Neojen
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Neojen | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
23,03 ± 0,3 - 2,588 ± 0,04 myö | |||||||||||
| Kronoloji | |||||||||||
| |||||||||||
| Etimoloji | |||||||||||
| Kullanım bilgisi | |||||||||||
| Gök cismi | Dünya | ||||||||||
| Bölgesel kullanım | Küresel (ICS) | ||||||||||
| Kullanılan zaman çizelgesi | ICS Zaman Cetveli | ||||||||||
| Tanım | |||||||||||
| Kronolojik birim | Dönem | ||||||||||
| Stratigrafik birim | Sistem | ||||||||||
| Zaman aralığının resmîyeti | Resmî | ||||||||||
| Alt sınırını belirleyen |
| ||||||||||
| Alt sınır KSKN | Lemme-Carrosio Kesiti, Carrosio, İtalya 44°39′32″N 8°50′11″E / 44.6589°K 8.8364°D | ||||||||||
| KSKN onayı | 1996[4] | ||||||||||
| Üst sınırını belirleyen |
| ||||||||||
| Üst sınır KSKN | Monte San Nicola Kesiti, Gela, Sicilya, İtalya 37°08′49″N 14°12′13″E / 37.1469°K 14.2035°D | ||||||||||
| KSKN onayı | 2009 (Kuvaterner ve Pleyistosen'in tabanı)[5] | ||||||||||
| Atmosfer ve iklim verileri | |||||||||||
| Atmosferdeki ortalama O2 miktarı | y. Hacimce %21.5 (Günümüzün %108 kadarı) | ||||||||||
| Atmosferdeki ortalama CO2 miktarı | y. 280 ppm (Sanayi Devrimi başlangıcındakinin 1 katı) | ||||||||||
| Ortalama yüzey sıcaklığı | y. 14 °C (Günümüzün 0 °C yukarısı) | ||||||||||
Neojen, Üçüncü Zaman'ın bölündüğü dört büyük devirden son ikisi olan pliyosen ile miyoseni birden kavrayan sistem. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu'nun (ICS) jeolojik zaman cetveline göre 23,03 milyon sene evvel başlar ve 2,58 milyon sene evvel biter. Senozoik Zaman'daki ikinci periyot, Paleojen Periyot'tan sonra gelir ve Kuaterner Periyodu onu takip eder. Neojen, iki zamana bölünmüştür: evvela Miyosen, sonra Pliosen.
Neojen, resmen 20 milyon sene kadar bir zamanı kapsayarak Fanerozoik Devrin en kısa dönemi yapar. Fakat bâzı jeologlar, Neojen'in modern jeolojik periyot olan Kuaterner'den temiz bir şekilde ayrılamadığını iddia eder.
Bu periyot esnasında memeli hayvanlar ve kuşlar gelişmeye devam ederek modern şekillerini alırken hayatın başka grupları nispeten değişmemiştir. İnsanın atası olan ilk insansılar Afrika'da ortaya çıktı. Bâzı kıta kaymaları oldu. En önemli olay, geç Pliosen'de Kuzey ve Güney Amerika'nın Panama Kıstağı'nda kaynaşmasıyla Pasifik'ten Atlantik Okyanusu'na akmakta olan sıcak akımları durmuş, böylece artık sadece Golfstream, Arktik Okyanusu'na ısı transferi yapmaya devam edegelmiştir. Küresel iklim, Neojen sırasında hatırı sayılır derecede serinleyerek onu izleyen Kuaterner periyodu'nda bir sıra kıtasal buzullaşmalara sebep olmuştur.
Bölümlemeler[değiştir | kaynağı değiştir]
ICS terminolojisinde üstten (geç, daha yeni) alta (daha erken) doğru:
Pliosen Devri iki zamana ayrılır:
- Piacenzian Zaman ve öncesinde
- Zankliyan Zaman
Miosen Devri altı zamana ayrılır:
- Messiniyan Zaman ve öncesinde
- Tortoniyan Zaman
- Serravalliyan Zaman
- Langiyan Zaman
- Burdigaliyan Zaman
- Akvitaniyan Zaman
Dünya'nın farklı jeofizik bölgelerinde başka bölgesel isimler, birbiriyle örtüşen zamanlar ve başka zaman ölçeği alt bölümlemeleri için kullanılmaktadır.
Neojen Sistemi (resmî) ve üst Tersiyer Sistemi (gayriresmî) Neojen Periyodu sırasında biriken kayaları açıklar.
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Neojen'de kıtalar, şimdiki pozisyonlarına çok yakındılar. Panama Kıstağı meydana gelerek Kuzey ve Güney Amerika'yı birleştirdi. Hindistan, Asya'yla çarpışmaya devam ederek Himalaya Dağları'nı meydana getirmeye devam etti. Deniz seviyeleri düşerek Afrika ve Avrasya ve Kuzey Amerika arasında kıstaklar ortaya çıkardı.
İklim[değiştir | kaynağı değiştir]
Küresel iklim mevsimsel olmaya başladı ve Paleojen'in başında başlayan bütünüyle kuruma ve serinleme meyli devam etti. Her iki kutuptaki buzullar büyüyüp kalınlaşmaya başlayarak periyodun sonunda şimdiki Buzul Çağı'nın buzullaşma dizilerinin ilki başladı.
Bitki ve hayvanlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Deniz ve kara bitkileri ve hayvanları bu zamanda oldukça moderndi. Choristodera sürüngen grubunun nesli periyodun başlarında, Albanerpetontidae adlı iki yaşamlıların nesli da periyodun sonunda tükendi. Memeli hayvanlar ve kuşlar, baskın karasal omurgalılar olmaya devam ederek muhtelif habitatlara uyum sağlarken değişime uğradılar. İnsanın atası olan ilk insansılar, Afrika'da ortaya çıkıp Avrasya'ya yayıldılar.
Daha serin mevsimsel iklime cevaben tropik bitkiler, yaprak döken bitkilere yerini verdi ve meralar birçok ormanları yerini aldı. Otlar bu sebeple büyük ölçüde çeşitlenip bunun yanında otobur memeliler gelişince atlar, ceylanlar ve bizonlar gibi şimdiki otlanan canlıları meydana getirdi.
Anlaşmazlıklar[değiştir | kaynağı değiştir]
Neojen geleneksel olarak Pliosen Devri'nin bitiminde, yani Kuaterner Periyodu'nun eski tanımına göre başladığı zaman sona erdi; birçok zaman ölçeği bu bölünmeyi gösterir.
Fakat jeologlar arasında (bilhassa Neojen deniz jeologları arasında) meydana gelen bir hareket, hâlen devam etmekte olan jeolojik zamanı (Kuaterner) Neojen'e eklemeyi düşünürken başkaları (bilhassa Kuaterner Karasal Jeologları), belirgin farklı kayıtlar bırakan Kuaterner'in ayrı bir periyot olarak kalması konusunda ısrarcıydı. Biraz kafa karıştırıcı terminoloji ve jeologlar arasında hierarşik sınırların nerede çizilmesi gerektiği konusundaki uyuşmazlık, şimdiki zamana yaklaşırken zaman birimlerinin nispeten daha hassas şekilde bölümlendirilebilmesinden ve jeolojik korunma nedeniyle genç tortul jeolojik kayıtların çok daha büyük bir alanda korunmuş olmasından kaynaklanmaktadır. Çünkü eski kayıtlarla kıyaslandığında son zamanların kayıtları çok daha fazla çevreyi yansıtmaktadır ve daha çeşitlidir.[6] Senozoik Zaman'ı yedi zaman yerine üç (ya da tartışmalı olarak iki) periyoda (Paleojen, Neojen, Kuaterner) bölerek periyotlar, Mesozoik ve Paleozoik Devirlerdeki periyotlarla daha kolay karşılaştırılabilir hâle gelir.
ICS, bir keresinde Kuaterner'i 2,58 myö başlayan Gelasiyan Aşaması'nın başıyla başlayan Neojen'in bir alt zamanı olarak kabul edilmesini teklif etti. 2004'te Uluslararası Stratigrafi Komisyonu'nun (ICS) teklifinde Neojen, Miyosen ve Pliosen zamanlarından meydana gelmekteydi.[7] Uluslararası Kuaterner Araştırma Birliği (İng. İngilizce: International Union for Quaternary Research, INQUA) Neojen ve Pliosen'in 2,58 myö bitmesini, Gelasiyan'ın Pleistosen'e transferini ve Kuaterner'in üçüncü bir periyot olarak Senozoik Zaman'da görülmesini teklif ederek 2,58 myö Dünya'nın iklim, okyanus ve biotalarında meydana gelen değişikliklerin Gauss-Matuyama magneto-stratigrafik sınırında olduğunu açıkladı.[8] 2006'da ICS ve INQUA, bir mutabakata vararak Kuaterner'i bir alt zaman yaptı ve Senozoik'i eski klâsik Tersier ve Kuaterner'e böldü. Bu uzlaşma, Uluslararası Jeolojik Bilimler Birliği (İngilizce: International Union of Geologic Sciences) tarafından reddedildi, çünkü bu bölümlemeyle hem Neojen, hem de Pliosen ikiye bölünmüş oluyordu.[9]
| Sistem/ Dönem | Seri/ Devre | Kat/ Çağ | Yaş (milyon yıl) | |
|---|---|---|---|---|
| Kuvaterner | Pleyistosen | Gelasiyen | daha yeni | |
| Neojen | Pliyosen | Piasenziyen | 3,600-2,58 | |
| Zankliyen | 5,333-3,600 | |||
| Miyosen | Messiniyen | 7,246-5,333 | ||
| Tortoniyen | 11,62-7,246 | |||
| Serravaliyen | 13,82-11,62 | |||
| Langiyen | 15,97-13,82 | |||
| Burdigaliyen | 20,44-15,97 | |||
| Akitaniyen | 23,03-20,44 | |||
| Paleojen | Oligosen | Şattiyen | daha eski | |
| Neojen Dönem'in bölümleri. ICS'ye göredir.[10] | ||||
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Krijgsman, W.; Garcés, M.; Langereis, C. G.; Daams, R.; Van Dam, J.; Van Der Meulen, A. J.; Agustí, J.; Cabrera, L. (1996). "A new chronology for the middle to late Miocene continental record in Spain". Earth and Planetary Science Letters. 142 (3-4): 367–380. Bibcode:1996E&PSL.142..367K. doi:10.1016/0012-821X(96)00109-4.
- ^ Retallack, G. J. (1997). "Neogene Expansion of the North American Prairie". PALAIOS. 12 (4): 380–390. doi:10.2307/3515337. JSTOR 3515337. Erişim tarihi: 2008-02-11.
- ^ "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). www.stratigraphy.org. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu.
- ^ Steininger, Fritz F.; M. P. Aubry; W. A. Berggren; M. Biolzi; A. M. Borsetti; Julie E. Cartlidge; F. Cati; R. Corfield; R. Gelati; S. Iaccarino; C. Napoleone; F. Ottner; F. Rögl; R. Roetzel; S. Spezzaferri; F. Tateo; G. Villa; D. Zevenboom (1997). "The Global Stratotype Section and Point (GSSP) for the base of the Neogene" (PDF). Episodes. 20 (1): 23-28. doi:10.18814/epiiugs/1997/v20i1/005
. - ^ Gibbard, Philip; Head, Martin (September 2010). "The newly-ratified definition of the Quaternary System/Period and redefinition of the Pleistocene Series/Epoch, and comparison of proposals advanced prior to formal ratification" (PDF). Episodes. 33 (3): 152-158. doi:10.18814/epiiugs/2010/v33i3/002. 11 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Aralık 2020.
- ^ Tucker, M. E. (2001) Sedimentary Petrology (3rd ed.) Blackwell Science, Osney Nead, Oxford, UK, ISBN 0-632-05735-1
- ^ Lourens, L., Hilgen, F., Shackleton, N.J., Laskar, J., Wilson, D., (2004) “The Neojen Periyodu”. In: Gradstein, F., Ogg, J., Smith, A.G. (Eds.), Geologic Time Scale Cambridge University Press, Cambridge.
- ^ "Clague, John et al. (2006) "Open Letter by INQUA Executive Committee" Kuaterner Perspective, the INQUA Newsletter International Union for Kuaterner Research 16(1)" (PDF). 23 Eylül 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2015.
- ^ ICS: Consolidated Annual Report for 2006 7 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., last retrieved in 15 June 2007
- ^ "ULUSLARARASI KRONOSTRATİGRAFİK ÇİZELGE" (PDF). www.stratigraphy.org.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Digital Atlas of Neojen Life for the Southeastern United States by San Jose State University via Web Archive
