydiğini ve Papa'dan bunu onaylamasını istediğini bildirdi. Papa buna çok uygun bir yanıt verdi ve Konstantinopolis ile Roma arasında gittikçe gerginliği azaltan mektup değişmeleri yapıldı. 21 Mart 519 tarihinde Konstantinopolis'e Roma'dan resmi bir elçi geldi ve Justinyanos'un başkanlığında bir Bizans heyeti tarafından çok tantanalı bir törenle karşılandı. Müzakerelerin başlamasından iki gün sonra Aya Sofya'da Konstantinopolis Patriği John bir vaaz vererek Eski ve Yeni Roma Kilisesinin tek ve bir olduğunu ilan etti ve bu uyuşmazlıkta rol oynamış olan bir seri kilise bürokratını (bunlar arasında Sansar Timotios, Kekeme Paul ve daha önceki Partik Acacios'u) aforoz ettiğini açıkladı ve İmparator Zeno ve Anastasius'un isimleri törenle kilisede asılı büyük dini levhalardan silindi. Böylece Hristiyan kilisesinin ikiye ayrılması yüzyıllarca geciktirilmiş oldu.

Justinus'un imparatorluk yıllarının önemli gelişmelerinden biri de önceki imparator olan Anastasius zamanında imparatorun cimriliği ile devlet harcamalarının kontrol altına alınıp kısılması ve başşehir halkına alıştıkları eğlencelerin hiç sunulmaması olmuştu. Justinus zamanında ise bu birikmiş hazinelerin halk eğlenceleri için harcanmasına tekrar başlandı ve bu eğlenceler gittikçe daha büyük harcamalara yol açtı. 521 yılında Justinianus'un Konsüllüğünü kutlamak için Hipodromda yapılan kutlama oyunlarında 20'den fazla arslan, 30 panter ve sayısız değişik vahşi hayvanlarla savaşlar düzenlenmiş ve hepsi öldürülmüştür. Bu oyunlar için Hipodrom'un donatılmasına, mizansenlerin hazırlanmasına ve seyircilere parasız sunulan yiyecek ve hediyeler için 3.700 pound altın sarf edildiği yazılmıştır.^[1]

Fakat Prokopius'un tarihinde ifade edilenin aksine, gerçekte Justinianus iktidar gücünü resmen ancak Justinus'un ölümünden iki yıl önce ortak imparator ve bir yıl önce de varis ilan edilmekle almıştır. Bu gerçek iktidar gücünü ele alabilmek için de halkı kendine sevdirmek için büyük yarışmalara ve eğlenceler düzenleyerek, bir kısmı kendi servetinden gelen, çok büyük harcamalar yapması gerekmiştir. 521 yılındaki Konsüllüğünü kutlama oyunları buna örnektir.

Fakat Justinus yine de yeğeni Justinianus'un isteklerine karşı gelememiştir. Bu isteklerden biri Justinianus'un âşık olduğu fakat çok aşağı sınıfTan olan Theodora ile evlenmesini sağlaması olmuştur. 525 yılında Justinus, Senatör olan sınıfın cemiyetin çok aşağı sınıflarından gelmiş olan kadınlarla evlenmesini cemiyet kurallarına uygun görünmediği nedeniyle engelleyen bir eski kanunu yürürlükten kaldırdı. Bu yasanın kaldırılması sonucunda Justinianus, babası hipodromda ayılara bakan ve kendisi de eskiden aktris ve yüksek sınıf bir fahişe rollerde bulunmuş olan Theodora ile evlendi. Theodora, Justinianus saltanatı sırasında gerçekten bir İmparatoriçe olarak çok önemli roller oynadı. Bu yasanın yürürlükten kalkması İmparatorluk sarayında bulunan eski sınıf farklarının ortadan kaldırılmasında büyük bir faktör oldu.

Son yılları ve ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Justinus'un son yıllarında İmparatorluğun sınırlarında batıda Ostrogotlar ve doğuda Persler ile askeri mücadeleler yapılmaya başladı. 526 yılında Justinus'un sağlığı gittikçe kötüye gitmekte idi. O yıl Justinus, Justinianus'u ortak imparator ve ertesi yıl varis seçti. 1 Ağustos 527 tarihinde Justinus öldü ve Justinianus tek olarak imparatorluk gücünü eline aldı.

Kilikya'da antik bir şehir olan "Anazarbus" (şimdiki Anavarza Kalesi) 525 yılındaki depremden sonra yıkıp harabeye döndü ve İmparator Justinus tarafından yapılan yardımla yeniden kurulması nedeniyle "Justinopolis" adı verildi.

Dipnotları[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Gregory, Timothy E. (2008). Bizans Tarihi. çev. Esra Ermert. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ISBN 978-975-08-1507-2. 
• Norwich, John Julius (1988). Byzantium: Early Centuries (İngilizce). Londra: Penguin. ISBN 0-14-011447-5. 
• Prokopius (çev. Orhan Duru), (2005) Bizans'in Gizli Tarihi, İstanbul:Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Bölümler:VI-VIII ISBN 978-9944-88-454-9
• Evans,James Allan, "Justin I (518-527 A.D.)", De Imperatoribus Romanis, 199815 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişme tarihi: 24.06.2009).
• Gibbon, Edward, The History of the Decline and Fall of the Roman Empire, vol. 4, chapter xl (İngilizce)

Resmî unvanlar
Önce gelen: I. Anastasius	Bizans İmparatoru (I. Justinianus ile) 518–527	Sonra gelen: I. Justinianus