Küçük gezegen adlandırması
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Resmi olarak küçük gezegen adlandırması, bir küçük gezegene (asteroit, centaur, Neptün ötesi cisim ve cüce gezegen) nihai biçiminde verilen bir sayı-isim kombinasyonudur. Bu tür bir adlandırma, her zaman yeterince güvenilir bir yörünge belirlendikten sonra (buna "numaralandırma" denir) bir cisme atanan öncü numarayı (katalog veya IAU numarası) içerir. Resmi adlandırma, ilk gözlemlendiğinde otomatik olarak atanan geçici adlandırmaya dayanır. Daha sonra, resmi adlandırmanın geçici kısmı bir isim ile ("adlandırma" olarak bilinir) değiştirilebilir. Hem resmi hem de geçici adlandırmalar, Uluslararası Astronomi Birliği'nin (IAU) bir şubesi olan Küçük Gezegen Merkezi (MPC) tarafından denetlenmektedir.[1]
Günümüzde, bir cisim ancak yörüngesi dört iyi gözlemlenmiş karşı konumla güvence altına alındıktan sonra numaralandırılır.[2] Dünya'ya yakın asteroitler gibi olağandışı cisimler için numaralandırma üç, belki de sadece iki karşı konumdan sonra bile gerçekleşebilir.[2] Numaralandırılmış yarım milyondan fazla küçük gezegenden[3] yalnızca yaklaşık 20 binine (%4) bir isim atanmıştır. Ayrıca, Kasım 2023 itibarıyla yaklaşık 700.000 küçük gezegen numaralandırılmamış durumdadır.[3]
Küçük gezegenlerin uyduları için kullanılan resmi adlandırma, örneğin 87 Sylvia'nın uydusu Romulus için kullanılan (87) Sylvia I Romulus, Galileo'dan beri gezegenlerin uyduları için zaman zaman kullanılan Roma rakamı kuralının bir uzantısıdır. Kuyruklu yıldızların adlandırılması da Küçük Gezegen Merkezinin gözetimindedir, fakat farklı bir kataloglama sistemi kullanılır.
Adlandırma dizilimi[değiştir | kaynağı değiştir]
Resmi adlandırmanın iki kısmı bulunmaktadır. Bunlardan ilki olan katalog numarası tarihsel olarak keşif sırasına göre atanmaktadır. Bir diğeri olan isim kısmında ise tipik olarak küçük gezegenin geçici adlandırması veya kaşifin adı yer alır.[1] Kesin dizilim:
- adlandırılmamış küçük gezegenler için:
(numara) geçici adlandırma - adlandırılmış küçük gezegenler için:
(numara) İsim; parantez içinde veya dışında
Örnek olarak, adlandırılmamış bir küçük gezegen olan (388188) 2006 DP14'i betimlemek için her durumda numarası parantez içinde yazılırken, adlandırılmış bir küçük gezegen olan (274301) Wikipedia'yı betimlemek için ise parantez imleri kaldırılarak 274301 Wikipedia biçiminde bir ifade kullanılır. Günümüzde bu parantez işaretleri çoğu zaman önde gelen veri tabanlarında kullanılmamaktadır.
Küçük gezegen tanımlamalarının zaman içinde değişmesi nedeniyle, astronomi dergilerinde farklı tanımlama versiyonlarına yer verilebilmektedir. Ağustos 2008'de bir ana kuşak asteroidi olan 274301 Wikipedia keşfedildiğinde, (274301) 2008 QH24 şeklinde yazılmasından ve bir numara atanmasından önce geçici olarak 2008 QH24 şeklinde tanımlanmaktaydı. 27 Ocak 2013'te Küçük Gezegen Merkezi'nin bir yayını olan sirkülerde yayımlanmasıyla "Wikipedia" olarak isimlendirildi.[4][5]
Astronomun tercihine ve derginin yayım tarihine göre, 274301 Wikipedia adlı cisime yapılacak atıflar basitçe (274301) veya 2008 QH24 biçiminde yapılabilmektedir. Uygulamada oldukça iyi bilinen herhangi bir nesne için cismin numarası çoğunlukla bir katalog girişini ifade etmektedir ve resmi uzun tanımlaması yerine genellikle cismin adlandırıldıysa ismi veya geçici ismi kullanılır. Örneğin bir küçük gezegen olan Plüton çok nadiren 134340 Plüton şeklinde zikredilir. Daha az bilinenlerden de 2002 TX300 adlı cisim için genellikle uzun versiyonu (55636) 2002 TX300 şeklindeki resmi tanımlaması tercih edilmez.
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
1851 yılına kadar yalnızca 15 adet asteroit olduğu bilinmekteydi ve biri hariç tümünün kendi sembolü bulunmaydı. Nesnelerin sayısı arttıkça semboller giderek daha karmaşık hale geldi ve elle çizilmeleri gerektiğinden astronomlar bu sembollerden bazılarını zor buldular. Bu zorluk 1851 yılında Benjamin Apthorp Gould tarafından ele alınmış ve asteroidlerin keşif sırasına göre numaralandırılması ve bu numaranın asteroidin sembolü olarak bir daire içine yerleştirilmesi önerilmiştir, örneğin dördüncü asteroid Vesta için ④ gibi. Bu uygulama, küçük gezegenlerin sayısı arttıkça, kısa bir süre sonra ismin kendisiyle birleşerek "④ Vesta" şeklinde resmi bir sayı-isim tanımlamasına dönüştü. 1850'lerin sonlarına doğru daire, dizgisi daha kolay olan "(4)" ve "(4) Vesta" parantezlerine basitleştirildi. "4) Vesta" ve "4, Vesta" gibi diğer noktalama işaretleri de kullanılmış, ancak bu işaretler 1949 yılına kadar neredeyse tamamen ortadan kalkmıştır.[6]
Numaranın keşif ya da yörüngenin belirlenme sırasını takip etmesi kuralının en büyük istisnası Plüton'un durumudur. Plüton başlangıçta bir gezegen olarak sınıflandırıldığından, 2006 yılında "gezegen" tanımı yeniden düzenlenene kadar kendisine bir numara verilmemiştir. Bu noktada Plüton'a resmi olarak (134340) Plüton adı verilmiştir.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b "How Minor Planet Are Named". IAU – International Astronomical Union. 2005. 16 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017.
- ^ a b "How Are Minor Planets Named?". Minor Planet Center. 14 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2014.
- ^ a b "How Many Solar System Bodies". Jet Propulsion Laboratory. 3 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2019.
- ^ "274301 Wikipedia (2008 QH24)". Minor Planet Center. 21 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017.
- ^ "MPC/MPO/MPS Archive". Minor Planet Center. 7 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2017.
- ^ From Dr. James Hilton's When Did the Asteroids Become Minor Planets? 25 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., particularly the discussion of Gould, B. A. 1852, On the Symbolic Notation of the Asteroids, Astronomical Journal, Vol. 2, and immediately subsequent history. The discussion of C. J. Cunningham (1988), also from there, explains the parenthetical part.