Katanya
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Katanya Catania | |
|---|---|
Comune di Catania | |
 | |
 Bayrak  Arma | |
  Katanya | |
| Ülke |  İtalya |
| Bölge | Sicilya Özerk Bölgesi |
| İl | Katanya |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Salvo Pogliese (FdI) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 182,90 km² |
| Rakım | 7 m |
| Nüfus (1 Ocak 2019) | |
| • Toplam | 311,584 |
| • Yoğunluk | 1,700/km² |
| Zaman dilimi | UTC+01.00 (OAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+02.00 (OAYS) |
| Posta kodu | 95100 |
| Alan kodu | 095 |
Resmî site comune.catania.it | |
| UNESCO Dünya Mirası | |
|---|---|
 | |
| Konum |  İtalya |
| Kriter | Kültürel: i, ii, iv, v |
| Referans | 1024 |
| Tescil | 2002 (26. oturum) |
| Bölge | Avrupa ve Kuzey Amerika |
Katanya (İtalyanca: Catania), İtalya'nın Sicilya Özerk Bölgesi'nde kendi adını taşıyan Katanya ili merkezidir.[1] Hem yüzölçümü hem de nüfus bakımından Palermo'dan sonra Sicilya'nın en büyük ikinci belediyesidir.[2] Adanın ikinci şehri olarak bilinmesine rağmen Katanya, Sicilya'nın en büyük şehir merkezidir ve önemli karayolu ve demiryolu ulaşım altyapılarının yanı sıra Sicilya'daki ana havalimanı, İtalya'nın en büyük havalimanlarındandır. Sicilya'nın doğu kıyısında, Etna Yanardağı'nın eteklerinde yer alır ve İyon Denizi'ne bakar. İtalya'nın yedinci en büyük metropol şehri olan Katanya, 58 belediyelik bölgenin başkentidir. Şehrin nüfusu 311.584, Katanya Metropoliten Şehri'nin nüfusu ise 1.107.702'dir.
Katanya, MÖ 8. yüzyılda Magna Graecia'da Kalkidya Yunanlıları tarafından kuruldu.[3] Şehir birçok jeolojik felaket atlattı: 1169'da feci bir depremle neredeyse tamamen yıkıldı. Yakındaki Etna Yanardağı'ndan gelen büyük bir patlama ve lav akışı 1669'da şehri neredeyse batırdı ve 1693 Sicilya depreminden ciddi bir yıkım yaşadı.[3]
14. yüzyıl boyunca ve Rönesans döneminde Katanya, İtalya'nın en önemli kültürel, sanatsal ve siyasi merkezlerinden biriydi. 1434 yılında kurulan Katanya Üniversitesi, Sicilya'nın ilk üniversitesidir. Besteciler Vincenzo Bellini ve Giovanni Pacini ile yazarlar Giovanni Verga, Luigi Capuana, Federico De Roberto ve Nino Martoglio dahil olmak üzere İtalya'nın en ünlü sanatçı ve yazarlarından bazılarının doğduğu veya evlat edindiği yer olmuştur.
Katanya bugün Sicilya'nın sanayi, lojistik ve ticaret merkezidir. Katanya-Fontanarossa Havaalanı, Güney İtalya'nın en büyük havaalanıdır. Katanya'nın merkezi "eski kenti", 1693 depreminden sonra ortaya çıkan coşkulu geç barok mimariye sahiptir ve UNESCO Dünya Mirası listesinde yer almaktadır.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Katanya şehrinin uzun ve çok olaylarla dolu bir tarihi vardır.
Tam olarak ne zaman kurulduğu bilinmemekle beraber MÖ 6. yüzyılda Yunan kolonocileri tarafından Siraküza'nın kuruluşundan 5 yıl sonra diğer bir kolonici tarafından kurulduğu (yaklaşık MÖ 730) belirtilmiştir. Şehrin sakinleri MÖ 470'e kadar bağımsız yaşadılar ama o tarihte Siraküza'lı despot Hieron Katanya şehrini boşaltırdı ve yeni kolonistler tarafından yeniden Etna adıyla kurdu. Fakat onun ölümünden sonra eski kolonistler geri geldiler. Sonra MÖ 415-413'te Atinalıların Sicilya Seferi'ne kadar koloni serbest ve rahat bir hayat yaşadı. Bu Atinalıların seferinde Katanya'lılar önce Atinalılara destek sağlamamakla beraber sonra Katanya Atinalıların Siraküza'ya karşı bir üssü ve ana desteği haline geçti. Bu seferin sonunda Katanya'nın ne olduğu bilinmemektedir. Ancak MÖ 403'te Siraküza'lılar yine Katanya'yı ellerine geçirip şehir sakinlerini köle olarak sattılar ve şehri Campania'dan gelen paralı askerler verdiler. MÖ 396'da büyük bir Kartaca filosu gelmesi ve bu filonun Katanya önünde Siraküza'lıları yenmesi ve Katanya'ya yerleşen Campania'lı paralı askerlerin hiç karşı koymamaları nedeniyle Katanya Kartacalılar eline geçti. Katanya yine serbestliğini kazanmıştı ama arada yine şehir birkaç defa el değiştirmiştir. Helenistik Makedonya Kralı Pirus MÖ 278'de Sicilya kralı olup adaya geldiğinde Katanyalılar tarafından çok sevgiyle karşılaştı.
Roma ile Kartaca arasındaki Birinci Pön Savaşı'nda MÖ 263'te Katanya Roma Cumhuriyeti idaresini kabul etti. Fakat komşuları Messina ve Taormian gibi şehir mensuplarına imtiyaz sağlayan "konfedere şehir" sıfatını alamadı. Buna rağmen Roma idaresi altında Katanya müreffeh ve zengin bir şehir olmuştur. Pompey döneminde zorluklara çekmiş ve Augustus zorluk içindeki şehre destek sağlamak için Romalı kolonist göndermiştir. Bundan sonra Roma İmparatorluğu altında ta 4. yüzyıla kadar Katanya zengin ve müreffeh bir şehir olarak bilinmiştir. Bu arada şehir depremler ve Etna Dağı volkanından zaman zaman zarar etti. Bu dönemde şehir civardaki mümbit ovalarda zahire yetiştiren ve ihracat etmekten şehir çok kar etti.
Roma İmparatorluğunun çökmesi sırasında Katanya 440-441'de Vandalların yağmasına uğradı ve sonra Ostrogotların idaresi altında yaşadı. Fakat Bizanslılar 535'te şehri tekrar ellerine geçirdiler. Bundan sonra çok kısa bir dönem hariç 9. yüzyıla kadar Katanya Bizans İmparatorluğu idaresi altında yaşadı. Bu dönemde Sicilya Adasının Bizans valisinin başkenti Katanya oldu.
Fakat 652'deki ilk Arap hücumundan itibaren 700'lü yıllarda Sicilya Arap hücumlarına hedef oldu. 836'da Arap istila güçleri ilk defa Sicilya'ya girdiler. Sicilya'nın Bizanslılar elinde tamamiyle çıkması 100 kadar sürmekle beraber ada kıyıları tümüyle Müslümanlar eline geçti. Bu arada Arapların El -Medina adını verdikleri Palermo adanın merkezi oldu ve Katanya'nın önemi azaldı. Palermo'dan Aglabiler (827-909) ve Fatimiler (909-965) merkezi idareleri altında Katanya bir "kadı" ile idare edildi. 965-1091'e kadar Sicilya Emirliği adayı benzer şekilde idare etti. Fakat 1037-1061 arasında Sicilya Emirliği zayıflık alametleri gösterdi ve 1061-1091 arasında adanın kuzeyinde başlayarak Normanlar Sicilya'yı tekrar Hristiyan idaresine geri almaya başladılar. 1072'de Katanya Sicilya Norman Kontu I. Roger tarafından ele geçirildi ve ancak 1092'de Normanlar tüm Sicilya'yı aldılar.
Normanlar Katanya'yı bir Piskopos-Kont ile idareye başladılar. Hohenstaufen Hanedanından 1194-1197'de Alman İmparatoru IV. Heinrich adayı istila ettiğinde Katanya Almanların yağmasına uğradı. 1232 Katanya II. Friedrich'e karşı isyan etti. Friedrich Katanya'ya çok büyük bir kale yaptırıp piskopos-kontların idaresine son verip Katanya'yı başkenti yaptı. 1282'de Anjou Hanedanına karşı bütün adada çıkan Sicilya Vesperleri isyanında Katanya isyancıların başlıca merkezi oldu. Yeni gelen Aragonlu Sicilya Kralı I. Pedro Katanya'da tac giydi. 14. yüzyılda Aragonluların bir parlamento ile Kral temsilcisini Katanya'da konumlandıkları nedeniyle Katanya bu yüzüyılda adanın en önemli şehri oldu. Fakat Aragonluların güney İtalya'ya da hükme başlaması, Sicilya'yı büyük Aragon Krallığı'nın bir eyaletine dönüştürdü. Katanya eski Sicilya'ya başkentlik imtiyazlarının bazılarını koruduysa da şehir genel olarak 15. yüzyılda geriledi. Buna rağmen Katanya kültürel, artıştık ve politik bakımdan gelişmelere sahne oldu. Örneğin 1434'te Sicilya'da ilk üniversite Katanya'da açıldı. 16. yüzyılın başında Kastilya ve Aragon'un birleşmesi ile ortaya çıkan İspanya İmparatorluğu'nda Katanya'nın önemi daha da azaldı. 1516 ve 1647'de Katanya İspanya'ya karşı isyan etti ise de sonuçta büyük güç karşısında eğilmek zorunda kaldı. Bunun yanında doğal aftetler devamdaydı. 1669'da Etna Dağı patlaması şehre büyük hasar verdi. Ama 1693'te depremler ve lava akımları dolayısıyla Katanya tümüyle yıkıldı. Şehir yeniden Barok mimarı stilinde yapılarla ortaya çıktı. Günümüzde bu Barok stili yapılar şehrin en eski ve en haşmetli binaları olmaktadır.
19. yüzyıl başlarında Katanya Sicilya'nın sebestlik kazanmasını isteyenlerin başındaydı. Sonra İtalya'nın birleştirilmesi akımı ortaya çıkınca Katanya'nın Sicilya'ya özerklik isteyişi nu İtalya'yı birleştirme akımı ile ters düşmekteydi. 1860'ta Garibaldi gönüllü ordusuyla Sicilya'yı Sardinya-Piemonte Krallığı adına eline geçirdi ve 1861'de yapılan plebisitler sonunda Sicilya ve Katanya İtalya Krallığı'na bağlandı. Ama bu krallığın Sicilya'da merkezi Katanya değil Palermo olmuştu.
II. Dünya Savaşında Haziran 1940'tan itibaren Katanya müttefiklerin havadan büyük bombardımanına hedef oldu ve şehirliler etraftaki kırsal alanlara yayılmak zorunda kaldılar. 1943'te Alman güçleri Sicilya'yı terk edinceye kadar bu devam etti. Harp kıtlıkları ve organizasyon bozuklarından sonra yeni İtalyan Cumhuriyeti'nde Katanya yine mağdur duruma düştü.
Diğer Güney İtalya Mezzogiorno şehirleri gibi ekonomik ve sosyal bakımdan hızla büyüyen gelişen Kuzey İtalya karşısında tarihsel olarak ekonomik ve sosyal enfrasturukturun geride kalması ve sosyal bakımdan "mafia"'nın Sicilya'da çok önemli olması Katanya için büyük problemler yarattı. Sicilya'nın özerk bir bölge olması da Katanya'ya yaramadı ve bölge merkezi Palermo oldu. Katanya büyük bir nüfusuna rağmen bölge merkezi olmayan İtalya'nın tek büyük şehri olarak isim yaptı. Buna rağmen 1960'larda ve kısmen 1980'li yıllarda Katanya biraz refah yüzü görebildi.
Ancak 21. yüzyılda Katanya yine problemlere karıştı. Şehrin iktisadi ve sosyal gelişmesi yavaşlayıp şehir durgunluk ile karşı karşıya geldi. Bunda şehrin politik idaresini ele alan "Forza İtalia" politikacılarının da büyük katkısı olduğuna şüphe olmamaktadır.
Coğrafi konum[değiştir | kaynağı değiştir]
Katanya şehri Sicilya adasının doğusunda İyon Denizi sahillerinde Messina ile Sırakuza şehirleri arasında ve Etna Dağı yanardağı eteklerinde kurulmuştur. Şehrin hemen civarlarındaki deniz sahilleri yanardağ lavalarından ve siyah bazalt kayalarından kurulu büyük yarları içermektedir. Fakat şehrin kurulu olduğu mevkii güneyinde "Simento Nehri" bulunmakta ve bu nehir Sicilya adasının en geniş (2000 hektarı aşkın alanda) mümbit ovalarından biri olan ve Katanya şehrinin önemli kısımlarının kurulmuş olduğu Katanya ovasından Katanya Körfezi'ne katılmaktadır. Şehrin limanı ve ticari ve sınai bölgeleri bu ovada nehrin ağzına doğru bulunmaktadır.
Şehrin kurulduğu güney ve güneydoğu Katanya ovası genellikle düzlük arazidir. Fakat orijinal şehri şimdi "Piazza Dante" meydanı ve eski Benediktin San Nicolo manastırı bulunan bir tepe üzerindedir ve şehirde diğer bir tepelik mahalle büyük Gravina mahallesi ile Katanya Citadella Üniversitesi'nin konumlanmış olduğu Santa Sofia tepeleridir.
Şehrin yakınlarındaki deniz sahillerinde küçük körfezler bulunmakta ve bunlar büyük Katanya'nin önemli bir yaz-deniz tatil ve turizm merkezi olmasına neden olmaktadır.
Katanya büyük bir şehirsel alan olmakla beraber nehrin denize katılma mevkiinde bulunan bataklık alüvyon arazi Sicilya için tek olan, çok önemli ve korunan bir doğal ekosistemi ihtiva etmektedir. Aynı şekilde büyük Metropoliten Katanya şehri Etna Dağı eteklerine doğru ilerleyip gelişmekle beraber Etna Dağı "Parco dell'Etna" adı altında bir doğa parkı olarak korunmaktadır.
Katanya şehrinin iklimi tipik sıcak Akdeniz iklimine iyi bir örnektir. Yazları çok sıcak (gündüz ısısının 40 °C bulması sürprizli bir sıcak gün olarak görülmemekte) ve kuru (yaz aylarında tek tük damla yağmur sürpriz görülmekte) geçmektedir. Kışlar çok ılıktır ve kış geceleri ısının 10 °C altına düşmesi çok nadirdir. Fakat Etna Dağı eteklerinde bulunan metropoliten Katanya varoşlarında kışın derece 5 °C altına inebilmektedir. Bu sıcak iklime bir neden şehrin Afrika'dan esen sıcak rüzgarları almasındandır. Katanya şehri İtalya'nın en sıcak şehri olarak bilinmektedir.
İklim[değiştir | kaynağı değiştir]
 Katanya iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 25,0 | 25,1 | 29,4 | 34,0 | 37,5 | 42,0 | 45,3 | 43,4 | 38,0 | 34,6 | 29,1 | 23,9 | 45,3 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 15,8 | 16,4 | 17,8 | 20,3 | 24,2 | 28,3 | 31,7 | 32,0 | 29,1 | 24,7 | 20,3 | 16,8 | 23,1 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 10,6 | 10,9 | 12,2 | 14,3 | 17,9 | 22,0 | 25,1 | 25,6 | 23,1 | 19,2 | 15,0 | 11,8 | 17,3 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | 5,3 | 5,4 | 6,5 | 8,3 | 11,6 | 15,6 | 18,5 | 19,2 | 17,1 | 13,7 | 9,7 | 6,7 | 11,5 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −5 | −4 | −3 | 0,0 | 4,6 | 9,6 | 12,1 | 14,0 | 9,0 | 1,0 | −0,6 | −2 | −5 |
| Ortalama yağış (mm) | 74,8 | 52,6 | 46,0 | 35,4 | 19,2 | 6,0 | 5,0 | 8,9 | 45,0 | 106,1 | 62,3 | 85,9 | 547,2 |
| Kaynak: Hong Kong Gözlemevi[4] | |||||||||||||
Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]
Katanya Komünü nüfusu[değiştir | kaynağı değiştir]
Katanya komünün en yoğun nüfuslu olan bölgesi komünün kuzey kısmıdır. Komünün güney kısmı daha az yoğun nüfuslu ve genellikle şehirdeki sanayilerin konumlandığı ve şehrin ticari havaalanının bulunduğu arazilerdir.
Katanya belediye sınırları içindeki nüfus 19. yüzyılda büyümeye başlamış ve 20. yüzyılda bu büyüme devam ederek belediye sınırları içindeki nüfus 1970'li yıllarda 400.000 gibi bir zirveye erişmiştir. Bundan sonra şehrin nüfusu, özellikle şehrin kuzey ve batısında olana Etna Dağı yamaçlarında bulunan varoş belediyeler doğru kaymıştır. Katanya komününün belediye sınırları içinde nüfusunun 19. ve 20. yüzyıllarda gelişmesi resmi nüfus sayımı sonuçlarına göre şu gösterimde özetlenmiştir:
Kişi
Metropoliten Katanya şehri nüfusu[değiştir | kaynağı değiştir]
Metropoliten Katanya büyük şehri, şehrin merkezini kapsayan Katanya Komünü ve şehrin varoşlarının bulunduğu şehirsel alandaki 29 komünden oluşmaktadır. Bu Büyük Katanya nüfusu (12.2007 itibarıyla) 752.895 kişi olup bunlardan 298.257 kişi Katanya Komünü belediye sınırları içinde ve 453.938 kişi varoşlarda yaşamaktadır.
Metropoliten Katanıya daha büyük bir alana sahip olan; Katanya şehri ile şehirsel sistemini tümününde bulundurmayan ve ayrı yetkilerle bir mülki idari birimi olan (2007 tahmini ile 1.081.915 kişi nüfuslu) Katanya ili karıştırılmalıdır.
Görülecek yerler[değiştir | kaynağı değiştir]
- Katedral meydanı ve Katedral (1169)
- "Fontana dell'Elefante (Fil Çeşmesi)" (1736)
- Ursino kalesi (1239)
- Antik Roma şehri kalıntıları ve amfi-tiyatro
- Eski benediktin San Nicolo Manastırı ve üstü kapalı avlusu
Kardeş şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]
Katanya su kentlerle kardeş şehir bağlantısı kurmuştur:
Resimler[değiştir | kaynağı değiştir]
-
Katanya - uçaktan goruntu -
Katanya - havadan manzara -
Katanya - Katedral -
Katanya - Barok stili kiliseleriyle Via Crociferi -
Vista notturna di un palazzo barocco -
Katanya - Via Gemmellaro -
Katanya - Via Etna'da bayram kalabagi -
Katanya - bir konak avlusu -
Katanya - Barok stili bir konak balkonu -
Katanya - Barok stili bir konak penceresi -
Katanya - Katedral meydanı -
Katanya - Katedral meydanı -
Katanya - Biscari Sarayi -
Katanya - Opera bestecisi Vincenzo Bellini evi -
Katanya - Kaderalde opera bestecisi Vincenzo Bellini lahti -
Katanya - balik pazari -
Ursino Kalesi -
Katanya - Palazzo dei Chierici Sarayi ve Uzeda limani -
Katanya'nın sembolü, U Liotru
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
- ^ "Sicilia / Sicily (Italy): Provinces, Major Cities & Communes - Population Statistics, Maps, Charts, Weather and Web Information". www.citypopulation.de. 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2023.
- ^ a b "Catania history - Catania culture - Catania - attractions in Catania - art Catania - history guide Catania - Italy Katane". www.travelplan.it. 9 Nisan 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2023.
- ^ "Climatological Information for Catania, Italy" – Hong Kong Observatory. 23 Ekim 2019'da arşivlendi
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
 | Wikimedia Commons'ta Katanya ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Katanya Belediyesi resmi websitesi 5 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İtalyanca)
- Curlie'de Katanya (DMOZ tabanlı) (İtalyanca)
