John Steinbeck

John Steinbeck
John Steinbeck, 1939
Doğum	27 Şubat 1902 Salinas, Kaliforniya, ABD
Ölüm	20 Aralık 1968 (66 yaşında) New York, ABD
Meslek	Romancı, Yazar
Milliyet	ABD
Dönem	1929-1969
Edebî akım	Gerçekçilik
Önemli eser	Gazap Üzümleri, Cennetin Doğusu, Fareler ve İnsanlar, Cennet Çayırı, Bitmeyen Kavga, Sardalya sokağı
Önemli ödülleri	Nobel Edebiyat Ödülü (1962) Pulitzer Ödülü (1939) Ulusal Kitap Ödülü (1939)
Evlilikler	Carol Henning (1930–1943) Gwyndolyn Conger (1943–1948) Elaine Anderson Steinbeck (1950–1968)
Etkilendikleri İşçiler ve işçilerin hayatları

John Steinbeck (d. 27 Şubat 1902 - ö. 20 Aralık 1968), Amerikalı gerçekçi yazardır. İrlanda asıllıdır. Eserlerinde genellikle işçi yaşamını ve toplumsal sorunları dile getirdi. Gençliğinde bir zamanlar çalıştığı Salinas Vadisi, onun eserleri için vazgeçilmez bir mekândır. Yazdığı eserlerin her biri kült olmuş, çoğu sinemaya aktarılmıştır. Bir ailenin Oklahoma'dan Kaliforniya'ya göçünü anlattığı Gazap Üzümleri eseri ile Pulitzer^[1] ve Ulusal Kitap Ödülü'nü kazandı. Ayrıca edebiyat alanında verdiği katkılardan dolayı 1962’de Nobel Edebiyat Ödülü’ne layık görüldü.^[2] Ün kazandığı diğer eserleri arasında Al Midilli, İnci, Fareler ve İnsanlar gibi kitapları yer alır.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

John Steinbeck, 27 Şubat 1902'de Salinas, Kaliforniya'da doğdu.^[3] Babası Prusya ve annesi İrlanda göçmeni olan bir ailede dünyaya geldi. Eski bir öğretmen anne Olive Hamilton, oğluna okuma alışkanlığı aşıladı ve kelime dünyasını genişletti.^[4] Babası Ernst Steinbeck ise Monterey bölgesinde sayman olarak görev yapıyordu.^[5] Onun yaşadığı bu doğal elverişli ortam ileride kendi eserlerine mekan olarak konuk olacaktı. Küçük kırsal bir kesimin içerdiği bu bölgede yazları çiftliklerde ve tarlalarda çalıştı. Bu dönemler onun en tanınmış eserlerinden biri olan Fareler ve İnsanlar romanının taslağını oluşturdu. Burada işçi yaşamının karanlık yüzünü, zorlu işçi yaşamını, sert geçen toplumsal baskıyı ilk elden yaşadı. Onun erken dönemde kendi stilini kazanmasını sağlayan bu yaşam tarzı, ileride büyük oranda ses getirecek romanları yazmasının ufak bir özeti gibiydi. Gençlik yıllarında sürekli çalıştığı çiftlikleri ve ormanları değiştirerek çevresini keşfetti. Steinbeck aynı zamanda aykırı bir kişilikti ve bu erken yaşlarda belli olmaya başlamıştı.^[6] Bu yıllar devam ederken 1919'da Salinas Lisesi'nden mezun oldu.^[7] Erken yaşlarda ne istediğini bilen yazar, kendi yazma stiline katkı sağlayacağını düşündüğü için Stanford Üniversitesi'ne kayıt oldu ve İngiliz Edebiyatı okumaya karar verdi. Üniversite hayatı boyunca çeşitli işlerde çalışan Steinbeck, mezun olmadan üniversite hayatını yarıda bıraktı. Küçük yaşlarda usta bir yazar olacağını bilen yazar, üniversitedeyken tıp bölümü dekanından ‘’insanları öğrenmem gerek’’ diyerek kadavra parçalarını istedi.^[8] Reddedildikten sonra ve üniversitenin kendisini geliştirmeyeceğine inandığı için New York’a gitti. Burada çeşitli işlerde çalıştı. Daha önce çiftçilik işlerine merak salan Steinbeck, bir boyacının yanında çıraklık yapmıştı.^[9] New York’tayken bir spor kompleksinin inşaatında çalıştı. Bu zamanlarda elli kiloluk yükler taşıyordu. Bir gün bir işçinin ölümün kıyısından dönüşünü gördü ve o günün gecesinde işi bıraktı.^[6] Tekrar Kaliforniya'ya dönen yazar, ilk eşi Carol Henning ile tanıştı ve ikili 1930 yılında evlendi.^[10] İkilinin birliktelikleri 13 yıl sürdü.

Büyük Buhran zamanlarında Kaliforniya'ya gelen yazar, Tahoe Gölü'nde bekçi olarak çalıştı.^[11] Kriz yıllarında babası tarafından destek gördü ve yazma işine devam etmeye karar verdi. Ayrıca uzun yıllar dost olacağı filozof, deniz biyologu Ed Ricketts ile yine bu dönemlerde tanıştı. Ricketts, birkaç Steinbeck romanında ona ilham kaynağı olmuştu. Örneğin Sardalye Sokağı romanında Doc karakterine ilham olmuş ve Bitmeyen Kavga, Tatlı Perşembe kitapları için bir çerçeveydi.

1929’da ilk Romanı Altın Kupa yayımlandı, konusu ünlü deniz korsanı Henry Morgan’ın hayat hikâyesiydi.^[12] İlk romanı ilgi çekmeyince beş yıl içinde üç kısa eser daha üretti. 1935’e kadar devam eden yazı hayatından sonra ilk ses getiren romanını yazdı. Bu roman, Amerika Monterey’de bir grup sınıfsız, evsiz adamın gözünden tüm kalıpları yıkan, aynı zamanda dostluğun paradan daha önemli olduğunu vurgulayan Yukarı Mahalle romanıydı.^[13] Romana konu olan Paionos çetesi bir ikon haline geldi. Kitap 1942’de filme uyarlandı, Steinbeck için dönüm noktası bu romandı.^[14] 1935 yılında Yukarı Mahalle’nin yayımlanması ile birlikte yavaşlamayı reddeden Steinbeck, 1936 yılında bugün klasikleşmiş dediğimiz Bitmeyen Kavga’yı kaleme aldı. Kitapta iki direnişçinin Salinas Vadisi’nde tarım işçilerini örgütleme macerasını yazdı.^[15] Tıpkı gençlik yıllarında çalıştığı çiftliklerden izlenimleri ile artık kendini bulan Steinbeck, Bitmeyen Kavga ile büyük bir ses getirdi. Karın tokluğuna çalışan meyve çiftçilerinin sorunlarını dile getiren yazar, bunu aynı zamanda sürükleyici bir tarzda yazdı.

1937’de Kaliforniya’da iki göçmen arkadaş olan George ve Lennie’nin hikâyesini anlattığı Fareler ve İnsanlar kitabı büyük beğeni topladı. Steinbeck bu romanı bir ödül konuşmasında ‘’küçük şaheser’’ olarak nitelendirdi.^[16] Roman hem sayısız kez tiyatroya uyarlandı hem de 1939’da Hollywood filmi olarak seyircilerin karşısına çıktı.

1935 yılından itibaren yazım hayatında büyük değişiklikler olan Steinbeck, çoğu okuru tarafından en büyük eseri olarak nitelendirilen Gazap Üzümleri’ni kaleme aldı. Kitap, 1940 yılının Şubat ayında on birinci baskısını yaparak 430.000 kopya sattı.^[9] O yıl Ulusal Kitap ve Pulitizer ödüllerini kazandı.^[1] Üstelik sonraki seksen yıl boyunca on beş milyondan fazla sattı ve her yıl sadece Amerika’da elli bin kişi Gazap Üzümleri satın alıyor.^[17] Ayrıca roman filme uyarlanınca baş karakter Tom Joad’ı canlandıran aktör Akademi Ödülü’ne aday gösterildi. Film Hollywood klasikleri arasında yerini koruyor. Bu eser Amerikan toplumundan öyle bir etki bırakmıştı ki Gazap Üzümleri’nin başarısı bu kadar yüksek olsa da konusu bakımından bazıları tarafından eleştirildi. Maddi zorluk yaşayan bir ailenin kapitalist sistem yüzünden yaşadığı zorluklar ve bankacılara vurulan ağır darbeler sonrasında birçok karalama kampanyası gerçekleştirildi ama bu boykotlar eserin başarısını gölgeleyemedi. Çünkü roman bir dönemin Amerika'sını yansıtıyordu. Charles Dickens’ın Viktorya Dönemi İngiltere’sini yansıttığı İki Şehrin Hikayesi romanından sonra böyle bir tasvir gelmemişti.

Steinbeck etrafındaki büyük küçük tüm olaylara ilgi duyuyordu. İkinci dünya savaşı yıllarında Ay Batarken romanını yazdı. Roman isimsiz bir ülkenin işgalciler tarafından ele geçirilmesini anlatıyordu, elbette işgalci ülkenin ismi açıklanmasa bile Almanya; işgal edilen ülkenin ise Norveç olduğu anlaşılıyordu. Roman 1942’de çıktığında filme uyarlandı ve savaşın bitim yıllarında Steinbeck’e, Norveç tarafından ''Kral Haakon Özgürlük Haçı'' verildi.^[18]

Stenibeck’in Bir Savaş Vardı makalesi 1958’de yazılıp belgeseli yapıldığında, yine ikinci dünya savaşı yıllarında geçirdiği olaylardan oluşuyordu. 1943 yılında savaş muhabiri olarak Avrupa’nın birçok noktasında bulunma şansı yakaladı. Kitap, İngiltere'nin dört köşesinden Sicilya'ya, Cezayir'e oradan da İtalya'ya kadar her yeri ele alıyordu. Üstelik yazar, hafif makineli bir tüfek kullanarak Alman mahkumlarının yakalanmasını sağladı.

Savaşın yıkıcı etkisi Steinbeck’e birkaç şarapnel parçası izi ve bazı psikolojik travmalara sebep olmuştu. Bu dönemlerden kurtulmayı her zamanki gibi yazarak atlattığını açıkladı. Nitekim savaştan sonra onun en çok bilinen eserlerinden İnci (the pearl) 1947’de yayımlanmıştı. Yine 1947 yılında Steinbeck, Sovyetler Birliği’ne yapacağı birçok seyahatin ilkini gerçekleştirdi. Bu yolculukta ona eşlik eden fotoğrafçı Robert Capa’dır. Sovyetler Birliği’nin tüm önemli noktalarını ziyaret eden Steinbeck ve Capa, 1948 yılında beraber Rusya Gezisi adlı bir kitap çıkardılar. Kitap, Steinbeck’in deneyimleri ve Capa’nın fotoğraflarını içeriyordu. 1948 yılının sonlarına doğru yazar Amerikan Sanat ve Edebiyat Akademisi’ne seçildi.

1952 yılında yazarın en önemli eserlerinden Cennetin Doğusu yayımlandı. Yazar, bu kitap için diğer yazdığım tüm kitaplar sanırım bu kitap için bir pratikti demiştir.</nowiki> Nitekim birçok kesim tarafından onun en iddialı kitaplarından biri de budur. Bu dönemler içkiye düşkün olan yazar, ruh halindeki dalgalanmalar sebebi ile Lenox Hill Hastahanesi’ne yattı.^[19] Dibe vurduğunu açıklayan Steinbeck, insan iç hüznünün bir mikroptan daha hızlı onu öldürebileceğini söylüyordu.^[19]

Steinbeck, Amerikayı yeniden keşfetmek için yola çıkmıştı. Köpeğim Charley ile Amerika Yollarında ismi ile çevirilen kitap, Amerika'da 1960 yılında yayımlandı. Oğlu Thom’a göre, babasının bu yolculuğu yapmasının tek bir sebebi vardı; ölmeden önce Amerikayı son bir kez görmek. Kitap hem Amerikayı eleştirel bir bakış açısı ile acımadan kınıyor hem de övgüler dağıtarak tarafsız bir bakış açısı ile bu görevi tamamlıyordu.^[20]

1961 yılında Steinbeck, Amerika’da ahlaki yozlaşmayı ve düşüşü son romanı olan Kaygılarımızın Kışı'nda anlattı. Baş karakter Ethan etrafında şekillenen olaylar birçok kişiyi başlarda hayal kırıklığına uğratmıştı. Çünkü herkes yeni bir Gazap Üzümleri bekliyordu. Başka bir kesim ise bu romanın ciddiyetini anlamış, sadece Steinbeck’in bunu sessiz bir anlatı ile anlattığını düşünüyordu. İsveç Akademisi, Kaygılarımızın Kışı ve Gazap Üzümleri'ne olumlu yorumlar yapmıştı.^[21] Fakat hem bu romana gelen eleştiriler hem de Nobel ödülünde yaşanılan bazı eleştirilerden sonra Steinbeck, ölümüne son 6 yıl kalmışken bir daha asla kurgu yazmadı. Amerikan edebiyatının klasikleşen simgesi haline gelen yazara 1964’de Başkanlık Özgürlük Madalyası verildi. Ölümünden kısa bir süre önce 1967’de Vietnam’a savaş röportajcısı olarak gitti ve 1968 yılının Aralık ayında kalp yetmezliği nedeniyle öldü. Onun birçok öyküsüne ev sahipliği yapan Salinas, Monterey, San Joaquin Vadisi, şimdilerde ‘’Steinbeck Ülkesi’’ olarak anılmaktadır.

Tartışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Steinbeck'in 1962 yılında Nobel'i alması çok konuşulmuştu. Konuşmasına ''bir fare gibi ciyaklamak yerine bir aslan gibi kükremem gerek'' sözleri ile başlıyordu.^[22] Yazarın küçük yaşlardan beri var olan aykırı kişiliği ve öfkesi burada da kendini gösteriyordu. İsveç Medyası bu ödülü kazanmasını şaşkınlıkla karşıladı. 2012 yılına geldiğimizde Nobel arşivleri tekrar açıldı ve bazı kesimlere göre Steinbeck’in kazanmaması gereken ödülün neden kazanıldığına dair bir açıklama yapıldı.^[23] O yıl ödül listesinde İngiliz yazarlar Robert Graves ve Lawrence Durell, Fransız oyun yazarı Jean Anouilh ve Danimarkalı yazar Karen Bilixen vardı.^[23] İsveç Akademisi’nde 62 yıl görev yapan Anders Österling bu durum hakkında, Kaygılarımızın Kışı adlı romanına inancını belirtti ve şu açıklamayı yaptı; ‘’Steinbeck son yıllarda bazı yavaşlama belirtilerinden sonra, toplumsal bir görevli konumuna tekrar erişti, tıpkı Hemingway ve Sinclair Lewis gibi''^[23]

Steinbeck’in bu tartışmalardan sonra kendisine sorulan ödülü hak ettiniz mi sorusuna ‘’açıkçası hayır’’ yanıtını verdi. Biyografi yazarı Jackson Benson, Steinbeck için ‘'Dünyada onurunun satın alınmadığı ya da kazanılmadığı birkaç kişiden biriydi’’ demiştir.^[24]

Ölümünden sonra Amerika büyük bir sessizliğe gömülmüşken bir gün sonra Charles Poore, New York Times’a şunları yazdı ''Steinbeck’in ilk büyük kitabı son büyük kitabıydı ve Steinbeck’in Nobel Ödülüne ihtiyacı yoktu, Nobel hakimlerinin ona ihtiyacı vardı.''

Kişiliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Her zaman öfkeli bir kişilik olan Steinbeck bunu tavırları ile birçok kez belirtmiştir. Steinbeck 1952’de Amerika’nın Sesi adlı bir radyo programına katılmıştı. Radyo programına katılmayı sevmese de öfkesini dile getirmesi gerekiyordu ve göçmenlerin yaşadığı haksızlıklara karşı öfkesini püskürttü.^[17] Yazarın küçük yaşlardan gelen aykırı kişiliği ve öfkesi ölümünden sonra da devam ediyordu. Nitekim onun yakın zamanda yayımlanan biyografi kitabının ismi Dünya'ya Öfkeli’dir^[17]

Steinbeck’in aykırı tavrı siyasette de kendini göstermiştir. Arthur Miller, yazar hakkında şunları yazdı ‘'Ülkenin siyasi yaşamına bu kadar derinden nüfuz eden Mark Twain hariç, başka bir Amerikalı yazar düşünemiyorum.” Steinbeck’in etkisi sadece yazarlara değil, toplumun tüm kesimine etki ediyordu. Örneğin aktör ve şarkıcı Haryy Belafonte Steinbeck hakkında ‘’Gençliğimde bana yön veren birisiydi’’ demiştir.^[17]

Steinbeck’in ikinci karısı Conger, 2018 yılında düzenlenerek yayımlanan ''John Steinbeck ile Hayatım'' kitabında, yazarı zor bir adam olarak nitelendiriyor. Onun evlilik hayatını zorlaştırdığını ve kendisine karşı zalim olduğunu ekliyor. Conger daha sonraları onun ağladığı tek anın evcil faresi öldüğü zaman olduğunu açıklıyor ve devam ediyor; ‘’John duygusal olmakla birlikte sadistliği onun mizacı ile şekilleniyordu. Özellikle kadın misafirler geldiğinde faresini dışarı çıkararak kadınları korkuturdu.’’^[17]

Steinbeck aynı zamanda kurşun kalem ile yazmayı seviyordu. Günde yaklaşık 60 kurşun kalem tüketiyordu. 1963 yılında New York’taki evine hırsızlar girmişti ve çalınan eşyalar bir televizyon ve altı tüfekten oluşuyordu. Nitekim Vietnam’da bulunduğu zamanlarda atış yapmaya bayılıyordu. O dönemlerde hayat kurallarını şöyle açıklamıştı, ‘’Asla özür dileme, zayıf olduğun noktaları başkalarına gösterme, valizinden uzaklaşma ve barların açılış saatini mutlaka bil.’’^[17]

Bu karmaşık kişilik hakkında birçok biyografi yazarı Steinbeck’in hayatını yazmaya çalıştı. 1984 yılında Jackson Benson ve 1995 yılında Jay Parini, yazarın iç yapısı ile mücadele etmişti. Yakın zamanlarda biyografi yazarı William Souder bu görevi üstlendi. William, açıklamalarında şunları söyledi ‘’beni Steinbeck’e çeken noktalardan biri mükemmelden uzak olmasıydı. Bir erkek, bir koca, bir yazar olarak birçok sorunu vardı. Sürekli zamanının ve yeteneğinin boşa gittiğini söylüyordu. Bazı işleri mükemmel olarak görüyor ve bazılarını berbat olarak nitelendiriyordu. Tıpkı benim istediğim gibi kusurları olan bir kahramandı. Dünyaya bir kızgınlığı vardı ve dünya da bir şekilde ona kızgınlığını dile getiriyordu.’’

Karmaşık bir kişiliğe sahip Steinbeck, Hemingway’in kısa öyküleri ve Faulkner’ın tüm yazılarını sevdiğini söylemiştir.

14 yaşındaki oğlu Thomas kendisinin bir kıza âşık olduğunu söylemiş ve babasından yardım isteğinde, yazar, oğluna bir mektup yazmıştır. Steinbeck’in yazdığı mektup bugün dünyanın en popüler mektuplarından biri haline gelmiştir. Hem teselli niteliğinde olup hem de aşkın tanımlanmasındaki çarpıcı sözleri ile büyük bir mektup özelliği göstermektedir.

Eserlerinin sinema uyarlamaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta John Steinbeck ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Vikisöz'de John Steinbeck ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.

• 1939-Of Mice and Men-Yönetmen: Lewis Milestone, Oyuncular: Burgess Meredith, Lon Chaney, Jr. ve Betty Field
• 1940-The Grapes of Wrath (Gazap Üzümleri)-Yönetmen: John Ford, Oyuncular: Henry Fonda, Jane Darwell ve John Carradine
• 1941-The Forgotten Village-Yönetmen: Herbert Kline, Anlatan: Burgess Meredith
• 1942-Tortilla Flat-Yönetmen: Victor Fleming, Oyuncular: Spencer Tracy, Hedy Lamarr, John Garfield
• 1943-The Moon is Down-Yönetmen: Irving Pichel, Oyuncular: Lee J. Cobb ve Sir Cedric Hardwicke
• 1944-Lifeboat (Yaşamak İstiyoruz)-Yönetmen: Alfred Hitchcock, Oyuncular: Tallulah Bankhead, Hume Cronyn ve John Hodiak
• 1944-A Medal for Benny-Yönetmen: Irving Pichel, Oyuncular: Dorothy Lamour ve Arturo de Cordova
• 1947-La Perla (The Pearl, Meksika)-Yönetmen: Emilio Fernández, Oyuncular: Pedro Armendáriz ve María Elena Marqués
• 1949-The Red Pony-Yönetmen: Lewis Milestone, Oyuncular: Myrna Loy, Robert Mitchum ve Louis Calhern
• 1952-Viva Zapata!-Yönetmen: Elia Kazan, Oyuncular: Marlon Brando, Anthony Quinn ve Jean Peters
• 1955-East of Eden (Cennetin Doğusu)-Yönetmen: Elia Kazan, Oyuncular: James Dean, Julie Harris, Jo Van Fleet ve Raymond Massey
• 1956-The Wayward Bus-Yönetmen: Victor Vicas, Oyuncular: Rick Jason, Jayne Mansfield ve Joan Collins
• 1961-Flight-Oyuncular: Efrain Ramírez ve Arnelia Cortez
• 1962-İkimize Bir Dünya (Of Mice and Men uyarlaması, Türk Filmi) Yönetmen: Nevzat Pesen, Senaryo: Orhan Elmas, Oynayanlar: Orhan Günşiray, Çolpan İlhan, Kadir Savun, Renan Fosforoğlu, Hüseyin Baradan
• 1972-Topoli (Of Mice and Men uyarlaması, İran filmi) Yönetmen ve senarist: Reza Mirlohi
• 1982-Cannery Row-Yönetmen: David S. Ward, Oyuncular: Nick Nolte ve Debra Winger
• 1992-Of Mice and Men-Yönetmen: Gary Sinise Oynayanlar: John Malkovich, Gary Sinise
• 2016-In Dubious Battle (Bitmeyen Kavga)-Yönetmen: James Franco Oynayanlar: Nat Wolff, James Franco, Selena Gomez, Ed Harris

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]