Mansice
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Mansi dili | |
|---|---|
| маньси/моаньсь | |
| Ana dili olanlar | Rusya |
| Bölge | Hantı-Mansi |
| Konuşan sayısı | 2.746[1] (2002) |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Kiril |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | mns |
Mansice, veya eski adıyla Vogulca, Rusya'nın Hanti-Mansi Özerk Okrugu'nda ve Sverdlovsk Oblastı'nda yaşayan Mansilerce konuşulan bir dildir. Obi Nehri çevresi, Mansi dilini konuşulduğu yer olarak gösterilmektedir. 1990 sayımlarına bakıldığında Rusya'da 3.184 kişinin anadili Mansi dili idi. Ancak bu sayı 2002'de 2.746'ya kadar düştü.[1]
Mansi dili, Fin-Ugor dillerinin Ob-Ugor alt ailesine mensup bir dildir. Dilin kuzey, güney, doğu ve batı olmak üzere dört ana lehçesi bulunmaktadır. Bu lehçeler birbirlerine çok yakındır. Ancak dilin güney ve batı lehçeleri bugün ölü dil konumundadır ve konuşan kimse bulunmamaktadır. Mansi dilinin yazı dili Sosva lehçesi üzerine kuruludur. Mansi dilinin en önemli özelliği sabit sözcük sırasına sahip oluşudur. Zarf tümleçleri ve ortaçlar tümce kuruluşunda çok önemli bir yer edinirler. Dil için geliştirilen yazı dili 1868 yılında tanıtıldı. Bu sistem, 1937 yılında Kiril alfabesi üzerinden devam etti.
Dilbilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Mansi dili, sondan eklemeli bir dil olup birçok durum ekine sahiptir. Bunun yanında dil, artikel barındırmaz.
İsimler[değiştir | kaynağı değiştir]
İsimlerde herhangi bir cinsiyet ayrımı yoktur. Dilde tekil, ikilik ve çoğul olmak üzere üç farklı isim eki vardır. Ayrıca altı tane de durum eki barındırır. Aitlik belirmek için, ismin sonuna iyelik ekleri eklenir. Bu durum Türkçe ile oldukça benzeşmektedir. Örneğin -зм eki eklenerek isme "benim" anlamı katılabilir.
Eylemler[değiştir | kaynağı değiştir]
Mansi dilindeki eylem çekimi üç şahıs, üç sayı, iki zaman ve dört kip eki barındırır. Ayrıca dilin etken ve edilgen çatıları bulunmaktadır. Geçişsiz ve geçişli eylem çekimleri ayrıdır. Öyle ki, dilde eylem çekiminin iki farklı yolu vardır.
Zamanlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Mansi dilinde zamanları açıklamak adına ekler yer almaktadır. Bu zaman ekleri şahıs eklerinden önce gelir.
| Zaman | Ek | Örnek |
| Şimdiki | -г (Latin: -g) | минагум (Latin: minagum - Gidiyorum) |
| Geçmiş | -с (lat. -s) | минасум (minasum - Gittim) |
Dilde gelecek zaman yoktur. Bu anlam başka yollarla kazandırılır.
Kipler[değiştir | kaynağı değiştir]
Mansi dilinde dört kip eki vardır: bildirme kipi, şart kipi, emir kipi ve okşayıcı kip. Bildirme kipinin eki yoktur. Emir kipi de sadece ikinci kişilerde uygulanır.
Şahıs ekleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Şahıs ekleri aşağıdaki gibidir:
| Şahıs | Tekil | İkilik | Çoğul |
| 1. | -ум | -умен | -ув |
| 2. | -эн | -эн | -эн |
| 3. | (ek yok) | -ыг | -эт |
| Şahıs | Tekil | İkilik | Çoğul |
| 1. | минасум (minasum) | минасумен (minasumen) | минасув (minasuv) |
| 2. | минасэн | минасэн | минасэн |
| 3. | минас | минасыг | минасэт |
Etken/Edilgen çatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Eylemlerin hem etken, hem de edilgen çatıları bulunur. Etken çatıda bir ek kullanılmaz ancak -ве- eki edilgen çatılarda kullanılır.
Fiil örnekleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Fiil örnekleri, fiillerin soyut veya somut anlamını değiştirmek adına kullanılır.
Sayılar[değiştir | kaynağı değiştir]
| # | Mansi dili | Macarca |
| 1 | аква (akʷa) | egy |
| 2 | китыг (kitiɣ) | kettő |
| 3 | хурум (χūrəm) | három |
| 4 | нила (ńila) | négy |
| 5 | ат (at) | öt |
| 6 | хот (χōt) | hat |
| 7 | сат (sāt) | hét |
| 8 | нёллов (ńololow) | nyolc |
| 9 | онтэллов (ontolow) | kilenc |
| 10 | лов (low) | tíz |
| 20 | хус (χus) | húsz |
| 100 | сат (sāt/janiɣsāt) | száz |
| 1000 | сотэр (sōtər) | ezer |
Alfabe[değiştir | kaynağı değiştir]
Mansi dili ile verilen ilk yazılı eser Matta İncili olup 1868 yılında Londra'da basılmıştır. 1937 yılında bu kitap Kiril ile değiştirilmiştir.
| А /a/ | Б /b/ | В /◌ʷ/ | Г /g/ | Д /d/ | Е /ʲe/ | Ё /ʲo/ | Ж /ʒ/ | З /z/ | И /i/ | Й /j/ | К /k/ | Л /l/,/ʎ/ | М /m/ | Н /n/,/ɲ/ | Ӈ /ŋ/ | О /o/ | П /p/ |
| Р /r/ | С /s/ | Т /t/ | У /uː/ | Ў /◌ʷ/ | Ф /f/ | Х /χ/ | Ц /t͡s/ | Ч /t͡ʃʲ/ | Ш /ʃ/ | Щ /ʃʲtʃʲ/ | Ъ /-/ | Ы /ɪ/ | Ь /◌ʲ/ | Э /ə~ɤ/ | Ә /æ/ | Ю /ʲu/ | Я /ʲa/ |
Örnek[değiştir | kaynağı değiştir]
ам хул алысьлаңкве минасум. - Balık tutmaya gittim (tam sıralı çevirisi "Ben balık tutmaya gittim")
Macarca ile karşılaştırma[değiştir | kaynağı değiştir]
Aşağıda Latin alfabesiyle yazılan Mansi dili cümle ve Macarca çevirisine yer verilmektedir.[2]
| Mansi | Macarca | Türkçe |
| Hurem né vituel huligel husz hul pugi. | Három nő a vízből hálóval húsz halat fog. | Üç kadın denizden ağla yirmi balık tutuyor. |
| Huremszáthusz hulachszäm ampem viten äli. | Háromszázhúsz hollószemű ebem vízen él. | Kuzgun gözlü üç yüz yirmi köpeğim suda yaşar. |
| Pegte lau lasinen manl tou szilna. | Fekete ló lassan megy a tó szélén. | Siyah bir at, göl kıyısında yavaşça yürüyor. |
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b "www.suri.ee". 3 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2009.
- ^ Not: Mansice transliterasyon, en açık karşılaştırma için Macar alfabesiyle verilmiştir.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Nyelvrokonaink. Teleki László Alapítvány, Budapest, 2000.
- A világ nyelvei. Akadémiai Kiadó, Budapest
- Riese, Timothy. Vogul: Languages of the World/Materials 158. Lincom Europa 18 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 2001. ISBN 3-89586-231-2
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Mansi - Omniglot 2 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Mansi dili sözlüğü
- Mansi tarihi23 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Sibirya yerlilerinin tehlikede olan dillerinden Mansi dili
