Jean-Jacques Rousseau

Jean-Jacques Rousseau
1753'te Rousseau
Doğumu	28 Haziran 1712(1712-06-28) Cenevre, Cenevre kantonu
Ölümü	2 Temmuz 1778 (66 yaşında) Ermenonville, Fransa
Çağı	18. yüzyıl felsefesi (modern felsefe)
Bölgesi	Batı felsefesi
Okulu	Toplum sözleşmesi, realizm
İlgi alanları	Siyaset felsefesi, Müzik, Eğitim, Edebiyat, Otobiyografi
Önemli fikirleri	Genel İrade (Volonté générale), Amour-propre, İnsanlığın Ahlaki Basitliliği, Çocuk Merkezli Eğitim, Sivil Din, Halk Egemenliği ve Pozitif Özgürlük.
Etkilendikleri Platon, Aristotales, Sokrates, Makiyevelli, Hobbes, Locke, Descartes, Voltaire, Diderot, Leibniz, D'Épinay, Condillac
Etkiledikleri Kant, Fransız Devrimi, Amerikan Devrimi, Robespierre, Saint-Just, Romantizm, Napoleon Bonaparte, Hume, Gibbon, Paine, Smith, Hegel, Marx, Nietzsche, Darwin, Freud, Derrida, de Sade, Strauss, Bloom, Montessori, Goethe, Thoreau, Tolstoy, Dewey, Kitsikis, Madame de Staël, Schopenhauer, Fichte, Rawls, Kemal Atatürk
İmzası

Jean-Jacques Rousseau (UK /ˈruːsoʊ/, US /ruːˈsoʊ/^[1][2]; 28 Haziran 1712 - 2 Temmuz 1778), Cenevreli filozof, yazar ve besteciydi. Onun siyaset felsefesi, Avrupa'da Aydınlanma Çağı'nın ilerlemesinin yanı sıra Fransız Devrimi'nin yönlerini ve modern siyasi, ekonomik ve eğitim düşüncesinin gelişimini etkiledi.

Özel mülkiyeti, eşitsizliğin kaynağı olarak gören Eşitsizlik Üzerine Söylev'i ve meşru bir siyasi düzenin temellerini ortaya koyan Toplumsal Sözleşme'si modern siyasi ve sosyal düşüncenin köşe taşlarıdır. Rousseau'nun Julie ya da Yeni Heloise (1761) adlı duygusal romanı, kurguda romantizm öncesi ve romantizmin gelişimi açısından önemlidir.^[3][4] Emile ya da Eğitim Üzerine (1762) adlı eseri, bireyin toplumdaki yeri üzerine bir eğitim incelemesidir. Modern otobiyografiyi başlatan ve ölümünden sonra yayınlanan İtiraflar (1770) ve tamamlanmamış Yalnız Gezenin Hayalleri (1776) adlı eserleri, 18. yüzyılın sonlarındaki "Duyarlılık Çağı"nı örnekledi ve daha sonra modern yazını karakterize eden öznellik ve iç gözlem üzerine artan bir odaklanma içeriyordu.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Jean-Jacques, 28 Haziran 1712 günü, günümüzde İsviçre sınırları içerisinde bulunan (O dönem Cenevre Cumhuriyeti olan.) Cenevre kentinde doğmuştur. 4 Temmuz 1712'de vaftiz edilmiştir. Rousseau'nun annesi Suzanne, doğumdan dokuz gün sonra, doğum sonrası enfeksiyon kaptığı için ölmüştür. Rousseau, daha sonraları bu olayı "ilk talihsizliği" olarak nitelendirecektir. Bir saatçinin oğludur. Babası Isaac, Topkapı Sarayı'nda saat tamirciliği yapmıştır.^[5] 9-10 yaşlarına kadar babası Isaac ve teyzesi ile kalmıştır. Rousseau on yaşında iken babası Isaac, şehirdeki bir toprak sahibi ile kavga etmişti. Bu tartışmanın ardından babası, Rousseau'yu kardeşine emanet edip Nyon'a taşınmıştır. Isaac, Nyon'a giderken yanında Rousseau'nun teyzesini de götürmüştür. Isaac o günden sonra bir daha asla Rousseau'yu ziyaret etmemiştir. Daha sonradan Isaac'in, Rousseau'nun teyzesi ile evlendiği açığa çıkar.

Gençlik Yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Babası tarafından terk edilen Rousseau, amcası ile bir süre kaldıktan sonra evden kaçarak Cenevre'yi terk eder. Savoy Dükalığı'na gelip bir rahibin yanına sığınır. Rahip onu Françoise-Louise de Warens ile tanıştırır. Warens, o zamanlar 29 yaşında protestan geçmişi olan ve kocasından ayrılış bir kadındır. Profesyonel bir misyonerdir, Pidmond kralı ona katoliklere protestanlığı yayması için para vermiştir. Babası ve amcasından destek görmeyen Rousseau o dönemlerde para kazanmak için uşaklık, sekreterlik yapmış ve İtalya'yı dolaşmıştır. Fransa'da bulunduğu sürede Warens ile yaşamıştır, onu idolleştirmiş ve "maman" diye çağırmıştır. Bağlılığından gurur duyan Warens, onun bir mesleğe başlamasını sağlamaya çalışmış ve onun için müzik dersleri ayarlamıştır. Rousseau, bir noktada rahip olma fikriyle kısa bir süre bir ruhban okuluna da katıldı.

Erişkinliğe Giriş Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Rousseau yirmi yaşına ulaşınca Warens onu sevgilisi olarak aldı aynı anda evin kahyası ile yakınlaştı. Cinsel ilişkileri (Ménage à trois) onun aklını karıştırdı ve de rahatsız etti. Olanlara rağmen Rousseau Warens'i hayatının aşkı olarak gördü.

Eğitim almış katolik din adamlarından oluşan bir çevresi vardı. Bu sayede edebiyat ve fikrin dünyasına girdi. İyi bir öğrenciydi ama yirmili yaşlarında sıkça geçirdiği uzun hipokrondi nöbetleri zamanında kendini felsefe, matematik ve müzik çalışmalarına adadı. Yirmi beş yaşında annesinden küçük bir miras aldı ve bunu Warens'in ona zamanında ettiği yardımların karşılığını ödemek için kullandı. Yirmi yedi yaşında Fransa'nın Lyon kentinde öğretmen olarak işe girdi.

1742'de Rousseau, Académie des Sciences'a servet kazandıracağına inandığı yeni bir numaralı nota sistemi sunmak için Paris'e taşındı ama başarısız oldu. O yıl Denis Diderot ile arkadaş oldu.

1743'ten 1744'e kadar Rousseau, Fransa'nın Venedik büyükelçisi Comte de Montaigue'nin sekreteri olarak onurlu ama düşük maaşlı bir göreve sahipti. Bu, onda İtalyan müziğine, özellikle de operaya ömür boyu sürecek bir sevgi uyandırdı.

Paris'e Dönüş[değiştir | kaynağı değiştir]

Beş parasız şekilde Paris'e dönen Rousseau Thérèse Levasseur'in arkadaşı ve daha sonra sevgilisi olmuştur. Thérèse annesinin ve hiçbir işe yaramayan kardeşlerinin tek destekçisi olan bir terziydi. İlk başta Rousseau ile birlikte yaşamadılar, ancak daha sonra Rousseau Thérèse ve annesini hizmetçisi olarak yanına aldı ve geniş ailesini geçindirme yükünü kendisi üstlendi. İtiraflarına göre, Thérèse onun yanına taşınmadan önce ona bir oğul ve dört kadar çocuk daha doğurdu (bu sayı için bağımsız bir doğrulama yok)

Rousseau, Thérèse'i "onuru" uğruna yeni doğan bebeklerin her birini bir kimsesizler hastanesine (yetimhane) vermeye ikna ettiğini yazdı. 1751'de Madame de Francueil'e yazdığı mektupta önce çocuklarını büyütecek kadar zengin değilmiş gibi davrandı, ancak İtiraflar'ın IX. Kitabında durumun böyle olmadığını yazdı.

Rousseau, Académie de Dijon'un sponsorluğunda Mercure de France'da yayınlanmak üzere sanat ve bilimlerin gelişiminin ahlaki açıdan faydalı olup olmadığı konulu bir makale yarışmasına katıldı ve kazandı; Rousseau'nun 1750 tarihli Bilimler Ve Sanatlar Üstüne Söylev birincilik ödülü aldı ve ona önemli bir ün kazandırdı.

Müziğe karşı ilgisini sürdürdü. 1752 yılında hem müziğini bestelediği hem de sözlerini yazdığı "Le devin du village" (Köy Kehaneti) adlı operayı yazdı ve Kral XV. Louis için sahneye koyuldu. Operayı beğenen kral Rousseau'ya ömür boyu maaş vermeyi teklif etti Rousseau bu büyük onuru reddetti ve "bir kralın emekli maaşını reddeden adam" olarak ün kazandı.

Cenevre'ye Dönüş[değiştir | kaynağı değiştir]

1754'te Cenevre'ye geri dönerken kalvinizmi yeniden benimsedi ve Cenevre vatandaşlığını yeniden aldı. 1755 yılında ikinci en büyük eserini yazdı. "İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı ve Temelleri Üzerine" (Bilimler Ve Sanatlar Üzerine Söylev'in argümanlarını detaylandıran.)

Ayrıca yirmi beş yaşındaki Sophie d'Houdetot ile tamamlanmamış bir romantik ilişki kurdu. Sophie, Rousseau'nun oldukça sert davrandığı ev sahibesi Madame d'Épinay'in kuzeni ve misafiriydi. Orada tanıştığı Encyclopédistesler'in samimiyetsiz sohbetlerinden, sığ ve katı ateizmlerinden nefret etti. Rousseau'nun Encyclopédistes'ten kopuşu, Diderot, La Mettrie ve D'Holbach'ın materyalizminin aksine, insan ruhunun ve evrenin ruhsal kökenine olan ateşli inancını vurguladığı üç büyük eserinin oluşumuyla aynı zamana denk geldi. Bu dönemde Rousseau, Fransa'nın en zengin ve en güçlü soylularından ikisi olan Charles II François Frédéric de Montmorency-Luxembourg ve Prince de Conti'nin desteğini ve himayesini gördü. Bu adamlar Rousseau'yu gerçekten sevdiler ve herhangi bir konuda sohbet etme yeteneğinden keyif aldılar, ama aynı zamanda onu XV. Louis'den ve metresi Madame de Pompadour'u çevreleyen siyasi gruptan intikam almanın bir yolu olarak kullandılar. Rousseau çok ileri gitti ve bazılarının meşgul olduğu iltizam uygulamasını eleştirdiğinde reddedildi.

Rousseau'nun 800 sayfalık duygu romanı Julie, ou la nouvelle Héloïse 1761'de büyük bir başarı elde etti. Kitabın İsviçre kırsalının doğal güzelliğine dair coşkulu betimlemeleri halk arasında büyük bir ilgi uyandırdı ve sonraki on dokuzuncu yüzyılda Alp manzaraları çılgınlığının kıvılcımını ateşlemeye yardımcı oldu.

1762 yılında Du Contrat Social, Principes du droit politique (Toplumsal Sözleşme)'yi yayınladı.

Rousseau, Mayıs ayında Emile Ya Da Eğitim Üzerine adlı eserini yayımladı. Emile'in ünlü bir bölümü olan "The Profession of Faith of a Savoyard Vicar", dini inancın bir savunması olmayı amaçlıyordu. Rousseau'nun dinin savunulması için bir sözcü olarak alçakgönüllü bir köylü geçmişe sahip bir Katolik papazı seçmesi (makul bir şekilde gençken tanıştığı nazik bir piskoposa dayanıyordu) o dönem için başlı başına cüretkar bir yenilikti. Papazın inancı Socinianism (ya da bugünkü adıyla Unitarianism) idi. İlk günahı vsr. reddettiği için, hem Protestan hem de Katolik yetkililer gücendi.

Ayrıca Rousseau, insanları erdeme yönelttiği ölçüde bütün dinlerin eşit derecede değerli olduğunu ve bu nedenle insanların içinde yetiştikleri dine uymaları gerektiğini savunmuştur. Bu dini kayıtsızlık, Rousseau ve kitaplarının Fransa ve Cenevre'den yasaklanmasına neden oldu. Paris Başpiskoposu tarafından kürsüden indirildi, kitapları yakıldı ve tutuklanması için emirler çıkarıldı.^[6] Cenevre'den Jacob Vernes gibi eski arkadaşları onun görüşlerini kabul edemediler ve şiddetle çürüten yazılar yazdılar.^[7]

Voltaire Ve II. Friedrich[değiştir | kaynağı değiştir]

Rousseau'nun Emile'i Fransız parlamentosunu kızdırıp sonra, parlamento tarafından hakkında tutuklama emri çıkarılarak İsviçre'ye kaçmasına neden oldu. Daha sonra, İsviçre makamları da ona karşı anlayışsız olduklarını kanıtlayınca (Hem Emile'i hem de Toplum Sözleşmesi'ni kınayarak) Voltaire, Rousseau'ya gelip onunla yaşaması için bir davet gönderdi.

Rousseau daha sonra Voltaire'in davetine cevap vermediği için pişman olduğunu ifade etmiştir. Temmuz 1762'de, Rousseau'ya Bern'de ikamet etmeye devam edemeyeceği bilgisi verildikten sonra, d'Alembert ona Prusyalı II. Frederich tarafından yönetilen Neuchâtel Prensliği'ne taşınmasını tavsiye etti. Daha sonra Rousseau, Neuchâtel'den on beş mil uzaklıktaki Môtiers'de ikamet etme davetini kabul etti. 11 Temmuz 1762'de Rousseau, II. Frederich'e Fransa'dan, Cenevre'den ve Bern'den nasıl sürüldüğünü anlatan bir mektup yazdı ve onun korumasını istedi. Ayrıca geçmişte Frederich'i eleştirdiğini ve gelecekte de onu eleştirmeye devam edeceğini belirterek, "Majesteleri beni istediğiniz gibi elden çıkarabilir." dedi. II. Frederich dostu olan Neuchâtel valisi Marischal Keith'a bir mektup yazdı:

Bu zavallı talihsize yardım etmeliyiz. Tek suçu, iyi olduğunu düşündüğü garip fikirlere sahip olmaktır. Ona ihtiyacı olduğu kadar verme nezaketini göstereceğiniz yüz kron göndereceğim.^[8]

Frederich'ten aldığı yardımdan etkilenen Rousseau o andan itibaren Frederich'in yürüttüğü faaliyetleri detaylıca takip ettiğini belirtmiştir. Yedi Yıl Savaşları sona ermek üzereyken Rousseau, Frederich'e bir kez daha yazarak aldığı yardım için teşekkür etti ve onu askeri faaliyetlere son vermeye ve bunun yerine halkını mutlu etmeye çalışmaya çağırdı. Frederich bilinen bir yanıt vermedi, ancak Marischal Keith'e Rousseau'nun kendisine "azarladığı" yorumunu yaptı.

Firar Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Rousseau (1762-1765) yıllarında Môtiers'de yaşadı. Zamanını okuyarak, yazarak ve James Boswell (Aralık 1764) gibi ziyaretçilerle tanışarak geçirdi.^[8] Bu arada yerel bakanlar, onun bazı sorun çıkarabilecek yazılarından haberdar oldular ve civarda kalmasına izin vermemeye karar verdiler. Daha sonra, Rousseau'nun kendi papazı Frédéric-Guillaume de Montmollin, onu alenen Deccal olarak suçlamaya başladı. Dini saldırılar cemaatçileri kızdırdı ve yürüyüşe çıkacağı zaman Rousseau'yu taş yağmuruna tuttular. 6–7 Eylül 1765 gece yarısı, Rousseau'nun kaldığı eve taşlar atıldı ve bazı camlar kırıldı.^[8] Yerel bir yetkili olan Martinet, Rousseau'nun evine geldiğinde balkonda o kadar çok taş gördü ki, "Aman Tanrım, bu bir taş ocağı!" dedi. Rousseau'nun Môtiers'deki arkadaşları şehri terk etmesini önerdi.

Rousseau, İsviçre'de kalmak istediğinden, münzevi bir evi olan küçük bir adaya, Île de St.-Pierre'e taşınma teklifini kabul etmeye karar verdi. İki yıl önce kovulduğu Bern Kantonu içinde olmasına rağmen, tutuklanma korkusu olmadan bu ada evine taşınabileceği konusunda gayri resmi olarak güvence verildi ve öylede yaptı (10 Eylül 1765). Ancak, 17 Ekim 1765'te Bern Senatosu, Rousseau'ya on beş gün içinde adayı ve tüm Bern topraklarını terk etmesini emretti. Kalış süresini uzatmak için izin isteyerek cevap verdi ve sahip olduğu yalnızca birkaç kitapla kendi yetki alanlarındaki herhangi bir yerde hapsedilmeyi ve masrafları kendisine ait olmak üzere yaşarken ara sıra bir bahçede yürüme izni almayı teklif etti. Senato'nun yanıtı, Rousseau'yu yirmi dört saat içinde adayı ve tüm Bern topraklarını terk etmeye yönlendirmek oldu. 29 Ekim 1765'te Île de St.-Pierre'den ayrıldı ve Strasbourg'a taşındı.

Frederich'ten Potsdam'a, Paoli'den Korsika'ya, Saint-Lambert'ten Lorraine'e, yayıncı Rey'den Amsterdam'a ve David Hume'dan İngiltere'ye davetler aldı.^[8]

Daha sonra Hume'un İngiltere'ye gitme davetini kabul etmeye karar verdi.^[8]

Paris'e Dönüş[değiştir | kaynağı değiştir]

9 Aralık 1765'te, Fransız hükûmetinden Paris'e gelmek için bir pasaport alan Rousseau, bir hafta sonra Paris'e gitmek üzere Strasbourg'dan ayrıldı ve arkadaşı Conti Prensi'nin sarayında konakladı. Burada Hume ve ayrıca çok sayıda arkadaşıyla tanıştı ve şehirde çok göze çarpan bir figür oldu.^[8]

Walpole'un Mektubu[değiştir | kaynağı değiştir]

1 Ocak 1766'da Grimm, müvekkillerine, II Frederick tarafından Rousseau'ya yazıldığı söylenen bir mektubu dahil ettiği bir rapor yazdı. Bu mektup aslında Horace Walpole tarafından şakacı bir aldatmaca olarak yazılmıştı. Walpole, Rousseau ile hiç tanışmamıştı ama Diderot ve Grimm'i çok iyi tanıyordu. Mektup kısa sürede geniş bir tanıtım buldu. 16 Şubat 1766'da Hume, Marquise de Brabantane'ye şunları yazdı: "Prusya Kralı'nın sözde mektubuyla bağlantılı olarak kendime izin verdiğim tek şaka, Lord Ossory'nin yemek masasında benim tarafımdan yapıldı.^[8]" Bu olay Hume'un Rousseau ile ilişkisindeki daha sonraki kopuşun nedenlerinden birisidir.^[6]

İngiltere[değiştir | kaynağı değiştir]

4 Ocak 1766'da Rousseau, Hume, tüccar De Luze (Rousseau'nun eski bir arkadaşı) ve Rousseau'nun evcil köpeği "Sultan" ile Paris'ten ayrıldı. Dover'a giden bir gemiye bindiler. 13 Ocak 1766'da Londra'ya vardılar. David Garrick, gelişlerinden kısa bir süre sonra, Kral ve Kraliçe'nin de katıldığı bir gecede Drury Lane Tiyatrosu'nda Hume ve Rousseau için bir loca ayarladı. Garrick kendi başına bir komedide ve ayrıca Voltaire'in bir trajedisinde oynuyordu.^[6][8] Rousseau performans sırasında o kadar heyecanlandı ki çok fazla eğildi ve neredeyse locanın dışına düşüyordu. Hume, Kral ve Kraliçe'nin performanstan çok Rousseau'ya baktığını gözlemledi.^[6] Daha sonra Garrick, Rousseau'ya akşam yemeği servis etti ve Rousseau, Garrick'in oyunculuğunu övdü.

Bu sırada Hume, Rousseau hakkında olumlu bir görüşe sahipti; Hume, Madame de Brabantane'e yazdığı bir mektupta, Rousseau'yu dikkatle gözlemledikten sonra, bundan daha nazik ve erdemli biriyle hiç karşılaşmadığı sonucuna vardığını yazdı. Hume'a göre Rousseau "nazik, mütevazı, sevecen, ilgisiz, aşırı duyarlıydı".^[8] Hume başlangıçta Rousseau'yu Londra'daki Madam Adams'ın evinde misafir etti, ancak Rousseau o kadar çok ziyaretçi almaya başladı ki kısa süre sonra daha sessiz bir yere taşınmak istedi. Onu bir Galler manastırına yerleştirmesi için bir teklif geldi ve bunu kabul etmeye meyilliydi, ancak Hume onu Chiswick'e taşınmaya ikna etti.^[8] Rousseau şimdi Thérèse'den kendisine yeniden katılmasını istedi.

Bu arada, o zamanlar Paris'te olan James Boswell, Thérèse'e Rousseau'ya kadar eşlik etmeyi teklif etti.(Boswell daha önce Motiers'de Rousseau ve Thérèse ile tanışmıştı; daha sonra Thérèse'e bir granat kolye de göndermiş ve Rousseau'ya yazarak onunla ara sıra iletişim kurmak için izin istemişti.) Hume ne olacağını önceden tahmin etmiş: "Bazı olaylardan korkuyorum, arkadaşımızın onuruna ölümcül olacak olaylardan." demiştir^[6] Boswell ve Thérèse bir haftadan fazla bir süredir birlikteydiler ve Boswell'in günlüğündeki notlara göre birkaç kez cinsel ilişkiye girerek ilişkiyi tamamladılar.

Rousseau daha uzak bir yere taşınmaya hevesli olduğu için, Fransızca konuşan zengin ve yaşlı bir dul olan Richard Davenport, Thérèse ve Rousseau'yu Staffordshire'daki Wootton Hall'da ağırlamayı teklif etti. 22 Mart 1766'da Rousseau ve Thérèse, Hume'un tavsiyesine karşı Wootton'a doğru yola çıktı. Hume ve Rousseau bir daha asla buluşamayacaktı. Başlangıçta Rousseau, Wootton Hall'daki yeni konaklama yerini beğendi ve yerin doğal güzelliği ve geçmiş acıları unutarak nasıl yeniden doğmuş gibi hissettiği hakkında olumlu şeyler yazdı.

David Hume İle Kavga[değiştir | kaynağı değiştir]

3 Nisan 1766'da günlük bir gazete, Horace Walpole'un Rousseau hakkındaki aldatmacasını oluşturan mektubu yayınladı (gerçek yazar olarak Walpole'dan bahsetmeden) yayının editörünün Hume'un kişisel arkadaşı olması, Rousseau'nun kederini artırdı. Yavaş yavaş Rousseau'yu eleştiren makaleler İngiliz basınında yer almaya başladı; Rousseau, ev sahibi olarak Hume'un onu savunması gerektiğini hissetti. Dahası, Rousseau'nun tahminine göre, eleştirinin bir kısmı yalnızca Hume'un bildiği ayrıntıları içeriyordu.^[8] Ve Rousseau, Hume'un Londra'da Rousseau'nun Cenevre'deki düşmanının oğlu François Tronchin ile birlikte kaldığını öğrenince mağdur oldu.^[6][8]

Bu sıralarda Voltaire, "Lettre de Voltaire à Jean-Jacques Pansophe"'nu isimsiz olarak yayınladı. Rousseau'nun İngiltere'deki yaşamı eleştiren önceki açıklamalarının çoğundan faydalandı. Voltaire'in yazılarının en zarar verici kısımları bir Londra dergisinde yeniden basıldı. Rousseau bunun kendisini karalamak için bir komplo olduğuna karar verdi. Rousseau'nun hoşnutsuzluğunun bir diğer nedeni, Hume'un postasını kurcalıyor olabileceği konusundaki endişesiydi. Yanlış anlaşılma, Rousseau'nun posta ücretini ödemek zorunda olduğu hacimli yazışmalar almaktan yorulmasından kaynaklanmıştı.Hume, Rousseau'nun postasını kendisi açmayı ve önemli mektupları Rousseau'ya iletmeyi teklif etti; bu teklif kabul edildi. Bununla birlikte, Hume'un Rousseau'nun yolladığı postasını bile incelediğine dair bazı kanıtlar var.^[6]

Rousseau'nun kızgınlığının nedenlerini açıklayan on sekiz sayfalık bir mektubu da içeren bazı yazışmalardan sonra, Hume, Rousseau'nun zihinsel dengesini kaybetmekte olduğu sonucuna vardı. Rousseau'nun kendisini Parisli arkadaşlarına şikayet ettiğini öğrenen Hume, Rousseau'nun uzun mektubunun bir kopyasını Madame de Boufflers'a gönderdi. Hume'un Horace Walpole'un sahte mektubunun kompozisyonuna sözde katılımının Rousseau'nun öfkesinin nedeni olduğunu düşünerek yanıt verdi.^[8]

Hume, Rousseau'nun İtiraflar'ı yazdığını öğrendiğinde, mevcut anlaşmazlığın kitapta yer alacağını varsaydı. Adam Smith, Marischal Keith, Horace Walpole ve Mme de Boufflers, Hume'a Rousseau ile tartışmasını halka açıklamamasını tavsiye ettiler; ancak, d'Holbach'ın zümresinin birçok üyesi - özellikle d'Alembert - onu olayların kendi versiyonunu açıklamaya çağırdı. Ekim 1766'da Hume'un tartışma versiyonu Fransızcaya çevrildi ve Fransa'da yayınlandı; Kasım ayında İngiltere'de yayınlandı.^[6][8] Grimm bunu yazışmalarına dahil etti.

Rousseau herkesin önünde sessiz kaldı; Fransa'ya dönmeye karar verdi. 22 Mayıs 1767'de Rousseau ve Thérèse, Dover'dan Calais'e doğru yola çıktı.^[8]

Grenoble'da[değiştir | kaynağı değiştir]

2 Mayıs 1767'de Rousseau, hakkında tutuklama emri olmasına rağmen Fransa'ya yeniden geldi. Takma bir isim almıştı ama tanındı ve Amiens şehri tarafından onun onuruna bir ziyafet düzenlendi.^[6][8] Fransız soyluları bu sırada ona bir konut teklif etti. Başlangıçta Rousseau, Paris yakınlarındaki Mirabeau'ya ait bir mülkte kalmaya karar verdi. Daha sonra 21 Haziran 1767'de Trie'deki Conti Prensi'nin şatosuna taşındı.

Bu sıralarda Rousseau, paranoya, endişe ve ona karşı bir komplo duyguları geliştirmeye başladı. Bunların çoğu sadece iş başındaki hayal gücüydü, ancak 29 Ocak 1768'de Cenevre'deki tiyatro yakılarak yok edildi ve Voltaire yalandan Rousseau'yu suçladı.^[6][8] Haziran 1768'de Rousseau, Thérèse'i geride bırakarak Trie'den ayrıldı ve önce Lyon'a, ardından Bourgoin'e gitti. Ve sonra Thérèse'i bu yere davet etti ve 30 Ağustos 1768'de Bourgoin'de sahte bir resmi törenle "Renou" takma adıyla onunla evlendi.

Ocak 1769'da Rousseau ve Thérèse, Grenoble yakınlarındaki bir çiftlik evinde yaşamaya başladılar. Burada botanik çalıştı ve İtirafları tamamladı. Bu sırada çocuklarını yetimhaneye yerleştirdiği için pişmanlığını dile getirdi. 10 Nisan 1770'te Rousseau ve Thérèse, kumaş tasarımcısı ve amatör müzisyen Horace Coignet arkadaşının olduğu Lyon'a gitti. 8 Haziran'da Rousseau ve Thérèse, Paris'e gitmek üzere Lyon'dan ayrıldı; 24 Haziran'da Paris'e ulaştılar. Paris'te, Rousseau ve Thérèse, şehrin modası geçmiş bir mahallesinde, Rue Platrière'de (şimdi Rue Jean-Jacques Rousseau olarak adlandırılıyor) konakladılar. Nota kağıtlarının kopyalarını çıkararak kendini maddi olarak destekledi ve botanik çalışmalarına devam etti. Botanik Unsurları Üzerine Mektuplar'ını da bu sıralarda yazdı. Bunlar, Rousseau'nun Lyon'daki Mme Delessert'e kızlarının konuyu öğrenmelerine yardımcı olmak için yazdığı bir dizi mektuptan oluşuyordu. Bu mektuplar, sonunda ölümünden sonra yayınlandıklarında geniş beğeni topladı. Goethe, "Bu gerçek bir pedagojik model ve Emile'i tamamlıyor" yorumunu yaptı.

Rousseau, düşmanca dedikodulara karşı itibarını korumak için 1765'te İtiraflar'ı yazmaya başlamıştı. Aralık 1770 ile Mayıs 1771 arasında Rousseau, kitabının en az dört grup okumasını yaptı ve son okuma on yedi saat sürdü.

Mayıs 1771'den sonra, artık grup okumaları yoktu çünkü Madame d'Épinay, arkadaşı olan polis şefine, mahremiyetini korumak için Rousseau'nun okumalarına bir son vermesi için bir mektup yazdı. Polis, okumaları durdurmayı kabul eden Rousseau'yu bulmaya çalıştı. İtiraflar1782'de ölümünden sonra yayınlandı.

1772'de Rousseau, Polonya-Litvanya Topluluğu için yeni bir anayasa için öneriler sunmaya davet edildi ve bunun sonucunda, son büyük siyasi çalışması olacak olan Polonya Hükûmeti Üzerine Hususlar ortaya çıktı.^[9]

Yine 1772'de Rousseau, eleştirmenlerine yanıt vermek için bir başka girişim olan "Diyaloglar: Jean-Jacques Rousseau'nun Yargıcı"'nı yazmaya başladı. Yazmasını 1776'da tamamladı. Kitap, iki karakter arasında geçen üç diyalog şeklinde; Jean-Jacques adında bir yazar olan üçüncü bir karakterin erdemleri ve dezavantajları hakkında tartışan bir Fransız ve Rousseau. En okunamayan eseri olarak tanındı; Rousseau, kitabın önsözünde tekrarlı ve düzensiz olabileceğini kabul ediyor, ancak ölmeden önce itibarını iftiralara karşı savunması gerektiği gerekçesiyle okuyucunun hoşgörüsüne sığınıyor.

Son Yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

1770'e gelindiğinde, Rousseau'nun idrar hastalığı, doktorların tavsiyelerini dinlemeyi bıraktıktan sonra büyük ölçüde hafiflemişti.[kaynak belirtilmedi] "O zamanlar, kendini tıbbi prosedürlerle tabi kılmaktansa doğanın kendi yoluna gitmesine izin vermek genellikle daha iyiydi." Diye belirtiyor Damrosch.^[10] Genel sağlığı da düzelmişti. Ancak 24 Ekim 1776'da Paris'te dar bir sokakta yürürken karşı yönden bir soylunun arabası koşarak geldi; arabanın yanında, soyluya ait dört nala koşan bir Great Dane vardı. Rousseau hem arabayı hem de köpeği atlatamadı ve Great Dane tarafından yere serildi. Beyin sarsıntısı ve nörolojik hasar görmüş olduğu düşünülüyor. Sağlığı bozulmaya başladı; Rousseau'nun arkadaşı Corancez, Rousseau'nun kazadan sonra sara nöbetleri geçirmeye başladığını gösteren bazı semptomların ortaya çıkışını ona anlattı.

1777'de Rousseau, Kutsal Roma İmparatoru II. Joseph tarafından ziyaret edildi. Opera'ya ücretsiz girişi bu zamana kadar yenilenmişti ve oraya ara sıra giderdi.

Yine bu sırada (1777-78), en iyi eserlerinden biri olan "Reveries of a Solitary Walker"'ı besteledi.

1778 baharında Marquis Girardin, Rousseau'yu Ermenonville'deki şatosunda bir kulübede yaşaması için davet etti. Rousseau ve Thérèse 20 Mayıs'ta oraya gittiler. Rousseau zamanını şatoda botanik örnekleri toplayarak ve Girardin'in oğluna botanik öğreterek geçirdi. Paris'ten otlar, yosunlar ve mantarlar üzerine kitaplar sipariş etti ve yarım kalan "Emile" ve "Sophie ve Daphnis ve Chloe"'yi tamamlamak için planlar yaptı.

1 Temmuz'da bir ziyaretçi "insanlar kötüdür" yorumunu yaptı ve Rousseau "erkekler kötüdür, evet ama insan iyidir" şeklinde yanıt verdi. O akşam Girardin'in ailesiyle doyurucu bir yemek yedi; ertesi sabah Girardin'in kızına müzik öğretmeye gitmek üzereyken beyin kanamasından öldü ve felç geçirdi. Artık, Danua'nın karıştığı kaza da dahil olmak üzere tekrarlanan düşmelerin Rousseau'nun felç geçirmesine katkıda bulunmuş olabileceğine inanılıyor.

Ölümünün ardından Grimm, Madame de Staël ve diğerleri, Rousseau'nun intihar ettiğine dair yanlış haberleri yaydı; diğer dedikodulara göre Rousseau öldüğünde delirmişti. Onunla son günlerinde tanışan herkes, bu sıralarda sakin bir ruh hali içinde olduğu konusunda hemfikirdir.

2 Temmuz 1778 tarihinde, 66 yaşında iken sabah yürüyüşü sırasında düşer ve kan kaybından dolayı hayatını kaybeder. Ölüm döşeğinde evinde penceresi önünde oturan Rousseau Marie-Thérèse Levasseur'dan pencereyi açmasını ister. Bu sayede güneş ışığını son bir kez görebilecektir. "Ô que la Nature est grande!" (Ah, Doğa ne kadar güzel) son sözleridir.

4 Temmuz 1778'de Rousseau, Île des Peupliers'a gömüldü. 11 Ekim 1794'te kalıntıları Panthéon'a Voltaire'ın kalıntılarının yanına taşındı.

Düşünceleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Rousseau’nun yapıtlarındaki karmaşıklık onun; doğal hukuk kuramcısı, doğal hakları yadsıyan biri, aydınlanmacı, aydınlanma ilkelerini yerle bir eden biri, demokrasinin inançlı savunucusu, demokrasiyi ayaklar altına alan biri, burjuva liberal devriminin hazırlayıcısı, öte yandan böyle bir devrimin olumsuzluklarını çok önceden gösteren, hatta reformculuğu bile benimseyen biriymiş gibi birbiriyle çelişen ve çatışan çok karşıt düşüncelerle yorumlanmasına neden olmuştur. Bu nedenle Rousseau, anlaşılması güç bir düşünür olmuştur. Kendisini hep halktan birisi olarak görmüş, halktan kişiler arasında daha rahat etmiştir. Romantizmden etkilenmiş ve etkileri görülmüştür.

Rousseau, doğru bir siyasal toplumun temellerini ortaya koyabilmek için olguların bir yana bırakılması gerektiğini belirtir. Çünkü ona göre salt olgulardan hareket edildiğinde, çıkarlar, yararlar ön plana yerleştirilmekte ve böylece adalet, hukuk ayaklar altına alınmaktadır. Rousseau, güçlünün haklı kabul edildiği, siyasal toplumun kökenine olguları yerleştiren, olgusal verileri ve kuramları eleştirmektedir. Yurttaşı, ortak benliği, halkı, devleti yaratan bir “Toplum Sözleşmesi”ni ve bu sözleşmeye toplumdaki her bireyin dahil olması gerektiğini savunur. Halk olmanın temelinde egemenliğin var olması gerektiğini düşünür. Yasaların olmadığı bir yerde devletten söz edilemeyeceğini savunmuştur. Yasaların, halkın tümü için geçerli olması gerektiğini düşünmektedir.

Rousseau’nun toplumsal sözleşme teorisine göre insanların tek kaygısı fizyolojik ihtiyaçlarının giderilmesinden ibarettir. Doğa durumunda, bu ihtiyaçlar insanların ellerinin hemen altında olduğundan mutsuz olmalarını gerektirecek bir şey yoktur. Bu nedenle Rousseau, doğa durumundaki insanların mutlu olduğunu söyler. Doğa durumundaki insanlar birbirlerine karşı iyi veya kötü değillerdir. Her türlü baskıdan da uzaktırlar. Suç veya erdem nedir bilmezler. Rousseau'ya göre doğa durumundaki insanlar arasında savaş veya mücadele yoktur. Bu dönemdeki insanların hepsi eşittir. Ayrım yoktur. Rousseau; herkesin eşit olduğu, ihtiyaçlarını giderdikleri, savaş veya mücadeleye gerek duymadıkları bu mutlu toplumun uygar toplumların ortaya çıkmasıyla birlikte varlığını yitirdiğini söyler. Uygar toplumlarda zamanla sınıflandırmalar olmuş, iyi-kötü ayrımları yapılmaya başlanmış, savaş ve mücadele baş göstermiştir. Rousseau, tüm kötülüklerin sebebini eşitliğin yok olması olarak tanımlar ve bu durumu, "Yaratıcı’nın elinden çıktığında her şey iyidir. Her şey insanların elinde bozulur," sözleriyle açıklar. İnsanlar bir süre sonra savaşa son verebilmek adına sözleşme yapmayı kabule geçmişlerdir. Bu sözleşmenin temeli ise, toplumdaki herkesin haklarını ve varlıklarını genel bir idareye vermesiyle oluşacağı yönündedir. Böylece toplumu yönetecek bir güç olan "devlet" ortaya çıkmıştır.^[11]

Halk sayısı arttıkça, yönetici sayısının azalması gerektiğini savunan Rousseau, “demokrasi, aristokrasi, monarşi” şeklindeki sınıflandırmayı benimsemiştir. Rousseau’ya göre demokrasi biçimindeki hükûmette yönetici, halkın tamamı ya da büyük bir kısmıdır. Aristokrasi biçimiyse küçük bir azınlığın yönetimidir. Monarşik hükûmette ise yönetme yetkisi tek bir kişidedir.

Rousseau’ya göre yurttaşlar olmadan erdem, erdem olmadan özgürlük, özgürlük olmadan devlet olamaz. Rousseau; devletin iktidara değil, halka ait olduğunu savunmuş ve ulus-devlet anlayışını benimsemiştir.

Mirası[değiştir | kaynağı değiştir]

Rousseau'nun fikirleri fransız halkını etkileyerek fransız ihtilali'nin gerçekleşmesinde büyük rol oynamıştır. Devrimin önemli liderlerinden Maximilien Robespierre Roussea'nun fikirlerinden etkilenmiştir.

Pek bilinmese de Rousseau sadece felsefeyle uğraşmamıştır. Filozofluk dışında yazarlık, şiir, beste, botanik ve tarihle haşırneşir olmuştur. Fransız ihtilali sonrası cenazesi 11 Kasım 1794 tarihinde Paris'de ki Pantheon'a taşınmıştır. Nâşı günümüzde hâlâ Pantheon'da sergilenmektedir.

Başlıca eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Denemeler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Discours sur les sciences et les arts (Bilimler ve Sanatlar Üzerine Söylev). (1750)
• Discours sur l'origine et les fondements de l'inégalité parmi les hommes (İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Temeli ve Kökenleri) (1755)
• Discours sur l'économie politique (Politik Ekonomi Üstüne Söylev)]] (1755)
• Lettres morales (Ahlak Prensipleri Mektupları) (1758)
• Lettre sur les spectacles (Etkinlikler Gösterileri Üstüne Mektup) (1758)
• Du Contrat social (Toplum Sözleşmesi) (1762)
• Émile ou De l'éducation (Emile ya da Eğiti­m Üzerine) (1762)
• Lettres écrites de la montagne (Dağda Yazılmış Mektuplar) (1764)
• Projet de constitution pour la Corse (Korsika İçin Anayasa Projesi) (1765)
• Considérations sur le gouvernement de Pologne (Polonya Hükümeti Üstüne Düşünceler) (1771)
• Essai sur l'origine des langues (Dillerin Kökeni Üstüne Deneme) (1781)

Otobiyografiler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Les Confessions (İtiraflar) (1770)
• Rousseau juge de Jean-Jacques (Jean-Jacques'ı Yargılayan Rousseau) (1777)
• Les Rêveries du promeneur solitaire (Yalnız Gezenin Düşleri) (1778)

Romanlar ve şiirler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Julie ou la Nouvelle Héloïse (Julie ya da yeni Heloise (1761)
• Le Lévite d'Éphraïm (Leviler Kabilesinden Efraim) (1762)

Tiyatro ve müzik eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Système de notation musicale de Jean-Jacques Rousseau (Jean-Jacques Rousseau Tarafından Bulunmuş Olan Müziksel Notasyon Sistemi) (1742)
• Les Muses galantes (Hanımefendi Müzler) (1747)
• Le Devin du village (Köy Kahini) opera (1752)
• Narcisse ou l'Amant de lui-même (Narkissos veya Öz Sever Kişi) (1752)
• Lettre sur la musique française (Fransız Müziği Üstüne Mektup) (1753)
• Pygmalion (1771)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Zenginleri yiyin

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikisöz'de Jean-Jacques Rousseau ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.

Wikimedia Commons'ta Jean-Jacques Rousseau ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Du contrat social6 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.—MetaLibri