Macaristan Krallığı (1526-1867)
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Macaristan | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1526-1867 | |||||||||||||||||||||
 Habsburg Macaristan Krallığı (açık mavi), Hırvatistan Krallığı (kırmızı) ile şahsi birlik içinde, her ikisi de 1572'de Habsburg Monarşisi içinde (mavi tonlarında). | |||||||||||||||||||||
| Tür | Crownland, Regnum Independens | ||||||||||||||||||||
| Başkent | Budin (1526–1536, 1784–1873) Pressburg (1536–1783) | ||||||||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Remî Diller: Latince (1784 öncesi; 1790–1844) Almanca (1784–1790; 1849–1867) Macarca (1836–1849) Diğer konuşulan diller: Rumence, Slovakça, Hırvatça, Slovence, Sırpça, İtalyanca, Rutence | ||||||||||||||||||||
| Resmî din | Katolik, Reform, Lütercilik, Ortodoks, Üniteryenizm, Yahudilik | ||||||||||||||||||||
| Demonim | Macar | ||||||||||||||||||||
| Hükûmet | Mutlak monarşi | ||||||||||||||||||||
| Apostolik Kral | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Palatin | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Yasama organı | Kraliyet Diyeti | ||||||||||||||||||||
| Tarihî dönem | Yeni Çağ | ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Para birimi | Forint | ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
.svg)
| Macaristan tarihi |
|---|
 |
Macaristan Krallığı, 1526 ve 1867 yılları arasında Kutsal Roma İmparatorluğu'nun dışında bir devlet olarak mevcuttu;[a] ancak 1804'te Avusturya İmparatorluğu haline gelen Habsburg Monarşisi'nin topraklarının bir parçasıydı. 1526'daki Mohaç Muharebesi sonrası ülke iki taçlı kral (I. János ve I. Ferdinand) tarafından yönetilmiştir. Başlangıçta, Habsburg yönetimi altındaki toprakların kesinliği tartışmalıdır çünkü her iki yönetici de tüm krallığı talep ediyorlardı. Bu istikrarsız dönem, János Sigismund Zápolya'nın (II. János) İmparator II. Maximilian'ın lehine Macaristan Kralı olarak tahttan feragat ettiği 1570 yılına kadar sürmüştür.
İlk dönemlerde Habsburg Macar krallarının yönettiği topraklar hem "Macaristan Krallığı" hem de "Kraliyet Macaristan" olarak kabul ediliyordu.[2][3][4] Kraliyet Macaristanı, Osmanlı işgalinden sonra resmi hukukun devamlılığının simgesiydi[5] çünkü hukuki geleneklerini koruyabilmişti[6] ama genel olarak fiilen bir Habsburg vilayetiydi.[7] Macar soyluları, Viyana'yı, Macaristan'ın Habsburg topraklarının özel bir birimi olduğunu ve kendi özel kanunlarına uygun olarak yönetilmesi gerektiğini kabul etmeye zorlamışlardır.[8] Ancak Macar tarih yazımı, Macar çıkarlarının ilerlemesi doğrultusunda Transilvanya'yı Orta Çağ Macaristan Krallığı ile doğrudan bir süreklilik içinde konumlandırmıştır.[9]
1699'da Büyük Türk Savaşı'nı sona erdiren Karlofça Antlaşması hükümlerine göre Osmanlılar, Osmanlı döneminde Macaristan neredeyse tamamını terk etmiştir. Yeni bölgeler Macaristan Krallığı topraklarıyla birleştirildi ve karallığın yetkileri çoğunlukla yalnızca kağıt üzerindeydi, Pressburg'daki Macaristan Diyeti toprakları yönetiyordu.
İki büyük Macar isyanı, 18. yüzyılın başlarındaki Rákóczi Bağımsızlık Savaşı ve 1848 Macar Devrimi idi ve yönetimin evriminde önemli değişimlere işaret etmekteydi. Krallık 1867 Avusturya-Macaristan Antlaşması ile Avusturya-Macaristan olarak bilinen ikili monarşiye dönüşmüştür.
Kraliyet Macaristan (1526-1699)[değiştir | kaynağı değiştir]
Kraliyet Macaristan (1526-1699),[10] (Macarca: Királyi Magyarország, Almanca: Königliches Ungarn), Osmanlı'nın Mohaç Muharebesi'nde (1526) kazandığı zaferin[11] ve ardından ülkenin bölünmesinin ardından Habsburgların'ın Macaristan Kralı olarak tanındığı Orta Çağ Macaristan Krallığı'nın kısmının adıydı.
Rakip hükümdarlar I. János ve I. Ferdinand arasındaki geçici bölgesel bölünme, ancak 1538'de, Nagyvárad Antlaşması uyarınca,[12] Habsburgların yeni başkent Pressburg (Pozsony günümüzde Bratislava) ile ülkenin kuzey ve batı kısımlarını (Kraliyet Macaristan) ele geçirmesiyle meydana gelmiştir. John I krallığın doğu kısmını (Doğu Macar Krallığı olarak bilinir) güvence altına almıştır. Habsburg hükümdarları Osmanlı savaşları için Macaristan'ın ekonomik gücüne ihtiyaç duyuyorlardı. Osmanlı savaşları sırasında eski Macaristan Krallığı'nın toprakları yüzde 60 civarında küçültülmüştür. Bu muazzam bölgesel ve demografik kayıplara rağmen, daha küçük ve ağır savaşlardan zarar gören Kraliyet Macaristan, 16. yüzyılın sonlarında Avusturya'nın miras kalan toprakları veya Bohemya Krallığı Toprakları kadar önemliydi.[13]
Bugünkü Slovakya ve kuzeybatı Transtuna toprakları bu yönetimin parçalarıydı; kuzeydoğu Macaristan bölgesinin kontrolü ise genellikle Kraliyet Macaristan ile Transilvanya Prensliği arasında el değişiyordu. Orta Çağ Macar krallığının merkezi bölgeleri 150 yıl boyunca Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliğinde kalmıştır (bkz. Osmanlı Macaristanı ).
1570 yılında János Sigismund Zápolya, Speyer Antlaşması hükümleri uyarınca İmparator II. Maximilian'ın lehine Macaristan Kralı iddiasından vaz geçmiştir.[14]
"Kraliyet Macaristan" terimi 1699'dan sonra kullanılmaz hale geldi ve Habsburg kralları yeni genişleyen ülkeden daha resmi bir terim olan "Macaristan Krallığı" kullanılmıştır.
Habsburg kralları[değiştir | kaynağı değiştir]
Kutsal Roma İmparatorluğu'nun etkili bir hanedanı olan Habsburglar, Macaristan Kralı seçilmişlerdir.[15][16][17]
Kraliyet Macaristan, Habsburg Monarşisi'nin bir parçası olmuş ve Viyana'da çok az nüfuza sahiptiler.[18] Habsburg kralı, Kraliyet Macaristan'ın mali, askeri ve dış ilişkilerini doğrudan kontrol ediyor ve imparatorluk birlikleri sınırlarını koruyordu.[18] Habsburglar, palatin ofisini çok fazla güç toplamasını önlemek için doldurmaktan kaçınmışlardır.[18] Ayrıca sözde Türk sorunu Habsburgları ve Macarları bölmüş: Viyana Osmanlılarla barışı korumak istiyordu; Macarlar Osmanlı'nın devrilmesini istiyordu. Macarlar konumlarının zayıflığını fark ettiğinde, çoğu Habsburg karşıtı olmuştur.[18] Yabancı yönetimden, yabancı garnizonların davranışlarından ve Habsburgların Transilvanya Prensliği'ndeki Türk hükümdarlığını tanımasından memnun olmadılar. Bu genellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun hükümdarlığı altındaydı, ancak 16. ve 17. yüzyıllarda sıklıkla ikili vasallığa (Osmanlı Türk padişahları ve Habsburg Macar kralları) sahiptiler.[19] Ancak Kraliyet Macaristan'ında[18] zulme uğrayan Protestanlar, Karşı Reformasyon'u Türklerden daha büyük bir tehdit olarak görüyorlardı. Habsburg hükümdarlarının Avusturya kolu, Osmanlı savaşları için Macaristan'ın ekonomik gücüne ihtiyaç duyuyordu. Osmanlı savaşları sırasında Macaristan Krallığı'nın kontrolündeki topraklar yüzde 60 civarında küçülmüştür. Bu muazzam bölgesel ve demografik kayıplara rağmen, daha küçük ve savaştan büyük zarar gören Kraliyet Macaristan'ı, 16. yüzyılın sonlarında bile Habsburg yöneticileri için ekonomik açıdan Avusturya'nın kalıtsal toprakları veya Bohemya kraliyet toprakları kadar önemli olmaya devam etmiştir.[20] O zamanlar I. Ferdinand'ın en büyük gelir kaynağı, tüm ülkeleri arasında küçülen Macaristan Krallığıydı.[21]
Reformasyon[değiştir | kaynağı değiştir]
Reform hızla yayıldı ve 17. yüzyılın başlarında neredeyse hiçbir soylu aile Katolik olarak kalmamıştır.[22] Kraliyet Macaristan'da nüfusun çoğunluğu 16. yüzyılın sonunda Lutherci olmuştur.[7]
Başpiskopos Péter Pázmány, Macaristan Kraliyet Katolik Kilisesi'ni yeniden düzenlemiş ve gözdağı yerine ikna kullanarak Protestanların Kraliyet Macaristan'daki kazanımlarını tersine çeviren bir Karşı Reformasyon'a öncülük etmiştir.[22] Reformasyon, sıklıkla Habsburg'ların tarafını tutan Katolikler[22] ile güçlü bir ulusal kimlik geliştiren ve Avusturya'nın gözünde isyancı haline gelen Protestanlar arasında sürtüşmelere neden olmuştur.[22] Çoğunlukla Katolik kodamanlar ile çoğunlukla Protestan olan daha küçük soylular arasındaki uçurumlar da büyümüştür.[22]
Erken modern dönemde 1848'e kadar Macaristan Krallığı[değiştir | kaynağı değiştir]
18. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]
Habsburgların Türk toprakları üzerindeki kontrolü artmaya başladıkça, I. Leopold'un bakanları onun Macaristan'ı fethedilmiş bölge olarak yönetmesi gerektiğini savunmuşlardır.[23] 1687'de Pressburg'daki "Kraliyet Macaristan" Diyetinde İmparator, tüm yasa ve ayrıcalıklara riayet edeceğine söz vermiştir. Bununla birlikte, Habsburg'ların kalıtsal mirası tanınmış ve soyluların direnme hakkı kaldırılmıştır. 1690'da Leopold, Türklerden kurtarılan toprakları yeniden dağıtmaya başlamıştır. Habsburglar tarafından sadakatsiz oldukları düşünülen Protestan soylular ve diğer tüm Macarlar, yabancılara verilen mülklerini kaybettiler. Viyana dış işleri, savunmayı, gümrük vergilerini ve diğer işlevleri kontrol ediyordu.
Protestanlara yönelik baskı ve topraklara el konulması Macarları hayal kırıklığına uğratmış ve 1703'te bir köylü ayaklanması, Habsburg yönetimine karşı sekiz yıl süren bir isyanın fitilini ateşlemiştir. 17. yüzyılın sonunda yeniden Macaristan'ın bir parçası haline gelen Transilvanya'da[24] (Gyulafehérvár'da oturan Diyet ile "Transilvanya Prensliği" olarak adlandırılan bir eyalet olarak), insanlar bir Roma Katolik olan kodaman II. Ferenc Rákóczi'nin altında birleşmişlerdir. Kısa süre sonra Macaristan'ın çoğu Rákóczi'yi desteklemiş ve Macar Diyeti, Habsburg'ların taht hakkının iptal edilmesi yönünde oy kullanmışlardır. Ancak Habsburglar batıda barış yapıp tüm güçlerini onlara karşı çevirdiğinde şans Macarların aleyhine dönmüştür. Savaş, 1711'de Macar Orduları Generali Kont Károlyi'nin Szatmár Antlaşması'nı kabul etmesiyle sona ermiştir.[25] Antlaşma, imparatorun Diyet'i Pressburg'da yeniden toplama ve isyancılar için af çıkarma konusundaki maddeleri içeriyordu.
Leopold'un halefi Kral VI. Karl (III. Charles) (1711-1740), Szatmár Antlaşması'ndan sonra Macaristan ile uygulanabilir bir ilişki kurmaya başlamıştır. Charles, Habsburg hükümdarının Macaristan'ı imparator olarak değil, Macaristan anayasası ve yasalarının sınırlamalarına tabi bir kral olarak yöneteceği Pragmatik Yaptırım için Diyet'in onayını istemiştir. Yerine kızı Maria Theresia'nın geçmesi durumunda Pragmatik Yaptırım'ın Habsburg İmparatorluğu'nu sağlam tutacağını umuyordu. Diyet, Pragmatik Yaptırım'ı 1723'te onayladı ve böylece Macaristan, Habsburg hanedanı var olduğu sürece kalıtsal bir monarşi olmayı kabul etmiştir. Ancak uygulamada Charles ve halefleri, Macaristan'ın dış ilişkilerini, savunmasını ve maliyesini kontrol ederek, ancak soyluları onların onayı olmadan vergilendirme yetkisinden yoksun olarak neredeyse otokratik bir yönetim sergilemişlerdir.
Charles ülkeyi merkezi bir yönetim altında örgütledi ve 1715'te kendi komutası altında, tamamen soylu olmayan halk tarafından finanse edilen ve yönetilen bir daimi ordu kurmuştur. Bu politika, soyluların vergi muafiyetlerini ortadan kaldırmadan askerlik yükümlülüklerini azaltmıştır. Charles ayrıca Protestanlığa geçmeyi yasaklamış, devlet memurlarının Katolik olduğunu beyan etmelerini zorunlu kılmış ve Protestan öğrencilerin yurtdışında eğitim görmesini yasaklamıştır.
Maria Theresa (1741-1780), Habsburg Hanedanı'nın başına geçtiğinde Prusyalı II. Friedrich'in karşı karşıya kaldığı ani bir meydan okuması olan Birinci Silezya Savaşı ile karşı karşıya kaldı. 1741'de yeni doğan oğlunu kucağında tutarak Pressburg Diyeti'nin önüne çıkmış ve Macaristan'ın soylularından onu desteklemeleri için yalvarmıştır. Onun arkasında durmuşlar ve yönetiminin güvence altına alınmasına yardımcı olmuşlardır. Maria Theresa daha sonra Macaristan'ın kodamanlarıyla bağlarını güçlendirmek için önlemler almıştır. Macar soylularını Viyana'ya çekmek için özel okullar kurmuştur.
Charles ve Maria Theresa yönetiminde Macaristan daha fazla ekonomik düşüş yaşamıştır. Yüzyıllar süren Osmanlı işgali ve savaş, Macaristan'ın nüfusunu büyük ölçüde azaltmış ve ülkenin güney yarısının büyük bir kısmı neredeyse terk edilmiş duruma gelmişti. Toprak sahipleri mülklerini geri kazanırken iş gücü sıkıntısı ortaya çıkmıştır. Bu yüzden Habsburglar, Macaristan'ı Avrupa'nın her yerinden, özellikle Slovaklar, Sırplar, Hırvatlar ve Almanlar olmak üzere çok sayıda köylüyle kolonileştirmeye başlamışlardır. Pek çok Yahudi de 18. yüzyılın sonlarına doğru Viyana'dan ve imparatorluğun Polonya topraklarından göç etmiştir. Macaristan'ın nüfusu 1720 ile 1787 arasında üç kattan fazla artarak 8 milyona ulaşmıştır. Ancak halkının yalnızca yüzde 39'u, çoğunlukla ülkenin merkezinde yaşayan Macarlardan oluşmaktaydı.
18. yüzyılın ilk yarısında Macaristan, nüfusun yüzde 90'ının istihdam edildiği bir tarım ekonomisine sahipti. Soylular gübre kullanamadılar, yollar bozuktu, nehirler tıkalı ve ham depolama yöntemleri büyük miktarda tahıl kaybına neden olmaktaydı. Para işlemlerinin yerini takas almış ve kasabalarla serfler arasında çok az ticaret mevcuttu. 1760'tan sonra emek fazlası gelişmiştir. Serf nüfusu gelişmiş, toprak üzerindeki baskı artmış ve serflerin yaşam standardı düşmüştür. Arazi sahipleri yeni kiracılardan daha fazla talepte bulunmaya ve mevcut anlaşmaları ihlal etmeye başlamışlardır. Buna yanıt olarak Maria Theresa, serfleri hareket özgürlüklerini yeniden sağlayarak ve angaryayı sınırlayarak korumak için 1767 tarihli Urbaryum yayınladı. Çabalarına ve birkaç dönem boyunca tahıla yönelik güçlü talebe rağmen durum daha da kötüleşmiştir. 1767 ile 1848 arasında birçok serf mülklerini terk etmiştir. Çoğu topraksız tarım işçisi ortaya çıkmıştı; endüstriyel gelişme eksikliği kasabalarda çalışma fırsatlarının az olması anlamına geliyordu.
Aydınlanma Çağı'ndan güçlü bir şekilde etkilenen dinamik bir lider olan II. Joseph (1780-1790), tahtı annesi Maria Theresa'dan devraldığında Macaristan'ı içinde bulunduğu sıkıntı karşısında sarsılmıştır. Josephinizm çerçevesinde Joseph, imparatorluğun kontrolünü merkezileştirmeye ve onu aydınlanmış bir despot olarak kararnameyle yönetmeye çalışmıştır. Macaristan anayasası tarafından kısıtlanmamak için Macar taç giyme yemini etmeyi reddetmiştir. 1781-1782'de Joseph bir Hoşgörü Patenti yayınlamış ve bunu Protestanlara ve Ortodoks Hristiyanlara tüm sivil hakları ve Yahudilere ibadet özgürlüğü tanıyan bir Hoşgörü Fermanı izlemiştir. Krallığın resmi dili olarak Latincenin yerini Almancanın almasına karar vermiş ve köylülere mülklerini terk etme, evlenme ve çocuklarını ticarete sokma özgürlüğü vermiştir. Macaristan, Slavonya, Hırvatistan, Askeri Sınır ve Transilvanya, Macaristan Krallığı veya "Aziz Stephen Tacı Toprakları" adı verilen tek yönetim altında tek bir imparatorluk bölgesi haline gelmiştir. Macar soyluları vergi muafiyetlerinden feragat etmeyi bir kez daha reddettiklerinde Joseph, Macar yapımı malların Avusturya'ya ithalatını yasaklamış ve genel bir arazi vergisinin uygulanmasına hazırlanmak için bir araştırma başlatmıştır.
Joseph'in reformları Macaristan'ın soylularını ve din adamlarını öfkelendirmiş ve ülkenin köylüleri vergilerden, zorunlu askerlikten ve malzeme taleplerinden hoşnutsuz olmaya başlamışlardır. Macarlar, Joseph'in dil reformunu Alman kültürel hegemonyası olarak algılamışlar ve kendi dillerini kullanma hakkı konusunda ısrar ederek tepki göstermişlerdir. Sonuç olarak, Macar küçük soyluları, Macar dili ve kültüründe bir rönesansın kıvılcımını ateşledi ve bir ulusal dans ve kostüm kültü gelişti. Daha alt düzeydeki soylular, yarısından azı etnik Macar olan ve hatta Fransızca ve Almanca konuşan saray mensubu olan kodamanların sadakatini sorguluyorlardı. Macar ulusal uyanışı daha sonra Macaristan ve Transilvanya'da hem Alman hem de Macar kültürel hegemonyasının tehdit altında olduğunu hisseden Slovak, Romen, Sırp ve Hırvat azınlıklar arasında ulusal canlanmaları tetikledi. Bu ulusal canlanmalar daha sonra 19. ve 20. yüzyıllarda imparatorluğun nihai çöküşüne katkıda bulunan milliyetçi hareketlere dönüştü.
Joseph, saltanatının sonlarında Türklere karşı imparatorluğunu zayıflatan maliyetli ve talihsiz bir sefere öncülük etmiştir. 28 Ocak 1790'da, ölümünden üç hafta önce imparator, Hoşgörü Patenti, köylü reformları ve dini tarikatların kaldırılması dışında tüm reformlarını iptal eden bir kararname yayınlamıştır.
Joseph'in halefi II. Leopold (1790-92), Macaristan'ı Habsburg kralının yönetimi altında ayrı bir ülke olarak gören bürokratik teknik ayrıntıları yeniden uygulamaya koymuştur. 1791'de Diyet, Macaristan'ın yalnızca Macar yasalarına göre yasal olarak taçlandırılan bir kral tarafından yönetilen bağımsız bir krallık olarak statüsünü vurgulayan X Yasasını kabul etti. X Yasası daha sonra Macar reformcularının 1825'ten 1849'a kadar olan dönemde devlet olma taleplerinin temeli olmuştur. Yeni yasalar için yine hem Habsburg kralının hem de Diyetin onayını gerekiyor ve Latince yeniden resmi dil olmuştu. Ancak köylü reformları yürürlükte kalmış ve Protestanlar kanun önünde eşitliği devam etmiştir. Leopold, Mart 1792'de, Fransız Devrimi'nin Terör Hükümdarlığı'na dönüşmek ve Avrupa'nın kraliyet hanedanlıklarına şok dalgaları göndermek üzereyken ölmüştür.
19. yüzyılın ilk yarısı[değiştir | kaynağı değiştir]
Aydınlanma mutlakiyetçiliği, Leopold'un halefi II. Franz'in (1792-1835'te hüküm sürdü) yönetimi altında Macaristan'da sona ermiş; kendisi değişime karşı neredeyse anormal bir isteksizlik geliştirmiş ve Macaristan'a onlarca yıl sürecek siyasi durgunluğa yol açmıştır. 1795'te Macar polisi, Ignác Martinoviç'i ve ülkenin önde gelen düşünürlerinden birkaçını, Macaristan'da radikal demokratik, eşitlikçi bir siyasi sistem kurmak için Jakoben türden bir devrim planlamaktan tutuklamıştır. Bundan sonra Franz, bir devrimi ateşleyebilecek her türlü reform kıvılcımını söndürmeye karar vermiştir. Komplocu olduğu iddia edilenlerin idam edilmesi soylular arasındaki reform savunucularını susturmuş ve yaklaşık otuz yıl boyunca reform fikirleri şiir ve felsefeyle sınırlı kalmıştır. Devrimci fikirlerin akışının bir halk ayaklanmasını hızlandırabileceğinden de korkan kodamanlar, tacın bir aracı haline gelmiş ve köylülere daha fazla yük getirme şansını yakalamışlardır.
Aynı zamanda Kutsal Roma İmparatoru ve Habsburg hanedanının diğer hanedan topraklarının hükümdarı olan II. Franz, 1804 yılında Macaristan'ın ve diğer tüm hanedan topraklarının da dahil olduğu Avusturya İmparatorluğu'nu kurmuştur. Bunu yaparak, yaklaşık üç yüz yıl önce karma bir monarşi olarak işlev gören Habsburg Monarşisi için resmi ve kapsayıcı bir yapı oluşturmuştur. Kendisi, 1804'ten 1835'e kadar hüküm süren Avusturya'nın ilk İmparatoru (Kaiser von Österreich) I. Franz olmuş, bu nedenle daha sonra tarihteki tek Doppelkaiser (çifte imparator) seçilmiştir.[26] Kapsamlı yapının işleyişi ve yeni Kaiserthum'un bileşen topraklarının durumu, ilk başta, 1804'ten önce var olan karma monarşi altında olduğu gibi kalmıştır. Bu özellikle, her zaman ayrı bir Krallık olarak kabul edilen karma monarşi altında olduğundan işleri kendi kurumları (Kral ve Diyet) tarafından idare edilmeye devam eden Macaristan Krallığı'nın statüsüyle kanıtlanmıştır. Macaristan anayasasına kompozit monarşi döneminde eklenen 1790 tarihli X. Maddede Latince "Regnum Independens" ifadesi kullanılıyordu. Dolayısıyla yeni durumda, iç yönetimde hiçbir İmparatorluk kurumu yer almıyordu.[27][28][29]
19. yüzyılın başlarında, Macaristan'ın tarımsal üreticilerinin amacı, yerel ticaret için geçimlik tarım ve küçük ölçekli üretimden, daha geniş bir pazar için nakit yaratan, büyük ölçekli üretime doğru kaymıştır. Karayolu ve su yolu iyileştirmeleri ulaşım maliyetlerini düşürürken, Avusturya, Bohemya ve Moravya'daki kentleşme ve Napolyon Savaşları için malzeme ihtiyacı gıda maddeleri ve giyecek talebini artırmıştır. Macaristan önemli bir tahıl ve yün ihracatçısı haline gelmiştir. Tarım yöntemleri geliştikçe yeni araziler açılmış ve verim artmıştır. Ancak Macaristan, bu gelişmelerin getirdiği faydalarından tamamından yararlanamadı çünkü kârların çoğu, onları yatırım sermayesi olarak değil, hayatlarına lüks katma aracı olarak gören kodamanlara gitmekteydi. Beklentiler arttıkça, bir zamanlar lüks sayılan çarşaf ve gümüş eşyalar artık ihtiyaç haline gelmişti. Zengin kodamanların kazançları ve harcamaları arasında denge kurma konusunda çok az sorunu vardı, ancak sosyal statülerini kaybetmekten korkan daha az sayıda soylu, harcamalarını finanse etmek için borca girdiler.
Napolyon'un son yenilgisi, ekonomik durgunluğu beraberinde getirmiştir. Tahıl fiyatları talebin düşmesiyle çökmüş ve borç, Macaristan'ın alt düzey soylularının çoğunu tuzağa düşürmüştür. Yoksulluk, birçok alt düzey soyluyu geçimlerini sağlamak için çalışmaya zorlamış ve oğulları, kamu hizmeti veya profesyonel kariyer için eğitim almak üzere eğitim kurumlarına girmişlerdir. 1820'de Macaristan'ın ihracatının savaş zamanı seviyelerini aşmasına rağmen, alt düzey soyluların düşüşü devam etmiştir. Diploma alan daha alt seviyedeki soyluların sayısı arttıkça bürokrasi ve meslekler doymuş hale gelmiş ve bir sürü hoşnutsuz mezun işsiz kalmıştır. Bu yeni entelijansiyanın üyeleri hızla Batı Avrupa'dan yayılan radikal siyasi ideolojilere aşık olmuşlar ve Macaristan'ın siyasi sisteminde değişiklik yapmak için kendilerini örgütlemişlerdir.
Franz, şikayetleri duymadan Diyeti genellikle yalnızca savaş için adam ve malzeme istemek dışında nadiren oturuma çağırırmıştır. Ekonomik zorluklar, Franz'ın on dört yıllık bir aradan sonra nihayet Diyet'i topladığı 1825 yılına gelindiğinde, alt düzey soyluların hoşnutsuzluğunu doruğa çıkmıştır. Şikayetler dile getirilmiş ve soyluların işlerine daha az kraliyet müdahalesi ve Macar dilinin daha yaygın kullanılması talepleri de dahil olmak üzere açık reform çağrıları yapılmıştır.
Reform çağının ilk büyük figürü, 1825'te Meclis'in toplanması sırasında öne çıkmıştır. Macaristan'ın en güçlü ailelerinden birinden gelen kodaman Kont István Széchenyi, üst mecliste o zamana kadar Macarca yapılan ilk konuşma Diyet'i şok etmiş ve bir Macar sanat ve bilim akademisi kurulması yönündeki öneriyi desteklemek için giderlerini karşılamak üzere bir yıllık bağış sözü vererek destek vermiştir. 1831'de öfkeli soylular, Szechenyi'nin, soyluların ayrıcalıklarının hem ahlaki açıdan savunulamaz hem de soylulara ekonomik açıdan zararlı olduğunu savunduğu Hitel (Kredi) kitabını yakmışlardır. Szechenyi ekonomik devrim çağrısında bulunmuş ve yalnızca kodamanların reformları uygulayabileceğini savunmuştur. Szechenyi, Habsburg İmparatorluğu ile güçlü bir bağdan yanaydı ve zorunluluk ve serfliğin kaldırılması, toprak sahiplerinin vergilendirilmesi, kalkınmanın yabancı sermayeyle finanse edilmesi, ulusal bir bankanın kurulması ve ücretli emeğin getirilmesi çağrısında bulunmuştur. Budin ve Peşte'yi birbirine bağlayan Széchenyi Zincirli Köprü'nün inşası gibi projelere ilham vermiştir. Szechenyi'nin reform girişimleri, değişimi destekleme eğiliminde olmayan kodamanları hedef alması ve programının hızının hoşnutsuz alt düzey soyluları çekemeyecek kadar yavaş olması nedeniyle sonuçta başarısız olmuştur.
Macaristan'ın büyük reform liderleri arasında en popüler olanı Lajos Kossuth, daha alt düzeydeki soylulara yönelik tutkulu değişim çağrıları yapmıştır. Kossuth, Protestan kökenli, topraksız, daha az soylu bir adamın oğluydu. Peşte'ye taşınmadan önce babasıyla birlikte avukatlık yapmıştı. Orada Diyet'in faaliyetleri hakkında yorumlar yayınladı ve bu da onu genç ve reform yanlısı insanlar arasında popüler hale getirdi. Kossuth 1836'da vatana ihanetten hapse atıldı. 1840'ta serbest bırakıldıktan sonra liberal bir parti gazetesinin editörü olarak kısa sürede ün kazandı. Kossuth, yalnızca Avusturya'dan siyasi ve ekonomik ayrılmanın Macaristan'ın içinde bulunduğu kötü durumu iyileştireceğini savunmuştur. Daha geniş parlamenter demokrasi, hızlı sanayileşme, genel vergilendirme, ihracat yoluyla ekonomik genişleme ve ayrıcalıkların (kanun önünde eşitlik) ve serfliğin kaldırılması çağrısında bulunmuştur. Ancak Kossuth aynı zamanda retoriğiyle Macaristan'ın azınlıktaki etnik gruplarının güçlü öfkesini kışkırtan bir Macar yurtseveriydi. Kossuth, Diyette muhalif azınlığı oluşturan liberal alt soylular arasında destek kazandı. Franz'in 1835'teki ölümü ve V. Ferdinand'ın (1835-48) tahta geçmesinden sonra başarısı artan reformlar aradılar. 1844'te Macarcayı ülkenin özel resmi dili haline getiren bir yasa çıkarıldı.
-
István Széchenyi, reform döneminin ilk büyük figürü -
Devrimci bayrağı, 1848-1849 -
Macaristan'ın Arması, 1849 -
Lajos Kossuth, Macaristan'ın büyük reform gücünün en tanınanı
.svg)
1848-1867[değiştir | kaynağı değiştir]
1848 Macar Devrimi'nden sonra imparator, Macaristan'ın anayasasını iptal etmiş ve mutlak kontrolü ele almıştır. İmparator Franz Joseph ülkeyi Macaristan, Transilvanya, Hırvatistan-Slavonya ve Voyvodina olmak üzere dört ayrı bölgeye ayırmıştır. Hükûmette Alman ve Bohem yöneticiler yer almış ve Almanca, yönetim ve yüksek öğrenim dili haline gelmiştir. Macaristan'ın Macar olmayan azınlıkları, kargaşa sırasında Avusturya'ya verdikleri destekten dolayı çok az şey alabilmişlerdir. Bir Hırvat'ın bir Macar'a şunları söylediği rivayet edilir: "Macarların ceza olarak aldığını biz de ödül olarak aldık."
Macar kamuoyu, ülkenin Avusturya ile ilişkileri konusunda ikiye bölünmüştür. Bazı Macarlar Avusturya'dan tamamen ayrılma umudu taşıyorlar; diğerleri ise Macaristan'ın anayasasına ve yasalarına saygı göstermeleri koşuluyla Habsburg'larla uzlaşma istiyorlardı. Ferenc Deák uzlaşmanın ana savunucusu oldu. Deak, Nisan yasalarının yasallığını onayladı ve bunların değiştirilmesinin Macar Diyetinin onayının gerektirdiğini savundu. Ayrıca Habsburg'ların tahttan indirilmesinin geçersiz olduğuna karar verdi. Deak, Avusturya mutlak olarak hüküm sürdüğü sürece Macarların yasadışı taleplere pasif bir şekilde direnmekten başka bir şey yapmaması gerektiğini savunmuştur.
Franz Joseph'in neo-mutlakiyetçi yönetimindeki ilk çatlak, 1859'da Sardunya-Piedmont ve Fransa güçlerinin Solferino Muharebesi'nde Avusturya'yı mağlup etmesiyle ortaya çıkmıştır. Yenilgi Franz Joseph'i, hükûmetine yönelik ulusal ve toplumsal muhalefetin Viyana'dan kararnameler ile yönetilemeyecek kadar güçlü olduğuna ikna etmiştir. Yavaş yavaş Macaristan'a taviz verilmesinin gerekliliğini fark etmiş ve böylece Avusturya ve Macaristan bir uzlaşmaya doğru ilerlemiştir.
1866'da Prusya-Avusturya Savaşı'nda Prusyalılar, Avusturyalıları mağlup ederek Habsburg İmparatorluğu'nun zayıflığını daha da ortaya çıkardılar. İmparator ve Macar liderler arasındaki müzakereler yoğunlaştı ve sonunda Avusturya-Macaristan İmparatorluğu olarak da bilinen Avusturya-Macaristan İkili Monarşisini yaratan 1867 Uzlaşmasıyla sonuçlandı.
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Macar istatistikçi Elek Fényes'e göre Macaristan Krallığı'nın etnik grupları [30] | Sayı y. 1840 | Yüzde |
|---|---|---|
| Macarlar (Çingeneler dahil (75,107) [31] çünkü Macarca konuşuyorlar) | 4,812,759 | 37.36 % |
| Slavlar (Slovaklar, Rutenler, Bulgarlar, Sırplar, Hırvatlar, vb.) | 4,330,165 | 33.62 % |
| Ulahlar | 2,202,542 | 17.1 % |
| Almanlar (Transilvanya Saksonları, Tuna Svabyalıları vb.) | 1,273,677 | 9.89 % |
| Yahudiler | 244,035 | 1.89 % |
| Fransızca (çoğunlukla Loren ve Alsas'dan)[32] | 6,150 | 0,05 % |
| Yunanlılar | 5,680 | 0,04 % |
| Ermeniler | 3,798 | 0,03 % |
| Arnavutlar | 1,600 | 0,01 % |
| Toplam | 12,880,406 | 100 % |
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Habsburglar Macaristan'ı yönetse de, hem imparatorluk unvanıyla hem de imparatorluk içindeki çeşitli topraklarla şahsi birlik içinde yönetilen ayrı bir ülke olarak kaldı (ayrıntılar için bkz. Habsburg monarşisi) ve imparatorluğa ne ilhak edildi ne de dahil edildi.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Adeleye, Gabriel G. (1999). World Dictionary of Foreign Expressions. Ed. Thomas J. Sienkewicz and James T. McDonough, Jr. Wauconda, IL: Bolchazy-Carducci Publishers, Inc. 0-86516-422-3.
- ^ Katalin Péter, Beloved Children: History of Aristocratic Childhood in Hungary in the Early Modern Age, Central European University Press, 2001, p. 22
- ^ Howell A. Lloyd, Glenn Burgess, European political thought 1450–1700: religion, law and philosophy, Yale University Press, 2007, pp. 177–189
- ^ Július Bartl, Slovak History: Chronology & Lexicon, Bolchazy-Carducci Publishers, 2002, p. 60
- ^ Lajos Besenyei, Géza Érszegi, Maurizio Pedrazza Gorlero, De bulla aurea Andreae II regis Hungariae, 1222, Valdonega, 1999, p. 222
- ^ Hajdú, Zoltán, DISCUSSION PAPERS No. 44, Carpathian Basin and the Development of the Hungarian Landscape Theory Until 1948 27 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., CENTRE FOR REGIONAL STUDIES OF HUNGARIAN ACADEMY OF SCIENCES, p. 10
- ^ a b Raphael Patai The Jews of Hungary: History, Culture, Psychology, Wayne State University Press, 1996, p. 153
- ^ Peter F. Sugar, Péter Hanák, A History of Hungary, Indiana University Press, 1994, p. 91
- ^ István Keul, Early Modern Religious Communities in East-Central Europe: Ethnic Diversity, Denominational Plurality, and Corporative Politics in the Principality of Transylvania (1526-1691), Brill, 2009, p. 253
- ^ Giambattista Vico, Statecraft: The Deeds of Antonio Carafa, Peter Lang, 2004, p. 400
- ^ "... the Estates of the realm have submitted themselves not only to His Majesty's, but also his heirs' power and rule for ever ..." (Section 5 of Article V of 1547).
- ^ István Keul, Early Modern Religious Communities in East-Central Europe: Ethnic Diversity, Denominational Plurality, and Corporative Politics in the Principality of Transylvania (1526–1691), BRILL, 2009, p. 40
- ^ Robert Evans, Peter Wilson (2012). The Holy Roman Empire, 1495-1806: A European Perspective. van Brill's Companions to European History (İngilizce). 1. BRILL. s. 263. ISBN 9789004206830.
- ^ István Keul, Early Modern Religious Communities in East-Central Europe: Ethnic Diversity, Denominational Plurality, and Corporative Politics in the Principality of Transylvania (1526–1691) 2009, ss. 61-255
- ^ David J. Sturdy (2002). Fractured Europe, 1600–1721. Wiley-Blackwell. s. 17. ISBN 978-0-631-20513-5. Erişim tarihi: 12 Nisan 2009.
- ^ Peter George Wallace (2004). The long European Reformation: religion, political conflict, and the search for conformity, 1350–1750. Palgrave Macmillan. s. 102. ISBN 978-0-333-64450-8. Erişim tarihi: 12 Nisan 2009.
- ^ Peter N. Stearns, William Leonard Langer (2001). The Encyclopedia of world history: ancient, medieval, and modern, chronologically arranged. Houghton Mifflin. s. 309. ISBN 978-0-395-65237-4. Erişim tarihi: 12 Nisan 2009.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b c d e Library of Congress Country Studies (Eylül 1989). "A Country Study: Hungary: Royal Hungary". Amerika Birleşik Devletleri federal hükûmeti. 9 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2009.
- ^ Dennis P. Hupchick, Conflict and chaos in Eastern Europe, Palgrave Macmillan, 1995, p. 62
- ^ Robert Evans, Peter Wilson (2012). The Holy Roman Empire, 1495–1806: A European Perspective Volume 1 van Brill's Companions to European History. Brill. s. 263. ISBN 978-9004206830.
- ^ Dr. István Kenyeres: The Financial Administrative Reforms and Revenues of Ferdinand I in Hungary, English summary at p- 92 Link1: [1] 6 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Link2: [2]
- ^ a b c d e Library of Congress Country Studies (Eylül 1989). "A Country Study: Hungary: Partition of Hungary". Amerika Birleşik Devletleri federal hükûmeti. 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2009.
- ^ De Puy, Henry Walter (1858). "IV: Kossuth the Reformer". The History of Hungary and the Late Hungarian War: Kossuth and His Generals (İngilizce) (First bas.). Phinney. ss. 152-153. Erişim tarihi: 14 Mart 2022.
The language of the Austrian ministers daily assumed a far more imperative tone. They declared ominously that they were "preparing an official document, in which they would so fully clear up their relation to Hungary, as to enable their Diet to form a correct view on the subject."
- ^ "Transylvania - Location & History". britannica.com. 20 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2018.
- ^ Richard C. Frucht, Eastern Europe: an introduction to the people, lands, and culture / edited by Richard Frucht, Volume 1, ABC-CLIO, 2005, p. 348 [3]
- ^ Posse, Otto, ed. (1909–13). "Bey der Niederlegung der kaiserlichen Reichs-Regierung. Dekret vom 6. August 1806". Die Siegel der deutschen Kaiser und Könige von 751 bis 1806 (in German). Band 5, Beilage 3. p 256ff
- ^ " From the perspective of the Court since 1723, regnum Hungariae had been a hereditary province of the dynasty’s three main branches on both lines. From the perspective of the ország, Hungary was regnum independens, a separate Land as Article X of 1790 stipulated …….. In 1804 Emperor Franz assumed the title of Emperor of Austria for all the Erblande of the dynasty and for the other Lands, including Hungary. Thus Hungary formally became part of the Empire of Austria. The Court reassured the diet, however, that the assumption of the monarch’s new title did not in any sense affect the laws and the constitution of Hungary"Laszlo, Péter (2011), Hungary's Long Nineteenth Century: Constitutional and Democratic Traditions, Koninklijke Brill NV, Leiden, the Netherlands, s. 6
- ^ "Vor dem Jahr 1848 is das Kaisertum Österreich verfassungsrechtlich als ein monarchischer Einheitsstaat auf differenziert föderalistischer Grundlage zu sehen, wobei die besondere Stelung Ungarns im Rahmen dieses Gesamtstaates stets offenkundig war. Eine weitere Differenzierung der föderalistischen Grundlage erfolgte ab 1815 durch die Zugehörigkeit eines teiles des Kaisertums zum Deutschen Bund."Zeilner, Franz (2008), Verfassung, Verfassungsrecht und Lehre des Öffentlichen Rechts in Österreich bis 1848: Eine Darstellung der materiellen und formellen Verfassungssituation und der Lehre des öffentlichen Rechts, Lang, Frankfurt am Main, s. 45
- ^ József Zachar, Austerlitz, 1805. december 2. A három császár csatája – magyar szemmel 22 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., In: Eszmék, forradalmak, háborúk. Vadász Sándor 80 éves, ELTE, Budapest, 2010 s. 557
- ^ (in Hungarian) Elek Fényes, Magyarország' statistikája, Pest : Trattner-Kérolyi Tulajdona, 1842 (page 33 15 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.).
- ^ (in Hungarian) Elek Fényes, Magyarország' statistikája, Pest : Trattner-Kérolyi Tulajdona, 1842 (page 34 4 Ocak 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.).
- ^ (in French) Louis-Emile Hecht, Les colonies lorraines et alsaciennes en Hongrie 21 Kasım 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Nancy : Berger-Levrault et Cie, 1879.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Kingdom of Hungary (1526–1867) ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
