Meteorit sınıflandırması

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Göktaşı biliminde, bir meteorit sınıflandırması benzer meteoritleri gruplandırmaya çalışır ve bilim insanlarının tartışmalarında standart bir terim kullanmalarına olanak tanır. Meteoritler özellikle mineralojik, petrolojik, kimyasal ve izotopik özellikler olmak üzere çeşitli özelliklere göre sınıflandırılır.

Meteoritler

Terminoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Meteorit sınıflandırmasında kullanılan tek bir standart terim yoktur; fakat genellikle kategoriler için kullanılan yaygın terimler arasında tipler, sınıflar, klanlar, gruplar ve alt gruplar bulunur. Bazı araştırmacılar bu terimleri hiyerarşik bir yapıya sokarlar, fakat hangi hiyerarşinin en uygun olduğu konusunda bir uzlaşı yoktur. Hiçbir bilinen gruba uymayan (her ne kadar daha yüksek bir sınıflandırma düzeyine uysalar da) meteoritler gruplanmamış olarak adlandırılır.

Kalıtsal ilişkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Meteorit sınıflandırması, benzer meteorit örnekleri arasında bir "kalıtsal" ilişkinin varlığını gösterebilir. Aynı şekilde sınıflandırılan meteoritler ortak bir kökene sahip olabilir ve dolayısıyla bir ana cisim olarak bilinen (bir gezegen, asteroit veya uydu gibi) aynı astronomik cisimden kaynaklanabilirler. Bununla birlikte, mevcut bilimsel bilgilere göre bu tür meteoritler arasındaki ilişkilerin kanıtlanması zordur.

Geleneksel sınıflandırma şeması[değiştir | kaynağı değiştir]

Meteoritler genellikle temel olarak kayalık malzemeden (taşsı meteoritler), metalik malzemeden (demir meteoritler) veya karışımlardan (taşsı-demir meteoritler) oluşmalarına bağlı olarak üç genel kategoriye ayrılırlar. Bu kategoriler en azından 19. yüzyılın başından bu yana kullanılmaktadır, fakat kalıtsal olarak çok fazla öneme sahip değillerdir ve sadece örnekleri gruplandırmak için geleneksel ve pratik bir yol olarak kullanılırlar. Aslında, şu anda kullanılan "taşsı demir" terimi yanlış bir isimlendirmedir. Bir grup kondrit (CB), hacim olarak %50'den fazla metal içerir ve kondritlerle olan yakınlıkları tanımlanana kadar taşsı demir olarak adlandırılan meteoritleri içerir. Bazı demir meteoritleri ayrıca çok sayıda silikat kalıntıları içerir, fakat nadiren taşsı demirler olarak tanımlanırlar.

Yine de, bu üç kategori en yaygın kullanılan meteorit sınıflandırma sisteminin en üstünde yer alır. Taşsı meteoritler geleneksel olarak diğer iki kategoriye ayrılır: Kumlular (kondritler) (ana cisimlerinin oluşmasından bu yana neredeyse hiç değişikliğe uğramamış ve kondrüllerin varlığı ile karakterize edilen meteorit grupları) ve kumsuzlar (akondritler) (asteroit veya gezegensel farklılaşmayı içeren karmaşık bir kökene sahip meteorit grupları). Demir meteoritleri geleneksel olarak benzer iç yapıları olan cisimler olarak ayrılmıştı (oktahedritler, heksahedritler ve ataksitler), fakat bu terimler şimdi sadece tanımlayıcı amaçlar için kullanılmakta ve yerini modern kimyasal gruplara bırakmaktadırlar. Taşsı-demir meteoritler her zaman pallasitler (şimdi birkaç farklı gruptan oluştuğu bilinmektedir) ve mesosideritler (modern bir grup adıyla eşanlamlı olan dokusal bir terim) olarak ayrılmıştır.

Aşağıda, meteorit gruplarının daha geleneksel sınıflandırma hiyerarşisine nasıl uyduğunun bir temsili bulunmaktadır:[1]

Taşsı meteoritler
  • Kondritler
    • Karbonlu kondrit sınıfı
      • CI kondritleri (Ivuna benzeri) grubu
      • CM-CO kondrit (mini-kondrül) klanı
        • CM kondrit (Mighei benzeri) grubu
        • CO kondrit (Ornans benzeri) grubu
      • CV-CK kondrit klanı
        • CV kondrit (Vigarano benzeri) grubu
          • CV-oxA kondrit (oksitlenmiş, Allende benzeri) alt grubu
          • CV-oxB kondrit (oksitlenmiş, Bali benzeri) alt grubu
          • CV-kırmızı kondrit (indirgenmiş) alt grubu
        • CK kondrit (Karoonda benzeri) grubu
      • CR kondrit klanı
        • CR kondrit (Renazzo benzeri) grubu
        • CH kondrit (Allan Hills 85085 benzeri) grubu
        • CB kondrit (Bencubbin benzeri) grubu
          • CBa kondrit alt grubu
          • CBb kondrit alt grubu
    • Adi kondrit sınıfı
    • Enstatit kondrit sınıfı
      • EH kondrit grubu
      • EL kondrit grubu
    • Ana sınıflardan birinde olmayan diğer kondrit grupları
      • R kondrit (Rumuruti benzeri) grubu
      • K kondrit (Kakangari benzeri) küçük grubu (bir küçük grup üyeleri s<5 ise geçici bir gruptur)
  • Akondritler
  • Pallasitler
    • Ana grup pallasitler
    • Eagle station pallasit küçük grubu
    • Piroksen pallasit küçük grubu
  • Mesosiderit grubu
  • Magmatik demir meteoriti grupları
    • IC demir meteoriti grubu
    • IIAB demir meteoriti grubu
    • IIC demir meteoriti grubu
    • IID demir meteoriti grubu
    • IIF demir meteoriti grubu
    • IIG demir meteoriti grubu
    • IIIAB demir meteoriti grubu
    • IIIE demir meteoriti grubu
    • IIIF demir meteoriti grubu
    • IVA demir meteoriti grubu
    • IVB demir meteoriti grubu
  • "Magmatik olmayan" veya ilkel demir meteoriti grupları
    • IAB demir meteoriti "kompleksi" veya klan (eski gruplar IAB ve IIICD)[2]
      • IAB ana grup
      • Udei Station küçük grubu
      • Pitts küçük grubu
      • sLL (düşük Au, düşük Ni) alt grubu
      • sLM (düşük Au, orta Ni) alt grubu
      • sLH (düşük Au, yüksek Ni) alt grubu
      • sHL (yüksek Au, düşük Ni) alt grubu
      • sHH (yüksek Au, yüksek Ni) alt grubu
    • IIE demir meteoriti grubu

Rubin sınıflandırması[değiştir | kaynağı değiştir]

A. E. Rubin (2000) sınıflandırma şeması:


Alternatif şemalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Weisberg, McCoy ve Krot 2006'ya göre meteorit sınıflandırması.[1]

Son zamanlarda yayınlanan iki alternatif genel sınıflandırma şeması, meteoritleri grupların ötesinde nasıl sınıflandırılacağı konusundaki uzlaşmazlığı göstermektedir. Krot ve diğerleri tarafından 2003 yılında geliştirilen şemada[4] aşağıdaki hiyerarşi kullanılmıştır:

Weisberg ve diğerlerinin (2006) şemasına göre[5] meteorit grupları şu şekilde düzenlenmiştir:

burada demirler ve taşsı-demirler, gruba bağlı olarak akondrit veya ilkel akondrit olarak kabul edilir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern meteorit sınıflandırması 1860'ların sonlarında Gustav Rose ve Nevil Story Maskelyne'nin sınıflandırmalarına dayalı olarak oluşturuldu.[1] Gustav Rose, Berlin'deki Museum für Naturkunde'nin meteorit koleksiyonu üzerinde çalışırken, Maskelyne ise Londra'daki British Museum'un koleksiyonu üzerinde çalışmıştır.[6][7] Rose, kondrülleri olan meteoritler (kondritler) ve olmayanlar (nonkondritler) için farklı kategoriler oluşturan ilk kişiydi. Story-Maskelyne ise sideritler, siderolitler ve aerolitler (şimdi sırasıyla demir meteoritler, taşsı-demir meteoritler ve taşlı meteoritler olarak adlandırılır) arasında ayrım yapmıştır.[1]

1872'de Gustav Tschermak, Gustav Rose'un 1864 tarihli kataloğuna dayalı olarak ilk meteorit sınıflandırmasını yayımladı:


1883 yılında Tschermak, Rose'un sınıflandırmasını yeniden değiştirdi.[10]

Aristides Brezina tarafından daha fazla değişiklik yapıldı.[1]

İlk kimyasal sınıflandırma, 1907 yılında Oliver C. Farrington tarafından yayımlandı.[11]

George Thurland Prior, mineralojik ve kimyasal verilere dayalı olarak sınıflandırmayı daha da geliştirdi,[12][13] mesosiderit, lodranit ve enstatit kondrit terimlerini tanıttı.[14] 1923 yılında Londra'daki Doğa Tarihi Müzesi'nde bulunan meteoritlerin bir kataloğunu yayımladı. Sınıflandırmasını Gustav Tschermak ve Aristides Brezina'nın çalışmalarına dayandırdığını ve kendi değişikliklerini eklediğini belirtti. Ana alt bölümleri şunlardı:

  1. Meteorik Demirler veya Sideritler
  2. Meteorik Taşsı-demirler veya Siderolitler
  3. Meteorik Taşlar veya Aerolitler.

"Meteorik Taşları", kondrülleri olanlar (Kondritik Meteorik Taşlar veya Kondritler) ve olmayanlar (Kondritik Olmayan Meteorik Taşlar veya Akondritler) olarak alt bölümlere ayırır. Demir meteoritler yapılarına göre Ataksitler, Heksahedritler ve Oktahedritler olarak alt bölümlere ayrılır.[15] Sınıflandırmanın tam bir özeti aşağıdaki kutuda verilmiştir:


Brian Harold Mason 1960'larda başka bir revizyon yayınladı.[16]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d e Michael K. Weisberg; Timothy J. McCoy; Alexander N. Krot (2006). "Systematics and Evaluation of Meteorite Classification" (PDF). Lauretta, Dante S.; McSween, Harold Y. Jr. (Ed.). Meteorites and the early solar system II. Foreword by Richard P. Binzel. Tucson: University of Arizona Press. ss. 19-52. ISBN 978-0816525621. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2012. 
  2. ^ Wasson, J. T.; Kallemeyn, G. W. (Temmuz 2002). "The IAB iron-meteorite complex: A group, five subgroups, numerous grouplets, closely related, mainly formed by crystal segregation in rapidly cooling melts". Geochimica et Cosmochimica Acta. 66 (13): 2445-2473. Bibcode:2002GeCoA..66.2445W. doi:10.1016/S0016-7037(02)00848-7. hdl:2060/20020080608. 
  3. ^ Norton, O. Richard (2002). The Cambridge encyclopedia of meteorites (1. publ. bas.). Cambridge [u.a.]: Cambridge Univ. Press. ISBN 0-521-62143-7. 
  4. ^ Krot, A.N.; Keil, K.; Scott, E.R.D.; Goodrich, C.A.; Weisberg, M.K. (2003). "Classification of meteorites". Holland, Heinrich D.; Turekian, Karl K. (Ed.). Treatise on Geochemistry. 1. Elsevier. ss. 83-128. doi:10.1016/B0-08-043751-6/01062-8. ISBN 978-0-08-043751-4. 
  5. ^ Weisberg et al. (2006) Systematics and Evaluation of Meteorite Classification. In, Meteorites and the Early Solar System II, 19-52 (D.S. Lauretta and H.Y. McSween, Eds.), Univ. Arizona press
  6. ^ Rose, Gustav (1864). Beschreibung und Eintheilung der Meteoriten auf Grund der Sammlung im mineralogischen Museum zu Berlin (Almanca). Berlin: Königlichen Akademie der Wissenschaften: in Commission bei F. Dümmler's Verlags-Buchhandlung Harrwitz und Gossmann. s. 161. 
  7. ^ Maskelyne, Nevil Story (c. 1863). Catalogue of the Collection of Meteorites exhibited in the Mineral Department of the British Museum. Londra: Woodfall & Kinder. 
  8. ^ Arestides, Brezina (1885). Die Meteoritensammlung des k. k. mineralogischen Hofkabinetes in Wien am 1. Mai 1885. 
  9. ^ Mason, Brian (24 Eylül 1963). "The Hypersthene Achondrites" (PDF). American Museum Novitates (2155): 1–13. Erişim tarihi: 29 Aralık 2012. 
  10. ^ Tschermak, Gustav (1883). "Die Mikroskopische Beschaffenheit der Meteoriten erläutert durch photographische Abbildungen". Smithsonian Contributions to Astrophysics. Stuttgart: E. Koch. 4: 137. Bibcode:1964SCoA....4..137T. 
  11. ^ Farrington, Oliver Cummings (1907). "Analysis of iron meteorites, compiled and classified". Geologic Series. 3: 59-110. Erişim tarihi: 16 Aralık 2012. 
  12. ^ Prior, George Thurland (1916). "On the genetic relationship and classification of meteorites". Mineralogical Magazine. 18 (83): 26-44. Bibcode:1916MinM...18...26P. doi:10.1180/minmag.1916.018.83.04. 
  13. ^ Prior, George Thurland (1920). "The classification of meteorites". Mineralogical Magazine. 19 (90): 51-63. Bibcode:1920MinM...19...51P. doi:10.1180/minmag.1920.019.90.01. 
  14. ^ Mason, Brian (1966). "The enstatite chondrites" (PDF). Geochimica et Cosmochimica Acta. 30 (1): 23-39. Bibcode:1966GeCoA..30...23M. doi:10.1016/0016-7037(66)90089-5. 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2012. 
  15. ^ a b Prior, George Thurland (1923). Catalogue of meteorites : with special reference to those represented in the collection of the British Museum (Natural History). Trustees of the British Museum. s. 196. 
  16. ^ Mason, Brian Harold (1967). "Meteorites". American Scientist. 55 (4): 429-455. JSTOR 27837038. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Meteorit_sınıflandırması&oldid=31688611" sayfasından alınmıştır