Nasıreddin Şah
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Nasıreddin Şah | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| İran Şehinşahı Zıllu'llâh (Tanrı'nın [yeryüzündeki] Gölgesi) Kıble-i Âlem (Evrenin Dönüm Noktası) İslampanah (İslam'ın Sığınağı) | |||||
 | |||||
| İran Şahı | |||||
| Hüküm süresi | 5 Eylül 1848 - 1 Mayıs 1896 | ||||
| Önce gelen | Muhammed Şah | ||||
| Sonra gelen | Muzaffereddin Şah | ||||
| Vekil | Melik Cihan Hanım | ||||
| Sadrazamlar | Mirza Taki Han | ||||
| Doğum | 17 Temmuz 1831 Osku, İran | ||||
| Ölüm | 1 Mayıs 1896 (64 yaşında) Tahran, İran | ||||
| Eş(ler)i | Enisüddevle | ||||
| |||||
| Hanedan | Kaçar Hanedanı | ||||
| Babası | Muhammed Şah | ||||
| Annesi | Melik Cihan Hanım | ||||
| Dini | Şia | ||||
| İmza |  | ||||
Nasıreddin Şah (Farsça: ناصرالدین شاه قاجار, d. 17 Temmuz 1831, Tebriz - ö. 1 Mayıs 1896, Tahran), 5 Eylül 1848 - öldürüldüğü 1 Mayıs 1896 yılına kadar İran şahı. Muhammed Şah Kaçar ve Melik Cihan Hanım'ın oğlu ve Sasani Hanedanının II. Şapur ve Safevi Hanedanı’nından I. Tahmasb'tan sonrasında İran’ın en uzun saltanat süren üçüncü hükümdarıdır. Nasıreddin Şah, 50 yıla yakın süren hükümdarlığı süresince, resmi olarak Avrupa'yı ziyaret eden modern ilk İran hükümdarıdır.[1]
Saltanatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Yönetimindeki ilk etkinliği[değiştir | kaynağı değiştir]
Nasıreddin yönetimindeki devlet, İran hükûmeti olarak tanındı, ancak yetkileri yerel kabile liderleri tarafından baltalandı. Din adamları ve kabile reisleri toplum üzerinde otonomi durumundaydı. Nasıreddin halkı üzerindeki egemenliğini uygulamada etkili değildi. Yerel grupların kendi milisleri olması ve çoğunlukla onları ortadan kaldırmaya, güç sahibi olamadığı için, monarşi tarafından kabul edilen yasalara uymadılar. Halk ise devlet tarafından yayınlanan kanun yerine ulema'nın fetvalarını dinledi. Nasıreddin iktidara geldiğinde, ordusunda çeşitli kabile liderleri altındaki ordulardan önemli ölçüde küçük olan 3.000 adamı olması. Eyaletler için bir orduya ihtiyaç duyduğunda, yerel milisleri kiraladı. Nasıreddin’in, reformlarından önce halk üzerinde çok az güce sahipti ve reformlar sırasında bile bu reformları başarıyla uygulayabilme konusunda zorlukla karşılaştı.[2]
Diplomasi ve savaşlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Nasıreddin, 1848'de babasının ölümünü haber aldığında Tebriz'de idi ve Emir Kebir'in yardımıyla tahta çıktı. Nasıreddin önce de reformist eğilimler gösterdi, ancak hükûmet tipini diktatörlük yaptı. Bazı Babilerin, başarısızlıkla sonuçlanan suikasttan sonra sindirme harekâtı başlattı. Başbakan Emir Kebirin emriyle, Babi infaz edilmesiyle- Babiler ve Bahailer kendilerini başka inançtan saydılar. Rusya'nın 19. yüzyıl başlarında ele geçirdiği İran toprakları geri almayı başaramadı. 1856'da Afganistan'ın Herat şehrini işgal etti. Büyük Britanya bunu sömürgesi Britanya Hindistanı'na yönelik bir tehdit sayarak İran'a savaş açtı. Savaşın sonunda İran Herat'tan çekilerek Afganistan'ı tanımak zorunda kaldı. Nasıreddin, 1873'te Avrupa'yı ziyaret eden ilk modern İran kralıydı ve sonra 1878'de (Kraliyet Donanması Filosu gözden geçirdi) ve 1889'da gördüğü teknolojiye hayran kaldığı söylenmektir. 1873'te İngiltere'ye yaptığı ziyarette, Nasıreddin Şah, Kraliçe Victoria tarafından şövalyelikteki en yüksek makam olan Order of the Garter verildi. 1873’teki gezisinde yazdığı seyahat günlüğünü Farsça, Almanca, Fransızca ve Hollandaca dahil olmak üzere birçok dilde yayınlandı.
Nasıreddin Şah 1890 yılında bir İngiliz olan binbaşı Gerald F. Talbot’la yaptığı antlaşmayla, İran’ın tütün endüstrisini (Alım, Satım, Dağıtım, İşleme) veren bir anlaşma imzaladı ancak Talbet şirketini verilen bu imtiyaz yabancıların sömürüsü olarak algılandı ve Ayetullah Mirza Hasan Şirazi tarafından, tütünü üretme, kullanma ve ticaretini yasaklayan fetva vermesi üzerine anlaşmadan vazgeçti. Ancak, Avrupalılara imtiyaz vermemesinin sonunu getirmedi; daha sonra İranın gümrük gelirlerinin ve Değerli taşlar haricinde iranın bütün yeraltı ve yerüstü kaynaklarının mülkiyetini Paul Julius Reuter'e verdi.[3]
Reformları[değiştir | kaynağı değiştir]
Nasıreddin Şahın modernleşme reformlarının çoğu, Emir Kebir'in başbakanlığı döneminde gerçekleşti. Vergi sistemine reformlar getirerek bütçeyi dengeledi, din adamlarının yetkilerini kısıtladı, bazı askeri fabrikalar kurdu, İngilizler ve Rus nüfuzunu azaltmak için diğer güçlerle ilişkiler geliştirildi. Tahran Çarşısı'nı inşa ettirerek İşsiz İnsanlara İş İmkânı Sağladı, Vekayi-i İttifakiye adlı ilk gazeteyi çıkarttı ve Darülfünun adı verilen ilk İran Eğitim Okulu'nu açtı, Ancak Emir Kebir'in gerçekleştirdiği reformlar Nüfuzlu kişiler tarafından tepkiyle karşılanıp Şahı Kışkırtmalarıyla Nasıreddin Şah önce Emir Kebiri sürgün edip sonra öldürtmesiyle, Şah reforma olan ilgisini yavaş yavaş kaybetti. Bununla birlikte, telgraf ve posta hizmetlerini getirdi, yollar inşa ettirdi, sulama kanalları açtırdı, Ayrıca eyalet ordusunun boyutunu arttırdı ve Rus Subayları tarafından eğitilip silahlandırılan Pers-Kazzag(Kazak)Birliği adında yeni bir Birlik oluşturdu.
Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]
İzlediği politikalarla çeşitli çevrelerin düşmanlığını kazanan Nasıreddin Şah, 1896'da Tahran'da Cemaleddin Afgani'ye bağlı olduğu iddia edilen Mirza Rıza Kirmani adlı bir fanatik tarafından Şah Abdülazim türbesinde öldürüldü. Ardından Gülistan Sarayına gömüldü.
-
Nasıreddin Şah 22 yaşındayken -
Nasıreddin Şah 49 yaşındayken
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Nāṣer al-Dīn Shāh | Qājār shah of Iran | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 14 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2022.
- ^ Amanat, Abbas (1997). Pivot of the Universe: Nasir Al-Din Shah Qajar and the Iranian Monarchy, 1831-1896 (İngilizce). University of California Press. ISBN 978-0-520-08321-9. 11 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2022.
- ^ "Portrait". web.archive.org. 23 Nisan 2003. 23 Nisan 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2022.
Nasıreddin Şah Doğumu: 17 Temmuz 1831 Ölümü: 1 Mayıs 1896 | ||
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen Muhammed Şah | .svg) İran Şahı 1848-1896 | Sonra gelen Muzaffereddin Şah |
