Muzaffer Şerif

Muzaffer Şerif Başoğlu (29 Temmuz 1906, Ödemiş - 16 Ekim 1988, Fairbanks, Alaska), Türk-Amerikalı sosyal psikolog. Sosyal Yargı Kuramının ve Gerçekçi Çatışma Teorisinin geliştirilmesine yardımcı olmuştur. Sosyal psikolojinin kurucu öncüleri arasında yer almış ve özellikle sosyal çatışma ve sosyal normlar gibi sosyal süreçleri anlamak için bazı benzersiz ve güçlü teknikler geliştirmiştir.^[1]

Yaşamı ve kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Muzaffer Şerif İzmir'in Ödemiş ilçesinde doğdu. İlk olarak Kızılçullu'daki İzmir Amerikan Koleji'nde eğitim gördü. Daha sonra İstanbul'a geçerek İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe bölümünden 1926'da mezun oldu. 1928 yılında yüksek lisans eğitimini tamamladı. Bu dönemlerde Türk Ocakları'nın Ödemiş delegesiydi.^[2]

Şerif, İtalyan-Türk Savaşı, Balkan Savaşları, I. Dünya Savaşı esnasında büyüdü. Ayrıca İzmir Kurtuluş Savaşında Yunan askerleri tarafından işgal edilirken Şerif üniversiteye devam etmektedir. Bir süre öğretmenlik yaptıktan sonra Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü'nde psikoloji dersleri vermeye başladı.^[3] Katıldığı ulusal bir yarışmada birinci olarak ABD'de eğitim bursu kazandı. Büyük Buhranın zirvede olduğu bu esnada Amerika'ya gitti.^[4] Öncelikle Harvard Üniversitesinde Gordon Allport'un danışmanlığında başlamıştır. Ancak daha sonra özgür bir ortamda kendi istediği çalışmaları yapabilmek adına Harvard Üniverstesinde ayrılarak Columbia Üniverstesinde Gardner Murph'in danışmanlığında doktarasını tamamlamıştır. yüksek lisans eğitimini tamamladı. 1932' de Nazi Partisi'nin yükselişi sırasında Wolfgang Köhler'in Gestalt Psikolojisi üzerine derslerine katılmak için Berlin'i ziyaret etti. Bu ziyaretten sonra Şerif, yeni bir sosyal algı teorisi için Gestalt ilkelerini kullanmayı planladı.^[4] 1933 yılında doktorası için Harvard Üniversitesinde Allport ve Hadley Cantril'in radyo psikolojisi konusundaki çalışmalarına katkıda bulundu. Sloganlar psikolojisi konusunda görüşlerini geliştirdi. Akademik ve kişisel anlaşmazlıklar nedeniyle danışmanı Allport ile çalışmaya son veren Başoğlu, Harvard'dan ayrıldı ve Gardner Murphy danışmanlığında "Algılamada Bazı Toplumsal Etmenler" konulu teziyle Columbia Üniversitesi'nde doktorasını tamamladı.

Kısa periyodlarla Almanya ve Fransa'da dersler verdikten sonra 1937'de Gazi Eğitim Ensitüsü'ne geri döndü. İki yıl sonra Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde psikoloji doçenti olarak görev almaya başladı.

Türkiye'ye döndükten sonra illegal şartlarda çalışmakta olan Türkiye Komünist Partisi ile ilişkiye giren Muzaffer Şerif, Ankara'da 1941 yılında Niyazi Berkes, Behice Boran, Adnan Cemgil, Pertev Naili Boratav gibi isimler ile birlikte Yurt ve Dünya isimli bir dergi çıkardı.^[5]

Mayıs 1943 aylık fikir ve kültür dergisi olarak Behice Boran'ın sahibi olduğu Adımlar dergisini yayınlayan ekip içinde yer aldı. Boran ve Muzaffer Şerif dışında derginin yazarları arasında Niyazi Ağırnaslı, Nermin Menemencioğlu, Bekir Sıtkı Kunt, Hilmi Ziya Ülken, Liko Amar, Yunus Kâzım Köni, Nurullah Ataç, Orhan Burian, Reşat Enis Aygen, Dr. Ziya Oykut, Rıfat Ilgaz, E. Işık, Y. Nuri Zaimoğlu, Hüsnü Baki, Kemal Bilbaşar, Burhan Arpad, Hüsamettin Bozok, Zeki Baştımar, Suat Taşer, Halil Aytekin, Münir Belen, Enise Apak, Sabahattin Ali, Yaşar Çöl, Orhan Kemal yer almıştır.^[6]

Muzaffer Şerif bu dönemde çeşitli gazetelerde ve dergilerde ırk ve ırkçılık üzerine yazılar yazdı. 1943'te kaleme aldığı Irk Psikolojisi adlı eserinde üstün ırk ütopyalarını ve Turancılık düşüncesini eleştirdi.^[3] Gizli TKP ile ilişkisi ve Turancılık karşıtı yazıları yüzünden tepkileri üzerine çeken Başoğlu, 16 Mart 1944'te üniversitedeki yakın arkadaşlarıyla birlikte "Komünizm propagandası ve milli menfaatlere düşmanlık" iddiasıyla gözaltına alındı. Yargılandığı sıkıyönetim mahkemesinde 27 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Adımlar dergisi kapatıldı.

ABD Dışişleri Bakanlığı, Muzaffer Şerif'in serbest bırakılması için Türkiye Hükûmeti nezdinde girişimlerde bulundu. Aynı sırada Nazilerin tüm cephelerde geri çekilme sürecine girmesi Ankara Hükûmeti'nin konum değiştirmesine yol açmıştı. Nazi Almanyası'na krom satışını durduran ve ardından Varlık vergisi uygulamasına son veren hükûmet gelen tepkiler yüzünden Başoğlu, 40 günlük tutukluluktan sonra, yurt dışına çıkma koşuluyla serbest bıraktı. Amerikan hükûmetinin verdiği bir bursu kabul eden Muzaffer Şerif Başoğlu savaş koşullarında bir askeri uçakla ABD'ye gitti. Önce Princeton Üniversitesi'ne daha sonra da Yale Üniversitesi'ne geçiş yaptı.

Muzaffer Şerif 1945 yılında Carolyn Wood ile evlendi ve uzun yıllar boyunca sonraki projelerde birlikte çalıştılar; bilimsel kitaplar (örneğin, Sherif & Sherif, 1953) ve bir ders kitabı (Sherif & Sherif, 1969) üzerinde işbirliği yaptılar. Üç kızları vardır: Ann, Sue ve Joan.^[4] Türkiye'de çok partili sisteme geçilmesini takiben 1947 yılında Ankara Üniversitesi'ndeki işine geri dönmek için başvuruda bulundu. Devlet memuru sayılan üniversite hocalarının da, "devlet memurlarının yabancılarla evliliği yasak olduğu" şeklindeki yasal düzenlemeye tabi olduğu gerekçesi ile eşi Carolyn Şerif ile evliliği bahane edilerek başvurusu reddedildi. Bu tarihten itibaren akademik çalışmalarında Muzafer Sherif imzasını kullanmayı tercih etti.^[3]

1951'de Muzaffer Şerif'in Türkiye ile ilişkisi tamamen zarar görmüştü. Türkiye'nin komünizm karşıtlığına kapanması sırasında yakın arkadaşları ve meslektaşlarıyla olan tüm temasını kaybetmiş ve ailesiyle ilişkileri azalmıştır.^[4][7] Kendisinin Sosyal Psikolojideki olağanüstü akademik etkisine rağmen vatansız kaldı.^[4][7][8] Artık Türkiye'de haklara sahip değildi ve kendisine ABD vatandaşlığı da verilmedi.^[4][7] Federal Soruşturma Bürosu'nun Komünist sempatizanları listesinde yer aldı ve FBI tarafından sorguya çekildi. Bu da onun sosyo-politik görüşleri hakkında daha ihtiyatlı davranmasına sebep oldu.^[4]

Muzaffer Şerif çoğunlukla bir psikolog olarak tanınmasına rağmen Amerikan Sosyoloji Derneği'nden Sosyal Psikolojiye katkılarından dolayı Cooley-Mead Ödülü'nü alan ilk kişi olmuştur. Akademik görev yerleri arasında Yale Üniversitesi, Oklahoma Üniversitesi ve Pensilvanya Eyalet Üniversitesi yer almaktadır. 1980'li yılların başına değin görev yaptığı Pensilvanya Eyalet Üniversitesi'nden emekli oldu.^[3]

Muzaffer Şerif mental sağlığı ile ilgili problemler de yaşamıştır. Manik depresyon teşhisi almış ve intihara teşebbüs etmiştir.^[4][7][8] Mental sağlığı, karısının 1982'de ölümünden sonra da kötüleşmiştir.^[7] Şerif'in o sırada birlikte yaşadığı kızı Sue'ya göre, ölümcül bir kalp krizi geçirdiğinde Muzaffer Şerif huzurluydu. 16 Ekim 1988'de Alaska, Fairbanks'ta 82 yaşında vefat etmiştir.

Psikolojiye katkıları[değiştir | kaynağı değiştir]

Muzaffer Şerif sosyal psikoloji teorisine, alan ve laboratuvar metodolojisine ve araştırmaların sosyal konulara uygulanmasına katkılarda bulunmuştur. 60'tan fazla makale ve 24 kitap yazmıştır. Araştırmalarının çoğunu eşi Carolyn Wood Şerif ile birlikte yaptı. sosyal psikoloji çalışmalarında ego psikolojisi üzerine ağırlıklı olarak durdu ve bireyler ve gruplar arasındaki ilişkiyi ele aldı. Bu noktada sosyal psikolojiye ciddi kuramsal katkılar verdi. Özellikle "norm oluşumu" konusundaki özgün deneysel çalışmalarıyla insanın karmaşık ve belirsiz gözüken olaylara karşı başkalarının değerleriyle bakma eğiliminde olduğunu ortaya koydu. Onun bu türdeki katkıları uyum sorunları üzerine yapılan çalışmalarda ilk örnekler oldu. 1936 tarihli Psychology of Social Norm [Toplumsal Normların Psikolojisi] adlı kitabında bireylerin gruplardan nasıl ve ne şekilde etkilendikleri ve bunun değişkenliklerini saptamaya çalıştı. Eşi Carolyn Sherif ile birlikte ise 1948'de An Outline of Social Psychology [Sosyal Psikolojinin Ana Hatları] adlı kitabı yayımladı. Bu eserinde kullandığı temel psikoloji kavramları sonraki dönemlerde toplumsal değişimleri inceleyenler için önemli bir eser olarak kabul görmektedir. Benzer konuları işleyen birkaç külliyâta da sahiptir.^[3] En ünlü deneyleri: Otokinetik Etki Deneyi ve Gerçekçi Çatışma Kuramı ile Robbers Cave deneyidir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]