Nokia

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Nokia Corporation
TipCorp.
ISINNYSE: NOK
EndüstriTelekomünikasyon
İnternet
Bilgisayar programcılığı
Kuruluş12 Mayıs 1865 (158 yıl önce) (1865-05-12) Tampere, Finlandiya Büyük Dükalığı
anonim Nokia (1871)
KurucuKnut Fredrik Idestam, Leo Mechelin
Genel merkeziEspoo, Uusimaa,
Espoo
,
Hizmet alanlarıDünya çapında
Önemli kişilerRisto Siilasmaa (Başkan)
Pekka Lundmark (İcra Kur. Başkanı)
Timo Ihamuotila (Mali işler başkanı)
ÜrünNokia ürünleri listesi
Gelirazalış €22,56 milyar (2018)
Net gelirartış €-549 milyon (2018)
Toplam varlıkazalış €39,52 milyar (2018)
BölümleriNokia Networks
Nokia Technologies
Alt kuruluş(lar)Nokia Bell Labs
Alcatel Mobile
Alcatel-Lucent
NGP Capital
Nuage Networks
Öz kaynakazalış €15,37 milyar (2018)
Çalışan sayısı86,896 (2022)[2]
Web sitesinokia.com
Dipnotlar / referanslar
[1][3][4]

Nokia Corporation[5] (FinceNokia Osakeyhtiö, Fince telaffuz: [ˈnokiɑ], Britanya İngilizcesi telaffuz: [ˈnɒkiə], Amerikan İngilizcesi telaffuz: [ˈnoʊkiə]), (NOKIA olarak stilize edilir) 1865'te kurulmuş Finlandiya merkezli çokuluslu bir bilgi teknolojileri, telekomünikasyon şirketidir. Nokia'nın merkezi, Helsinki büyük metropol bölgesinde Espoo, Uusimaa'da bulunmaktadır.[1] 2014'te Nokia, 120 ülkede 61.656 kişiyi istihdam etti, 150'den fazla ülkede iş yaptı ve yıllık gelirleri yaklaşık 12.73 milyar Euro olarak bildirildi.[4] Nokia, Helsinki Borsası ve New York Menkul Kıymetler Borsası'nda halka açık bir limited şirkettir.[6] Fortune Global 500'e göre 2013 yılında ölçülen gelirlere göre dünyanın 274üncü en büyük şirketidir ve Euro Stoxx 50 borsa endeksinin bir bileşenidir.[7][8]

Şirket, esas olarak bir kâğıt hamuru fabrikası olarak kurulan 151 yıllık geçmişi boyunca çeşitli endüstrilere girmişti ve şu anda büyük ölçekli telekomünikasyon altyapıları ve teknoloji geliştirme ve lisanslamalar üzerine odaklanmaktadır.[9] Nokia, GSM ve LTE standartlarının geliştirilmesine yardımcı olmakla birlikte taşınabilir telefon endüstrisine önemli bir katkı sağlamış ve bir süre için dünyanın en büyük cep telefonu satıcısı olmuştur. Nokia'nın hakimiyeti Symbian platformu aracılığıyla akıllı telefon endüstrisine de uzanmış, ancak sonunda rakiplerinin gölgesinde kalmıştır. Nokia, gelecekteki akıllı telefonlarında yalnızca Windows Phone işletim sistemini kullanmak için 2011'de Microsoft'la bir anlaşmaya varmıştı. Cep telefonu işi, sonuçta toplamda 7,17 milyar dolar bir değerle Microsoft tarafından satın alındı.[10][11] Nokia'nın eski İcra kurulu başkanı Stephen Elop ve diğer bazı yöneticiler 25 Nisan 2014'te tamamlanan anlaşmanın bir parçası olarak Microsoft'un yeni Microsoft Mobile örgütlenmesine dahil oldu.[12]

Cep telefonu satışlarından bu yana, Nokia, telekomünikasyon altyapısı işine ve HERE Haritalar bölümünün elden çıkarılması ve Alcatel-Lucent'in devralınmasıyla internet ağları üzerine daha fazla odaklanmaya 2016 yılında başlamıştır.[13][14] 8 Ocak 2017'de Çin pazarı için Nokia 6 isimli telefonu duyurdu. Telefona olan aşırı ilgi şirketin elini güçlendirdi ve şirket telefonu küresel olarak satışa sunacağını duyurdu. 26 Ocak 2017'de MWC'de 3 farklı orta segment akıllı telefon (3,5,6) ve efsane olarak kabul edilen 3310'un yenilenmiş halini tanıttı. Nokia, 2018'den beri dünyanın en büyük üçüncü şebeke ekipmanları üreticisidir.[15]

Geçmişi[değiştir | kaynağı değiştir]

1865–1967[değiştir | kaynağı değiştir]

Şirketin kökenleri, Güney Batı Finlandiya’nın, maden mühendisi Fredrik Idestam tarafından bir orman sanayi işletmesinin kurulduğu 1865 yılına kadar uzanmaktadır.

1868 yılında, Tampere yakınlarındaki Nokia kentinin yakınında kendisine ait olan ikinci bir kâğıt hamuru fabrikası kuruldu. 1871'de, Idestam, arkadaşı Leo Mechelin ile birlikte, ikinci bir kâğıt hamuru fabrikasından sonra Nokia diye bir şirket kurdu. İlerleyen 90 yıl boyunca, Nokia kendi başına elektrik üretimi gibi etkinliklerle birlikte bir orman ve enerji endüstrisi şirketi olacaktı.

1898 yılında başka bir yerde Finnish Rubber Works Ltd kurulmuş ve 1912 yılında Finnish Cable Works faaliyetine başlamıştır. Finnish Cable Works, telefon ve elektrik kablolarını üretirken Finnish Rubber Works, kaloşlar ve diğer kauçuk ürünlerini üretti; Nokia 1930'lu yıllardan başlayarak 1990'lı yılların başlarına kadar hem sivil hem de askeri kullanım için solunum maskeleri de hazırladı.[16] Bu iki şirketin ve Nokia’nın mülkiyeti yavaş yavaş birkaç kişinin eline geçmiştir. Son olarak 1967 yılında, üç şirket Nokia Corporation olarak birleşmiştir. Nokia'nın Başkanı ve CEO'su şu an Rajeev Suri'tur.

1967–1990[değiştir | kaynağı değiştir]

1960'larda Nokia tarafından üretilen tuvalet kağıdı ruloları, Vapriikki Merkez Müzesi, Tampere
Nokia'nın Finlandiya'daki eski merkezi. Günümüzde Microsoft Talo olarak kullanılmaya devam etmektedir..

1967'de üç şirket olan Nokia Aktiebolag (Nokia Şirketi), Suomen Kaapelitehdas ve Suomen Kumitehdas (Suomen Gummitehdas olarak yeniden adlandırıldı), modern iletişim şirketinin şu anki formu olan yeni Nokia Corporation'ı bir araya getirip oluşturdu. Nokia Corporation şu anda kauçuk, ormancılık, kablo, elektrik ve elektronik gibi pek çok endüstride etkinlik göstermektedir. 1970'lerde yeni kurulan konglomerat, ağ ve radyo endüstrisine girmeye başladı. Nokia, 1983'te Sanomalite M/90 iletişim cihazı ve 1960'lı yıllarda M61 gaz maskesi gibi Finlandiya'nın savunma kuvvetleri (Puolustusvoimat) için askeri teçhizatlar yapmaya başladı. Şirket ayrıca 1981'den 1991 yılına kadar Fujitsu Siemens'in öncülü olan MikroMikko (Nokia Veri bölümü tarafından) adı altında profesyonel mobil radyolar, telefon anahtarları, kondansatörler, kimyasallar ve kişisel bilgisayarlar üretmiştir.

Nokia, 1979'da Nokia'nın gelecekteki cep telefonu bölümünün temellerini atan Mobira'yı yaratmak için televizyon yapımcısı Salora ile ortak girişimde bulundu. Televa Luxor'u da alarak telekomünikasyon ve tüketici elektronik piyasasındaki konumunu güçlendirdi. 1981'de Mobira, dünyanın ilk uluslararası hücresel şebekesi olan ve uluslararası dolaşıma izin veren ilk Nordic Mobile Telephone (NMT) hizmetini başlattı. Daha sonra 1982'de Mobira, Nokia'nın ilk cep telefonu olarak kabul edilebilen Mobira Senator (Talkman) araç telefonunu üretti. O sırada Nokia'nın cep telefonlarıyla hiçbir ilgisi yoktu ve yönetim kurulu cep telefonlarını "James Bond aygıtı" olarak nitelendiriyordu. Sadece Salo, Finlandiya merkezli Salora-Mobira'nın fikrinden kaynaklanmaktadır.

1987'de Fin Kablo İşleri, Helsinki fabrikasında kabloların üretimini durdurdu ve etkin bir şekilde alt şirketi bitirdi. Nokian Lastikleri (Nokian Renkaat), 1932'de Finnish Rubber Works birimi olarak kurulmuş olan bir lastik üreticisiydi ve 1988'de Nokia Corporation'dan ayrılmıştı. İki yıl sonra 1990'da Finlandiya Kauçuk İşleri takibe devam etti. Bu, Nokia Corporation'ın yalnızca iletişim odaklı olmasına izin verdi. 1992'de Jorma Ollila, icra kurulu başkanlığına başladı.

ITT-Nokia televizyonu ITT-Nokia VHS ile birlikte (ITT-SEL).

1987 yılında, Nokia, German Standard Elektrik Lorenz’in tüketici elektronik işletmesini ve parça üretim işinin bir kısmını ve Fransız tüketici elektronik şirketi Oceanic’i satın aldı. 1987 yılında, Nokia ayrıca, İsviçreli kablo makine şirketi Maillefer'i satın aldı.

1980'lerin sonlarında, Nokia, Ericsson'un veri sistemleri bölümünü satın alarak İskandinavya'daki en büyük bilgi teknolojisi şirketi haline geldi. 1989 yılında, Nokia, Hollandalı kablo şirketi NKF'yi satın alarak kablo sanayini Kıta Avrupası'na açtı.

1990–2014[değiştir | kaynağı değiştir]

Mobira Cityman 450, 1985
Nokia E7 Communicator'ın (2011) yanındaki Nokia 9000 Communicator (1996)

1990'ların başından bu yana, Nokia bilgi teknolojisi ve temel sanayi faaliyetlerini ayırarak ana işi olan telekomünikasyon üzerinde yoğunlaşmaktadır.

Nokia ve Siemens yüzde 50'şer ortaklı olarak telefon parçaları birimi bazında birleşme kararı aldılar ve yeni şirketin adı olarak Nokia Siemens Network 8 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. olacağı belirtildi. Nokia 1 Temmuz 2012'de Finlandiyadaki son fabrikasını kapatmıştır.

11 Şubat 2011'de Microsoft ile birlikte akıllı telefonlarında Windows Phone işletim sistemini kullanacağını açıkladı.[17] 2012'de akıllı telefon pazarında rakiplerine nazaran geride kalmasını mali sıkıntıyla ve kemer sıkma ile karşılayan firma[18] 2012'nin son çeyreğinde çıkacak Microsoft işletim sistemli akıllı telefonlarını çıkış ürünü olarak görmekte stratejilerini bu ürün gamına göre belirlemektedir.[19]

3 Eylül 2013 tarihinde, Microsoft tarafından Cihazlar ve Servisler birimini 7.2 milyar dolar karşılığında satın alınmıştır.[20] Bu satın almayla birlikte Nokia'nın 18 bin'i üretimde olmak üzere, 32 bin çalışanının da Microsoft tarafına geçeceği açıklandı.

Mobil birimini Microsoft'a sattıktan sonra Lumia serisinden "Nokia" ibaresinin kaldırılacağı açıklandı. Yeni üretilen modellerde artık Nokia yerine Microsoft adını ve logosunu kullanacak.[21]

2014'ten günümüze[değiştir | kaynağı değiştir]

18 Kasım 2014 tarihinde Nokia Microsoft'tan bağımsız ilk tableti olan Nokia N1'i tanıttı.

29 Temmuz 2015 tarihinde Nokia OZO VR adını verdiği 8 kameralı sanal gerçeklik kamerasını tanıttı.

6 Ocak 2016 tarihinde Alcatel-Lucent Nokia bünyesine geçen Nokia, 14 Ocak 2016 tarihinde değişikliğinin temel nedeni olarak tek çatı altında toplamak gösterilmiş; Alcatel-Lucent kendisini feshederek Nokia ile birleşmiştir.[22]

19 Mayıs 2016 günü Microsoft Nokıa'dan aldığı mobil bölümünü ve patentlerini foxconn şirketine sattığını açıkladı.

Aynı gün Nokia resmî sitesinden 2016 yılının son çeyreğinde bitecek olan marka kullanım yasağıyla beraber Fin şirketi HDM ile beraber marka ismini şirkete 10 seneliğine lisanslayarak akıllı telefon ve tablet piyasasına döneceğini açıkladı. Nokia bu telefon üretiminde pazarlama üretim alanında olmayacak ve sadece yönetimde bir koltuk ile müdahil olacak.

Nokia N93

12 Temmuz 2016 tarihinde Nokia'nın sanal gerçeklik ve sağlık sektörüne gireceği iddia edildi.

2023 Yılında 11 Yıldır tedavülde olan İkonik Logolarını değiştirdi. Bu değişimi 2023 Dünya Mobil Kongresinde duyurdular.[23][24]

İşletimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Nokia, Helsinki ve New York borsalarında işlem gören halka açık bir kuruluşdur.[6] Nokia, Finlandiya ekonomisinde çok büyük bir rol oynamıştır.[25][26] Finlandiya'da önemli bir işveren olarak çok sayıda yerel ortak ve taşeronlarla çalışır.[27] Nokia, Finlandiya'nın GSYİH'sına %1.6 katkıda bulunmuş ve 2006'da Finlandiya'nın ihracatının yaklaşık %16'sını oluşturmuştur.[28]

Nokia şu anda dört işletim grubundan oluşuyor.

Nokia Networks[değiştir | kaynağı değiştir]

Nokia Networks daha önce Nokia Siemens Networks (NSN) ve Nokia Solutions and Networks (NSN) olarak bilinir ve merkezi Finlandiya'nın Espoo kentinde bulunan çok uluslu bir veri ağı ve telekomünikasyon donanımları şirketidir. 2011 gelirleri ile ölçülen dünyanın en büyük dördüncü telekom ekipmanı üreticisidir (Ericsson, Huawei ve Alcatel-Lucent'in ardından).[29] Yaklaşık 150 ülkede faaliyet göstermektedir.[30]

NSN marka kimliği, Nokia (%50.1) ile Siemens (% 49.9) arasındaki ortak girişim olarak Şubat 2007'de Barselona'daki 3GSM Dünya Kongresi'nde başlatılmış, ancak şimdi Nokia'nın tamamına sahip olduğu bir yan kuruluşu olmuştur.[31] Operatörler ve servis sağlayıcılarına kablosuz ve sabit ağ altyapısı, iletişim ve ağ servis platformları ve profesyonel hizmetler sunmaktadır.[32] GSM, EDGE, 3G/W-CDMA, LTE ve WiMAX radyo erişim ağlarına; artan IP ve çoklu erişim yetenekleri ve hizmetleri ile çekirdek ağlara odaklanmaktadır. Temmuz 2013'te Nokia, Nokia Siemens Networks'teki tüm hisseleri 2,21 milyar ABD Doları tutarıyla satın alarak adını Nokia Networks olarak değiştirdi.

Nokia Technologies[değiştir | kaynağı değiştir]

Nokia Technologies, Nokia'nın teknoloji ve Nokia markasını geliştiren ve lisanslayan bir bölümüdür.[33]

Nokia Technologies, görüntüleme, algılama, kablosuz bağlantı, güç yönetimi ve materyalleri ile IP lisans programı gibi diğer alanlarda bir geliştirme ekibinden oluşmaktadır. Üç laboratuvardan oluşur: Radyo Sistemleri Laboratuvarı, radyo erişimi, kablosuz yerel bağlantı ve radyo uygulamaları alanlarında; Media Technologies Laboratuvarı, çoklu ortam ve etkileşim alanlarında ve Sensör ve Malzeme Teknolojileri Laboratuvarı, gelişmiş algılama çözümleri, etkileşim yöntemleri, nanoteknoloji ve kuantum teknolojileri alanlarında çalışır. Nokia Technologies, Invent ile Nokia programı aracılığıyla gelişime halkın katılımını da sağlamaktadır.[34]

Kasım 2014'te Nokia Technologies, ilk ürünü olan, Foxconn tarafından üretilen Nokia N1 Android 5.0 tablet bilgisayarını piyasaya sundu.[35]

Temmuz 2015'te Nokia Technologies, gelişmiş içerik oluşturucuları için tasarlanan ve Finlandiya'nın Tampere kentinde geliştirilen OZO adlı bir VR kamera tanıttı. 8 eşzamanlı kapak alıcısı ve 8 mikrofon ile ürün stereoskopik 3D video ve mekansal ses yakalayabilir.

Mayıs 2016'dan itibaren, Nokia Technologies araştırma ve geliştirme ekibi, HMD global tarafından yaratılan gelecek nesil Nokia markalı cihazların temelini oluşturmak için çalışmalar yürütmektedir.

31 Mayıs 2016'da Sayısal Sağlık birimi kuruldu. Nokia'nın satın aldığı Withings'in eski icra kurulu başkanı Cédric Hutchings tarafından yönetilmektedir.[36]

31 Ağustos 2016'da Ramzi Haidamus, Nokia Technologies başkanlığı görevinden istifa edeceğini açıkladı. Hâlen strateji ve iş geliştirme sorumlusu olan Brad Rodrigues, başkan vekili rolünü üstlenecektir.[37]

Alcatel-Lucent[değiştir | kaynağı değiştir]

Nokia, Alcatel-Lucent'in %80'lik bir payını satın aldı ve şirketin yönetim kontrolünü devraldı.

Nokia Bell Labs[değiştir | kaynağı değiştir]

Bell Laboratuvarları, Alcatel-Lucent'in devralınmasının ardından Nokia Corporation'ın yan kuruluşu oldu. Daha sonra Nokia Bell Labs olarak yeniden adlandırıldı.

Kurumsal ilişkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Nokia'nın, marka lisanslama rotası aracılığıyla akıllı telefon ticaretine dönüş işlemleri resmen doğrulandı. Böylelikle Nokia tasarım ve geliştirme yapacak ve HMD adlı bir üçüncü taraf şirkette imalat işlerini halledecektir. Daha fazlası için bakınız: Nokia'nın akıllı telefon işine dönüşü

Kurumsal yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]

Nokia'nın kontrolü ve yönetimi genel kurulda pay sahipleri olan Nokia liderlik takımı (sol kanat)[38] ve yönetim kurulu başkanlığındadır (sağ kanat).[39] Başkan ve Nokia Liderlik Ekibi üyelerinin geri kalanı, yönetim kurulu tarafından atanır. Yalnızca Nokia liderlik takımının Başkanı, hem yönetim kuruluna hem de Nokia liderlik ekibine ait olabilir. Yönetim kurulu komiteleri, Denetim Komitesi,[40] Personel Komitesi[41] ve Kurumsal Yönetim ve Atama Komitesi üyelerinden oluşur.[42][43]

Kuruluşun etkinlikleri Finlandiya Kuruluşları Kanunu,[44] Nokia'nın Esas Sözleşmesi[5] ve Kurumsal Yönetim Yönergeleri[45] ve ilgili yönetim kurulu tarafından belirlenen çerçevede yönetilmektedir.

Nokia Liderlik Takımı[38]
Rajeev Suri (Başkan), d. 1967
1 Mayıs 2014'ten bu yana Başkan ve CEO
1995 yılında Nokia'ya katıldı

Samih Elhage
Nokia Networks Genel Müdür Yardımcısı ve Baş Mali ve İşletme Görevlisi
Nokia Networks'e 2012'de katıldı
Ramzi Haidamus, b.
Nokia Technologies Başkanı
2014'te Nokia'ya katıldı
Timo Ihamuotila, b. 1966
Genel Müdür Yardımcısı ve Grup Finansman Sorumlusu
Nokia'da 1993-1996 arası ve 1999 yılından beri tekrar bir araya geldi, 2007'den beri Nokia Liderlik Takımı üyesi
Yönetim Kurulu[39]
Risto Siilasmaa (Başkan), d. 1966
2008 yılından beri yönetim kurulu üyesi, 3 Mayıs 2012'den bu yana yönetim kurulu başkanı
Kurumsal Yönetim ve Atama Komisyonu Başkanı
F-Secure kurucusu ve başkanı
Jouko Karvinen (Başkan Yardımcısı), d. 1957
3 Mayıs 2011'den bu yana Yönetim Kurulu Üyesi, Denetim Komitesi Başkanı, Kurumsal Yönetim ve Atama Komisyonu Üyeliği
Stora Enso'nun CEO'su
Vivek Badrinath, d. 1969
Accor Grubu Genel Müdür Vekili
Bruce Brown, d. 1958
3 Mayıs 2012'den beri yönetim kurulu üyesi, Personel Komitesi Üyeliği
Procter & Gamble'ın Baş Teknoloji Sorumlusu
Elizabeth Doherty, d. 1957
Mayıs 2013'ten beri yönetim kurulu üyesi
bağımsız yönetici
Elizabeth Nelson, d. 1960
3 Mayıs 2012'den bu yana Yönetim Kurulu Üyesi, Denetim Komitesi Üyesi
Independent Corporate Advisor
Kari Stadigh, d. 1955
3 Mayıs 2011'den beri yönetim kurulu üyesi, Personel Komitesi Üyeliği
Grup CEO'su ve Sampo plc.'nin Başkanı

Eski şirket yetkilileri[değiştir | kaynağı değiştir]

İcra kurulu başkanları Yönetim kurulu başkanları[46]
Björn Westerlund 1967–1977   Lauri J. Kivekäs 1967–1977  Simo Vuorilehto 1988–1990
Kari Kairamo 1977–1988 Björn Westerlund  1977–1979 Mika Tiivola 1990–1992
Simo Vuorilehto 1988–1992 Mika Tiivola 1979–1986 Casimir Ehrnrooth  1992–1999
Jorma Ollila 1992–2006 Kari Kairamo 1986–1988 Jorma Ollila 1999–2012
Olli-Pekka Kallasvuo  2006–2010
Stephen Elop  2010–2014

Sermaye[değiştir | kaynağı değiştir]

Nokia, halka açık bir limited şirkettir ve 1915 yılından itibaren Helsinki Menkul Kıymetler Borsasında aynı adı taşıyan en eski şirkettir.[47] Nokia, 1994 yılından beri New York Borsasında ikincil bir listeye girdi.[6][47] Nokia hisse senetleri, 2003 yılında Londra Menkul Kıymetler Borsasından, 2004 yılında Paris Menkul Kıymetler Borsası'nda, 2007 yılında Stockholm Menkul Kıymetler Borsasında ve 2012 yılında Frankfurt Menkul Kıymetler Borsası'ndan çıkarılmıştı.[48] 2015 yılında Alcatel-Lucent'ın devralınması nedeniyle Nokia, hisselerini Paris Menkul Kıymetler Borsası'nda tekrar sıraladı ve 6 Ocak 2016'da CAC 40 endeksine dahil edildi.[49]

2007'de Nokia'nın piyasa değeri 110 milyar avroydu; 17 Temmuz 2012'ye kadar bu rakam 6.28 milyar avroya düşmüştü; 23 Şubat 2015'e kadar, piyasa değeri 26.07 milyar Euroya yükselmiştir.

Kurum kültürü[değiştir | kaynağı değiştir]

Nokia'nın resmî kurum kültürü manifestosu The Nokia Way, düz, ağa bağlı bir organizasyonda karar verme hızını ve esnekliğini vurgular.[50]

Nokia'nın resmî işletme dili İngilizcedir. Tüm dokümanlar İngilizce olarak yazılmıştır ve resmî kurum içi konuşma iletişimi ve e-postada kullanılır.

Mayıs 2007'de Nokia, şirketin yeni değerlerinin ne olması gerektiği konusunda dünya çapında bir dizi görüşme başlattıktan sonra değerlerini yeniden tanımladı. Çalışanın önerilerine dayanarak, yeni değerler şu şekilde tanımlandı: Sizinle Etkileşim, Birlikte Başarılma, İnovasyona Duyulan Hırs ve İnsancıllık.[50]

Ağustos 2014'te Nokia, cihazlarının satışından sonra değerlerini yeniden tanımladı. Yeni değerler, Saygı, Başarı, Yenileme ve Mücadele anahtar kelimeleriyle tanımlandı.

Genel merkez[değiştir | kaynağı değiştir]

The Nokia House (şimdi Microsoft Talo) Nokia'nın Nisan 2014'e kadar merkez karargâhıydı. Binanın bulunduğu Keilaniemi, Espoo Finlandiya Körfezi'dir, ve 1995 ve 1997 yılları arasında inşa edilmiştir. 1000'den fazla Nokia çalışanının işyeriydi.[47]

Nokia House, Finlandiya'nın başkenti Helsinki'nin hemen dışındaki Espoo'daki Keilaniemi'de bulunan Nokia Corporation'ın merkez binası idi. Binanın en güneydeki ikinci kısmı 1990'lı yılların başında inşa edilmiş olup, üçüncü en kuzeydeki kısmı 2000 yılında yapılmıştır. Tesis içinde yaklaşık 5000 çalışan çalışmaktadır.

Aralık 2012'de Nokia, merkez ofis binasını Finlandiya merkezli Exilion'a 170 milyon avro karşılığında sattığını ve uzun vadeli olarak kiraladığını açıkladı.[51]

Bina, Nisan 2014'te cep telefonu ticaretinin bir parçası olarak Microsoft'a satıldı. Binanın adı Microsoft Talo olarak değiştirildi.[52]

Satış sonrasında Nokia'nın merkezi Karaportti, Espoo, Finlandiya'da bulunuyor.[53]

Belirtkeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Tartışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

NSN'in İran'a müdahale kabiliyeti sağlaması[değiştir | kaynağı değiştir]

Nokia ve Siemens AG'nin ortak girişimi olan Nokia Siemens Networks'ün, 2008'de İran'ın tekel telekom şirketine, vatandaşlarının İnternet iletişimlerini engellemesine izin veren teknoloji sağladığı bildirildi.[58] Söz konusu teknoloji ile, İran'ın "e-postalar ve internet telefon görüşmelerinden Facebook ve Twitter gibi sosyal ağ sitelerindeki görüntülere ve mesajlara" kadar her şeyin içeriğini okumak ve hatta değiştirmek için derin paket denetimi kullanmasına izin verdiği bildirildi. Teknoloji "yetkililere yalnızca iletişimi engellemeyi değil, bireyler hakkında bilgi toplama ve dezenformasyon amacıyla değiştirmek üzere izlemeyi" mümkün hale getirmekteydi.

Haziran 2009'da İran'da yapılan seçim sonrası protestolar sırasında İran'ın İnternet erişiminin normal hızın onda birinin altına düştüğü ve uzmanların bunun kesme teknolojisinin kullanımından kaynaklandığından şüphelendiği bildirildi.[59]

Temmuz 2009'da Nokia, İran'da ürün ve hizmetlerini boykot etmeye başladı. Bu boykot, tüketiciler tarafından seçim sonrası protesto hareketine sempati duyulmasına neden oldu ve rejim ile birlikte çalıştığı düşünülen şirketleri hedef aldı. Ahize talebi düştü ve kullanıcılar SMS mesajı göndermeye başladı.[60]

Ortak girişim şirketi Nokia Siemens Networks, yalnızca "yerel sesli çağrıların izlenmesi için" yalnızca yasal bir müdahale kabiliyetinin İran'a sağladığını bir basın açıklamasıyla belirtti. Nokia Siemens Networks, "İran'a derin paket incelemesi, web sansürü veya internet filtreleme yeteneği sağlanmadı" dedi.[61]

Lex Nokia[değiştir | kaynağı değiştir]

2009'da Nokia, Finlandiya'da şirketlerin çalışanlarının elektronik haberleşmelerini şüpheli bilgi sızıntısı durumunda izlemelerine izin veren bir yasayı yoğun bir şekilde destekledi.[62] Nokia, söylentilerin aksine "elektronik gözetim yasaları değiştirilmediği takdirde şirketin merkez ofisini Finlandiya dışına taşımayı düşündüğünü" reddetti.[63] Finlandiya medyası, Lex'in yasasını Nokia'nın baskılarının bir sonucu olarak uyguladığı için yeniden adlandırdı.

Yasa yürürlüğe girdi ancak hükümlerinin uygulanması için katı şartlar taşıyordu. Şubat 2013'e kadar herhangi bir şirket hükümlerini kullanmamıştır. 25 Şubat'ta Veri Koruma Ombudsman Dairesi, Hämeenlinna kentinin geçtiğimiz günlerde gerekli bildirimi verdiğini doğruladı.[64]

Nokia-Apple patent anlaşmazlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekim 2009'da Nokia, Delaware Bölge Mahkemesinde Apple Inc.'e karşı, Apple'ın veri aktarımını da içeren kablosuz iletişimle ilgili 10 patentini ihlal ettiğini iddia eden bir dava açtı.[65] Apple Aralık 2009'da Nokia'ya 11 patent ihlali iddiasıyla dava açarak cevap verdi. Apple'ın Genel Sekreteri Bruce Sewell, "Diğer şirketlerin, sadece kendi teknolojilerini icat ederek, bizimkilerini çalmakla değil, bizimle rekabet etmesi gerekir" dedi. Bu, iki telekomünikasyon yetkilisi arasında çirkin bir kavga ile sonuçlandı ve Nokia başka bir takım davalar açtı, bu kez de ABD Uluslararası Ticaret Komisyonu (ITC), Apple'ın "neredeyse tüm cep telefonlarında, taşınabilir müzik çalarlarda ve bilgisayarlarda" patentleri ihlal ettiğini iddia etti.[66] Nokia, mahkemeden, iPhone, Mac ve iPod da dahil olmak üzere Apple'ın tüm ABD'ye ithalatını yasaklamasını istemeye devam etti. Apple, Ocak 2010'da ITC'ye şikayet ederek buna karşılık verdi.[65]

Haziran 2011'de Apple, Nokia'ya 600 milyon dolarlık tahmini bir kez ödeme ve Nokia'ya ödenecek telif ücretlerini kabul etti.[67] İki şirket de patentli bazı teknolojileri için çapraz lisans patentleri üzerinde anlaşma sağladı.[68][69]

Hindistan'da vergi kaçırma iddiası[değiştir | kaynağı değiştir]

Nokia'nın Hint yan kuruluşu, Hindistan'da TDS'nin ödenmemesi ve transfer fiyatlandırması normlarının ihlali ile itham edildi.[70] Altı yıllık bir seyir sırasında tahakkuk eden, ₹ 30 milyar tutarında ücretsiz TDS, Hint yan kuruluş tarafından ana şirkete yapılan telif ücretinden kaynaklanmaktadır.[71]

5G Testleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Nokia Amerikalı operatör AT&T ile birlikte 5G testlerine başlamıştır. Bu bağlamda 10 Gbps hızına ulaşılmıştır.[72]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c "Nokia Oyj" (Fince). YTJ.fi. 2 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2013. 
  2. ^ Habertürk. "Nokia 14 bin çalışanını işten çıkaracak - Teknoloji Haberleri". Habertürk. 24 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023. 
  3. ^ "Report for Q4 and Full Year 2018" (PDF). Nokia Corporation. 21 Mart 2019. 27 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2019. 
  4. ^ a b "Report for Q4 and Full Year 2017" (PDF). Nokia Corporation. 1 Şubat 2018. 4 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Şubat 2018. 
  5. ^ a b "Articles of Association of Nokia Corporation" (PDF). Nokia Corporation. 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2015. 
  6. ^ a b c "Nokia – FAQ". Nokia Corporation. 8 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2009. 
  7. ^ "Global 500 2013". Fortune. 2013. 7 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2013. 
  8. ^ "Constituents". boerse-frankfurt.de. 19 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2016. 
  9. ^ "This is the new Nokia". The Verge. 31 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2014. 
  10. ^ "Microsoft buys Nokia's Devices and Services Unit, unites Windows Phone 8 and its hardware maker". The Verge. Vox Media. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2013. 
  11. ^ Ovide, Shira. "Microsoft in $7.17 Billion Deal for Nokia Cellphone Business". Wall Street Journal. 2 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2013. 
  12. ^ "Microsoft closes Nokia deal, pays more than expected". CNET. CBS Interactive. 18 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2016. 
  13. ^ "Nokia celebrates first day of combined operations with Alcatel-Lucent". Nokia. 16 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2016. 
  14. ^ "Nokia plans to acquire Withings to accelerate entry into Digital Health". Nokia.com. 26 Nisan 2016. 19 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2016. 
  15. ^ "Ericsson, Samsung gain share in network gear as ZTE slumps". Uk.reuters.com. 23 Ağustos 2018. 15 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2019. 
  16. ^ "Start01". Gasmasklexikon.com. 12 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2016. 
  17. ^ "Nokia ile Microsoft birlikte savaşacak". ntvmsnbc.com sitesi. ntvmsnbc ve Ajanslar. 11 Şubat 2011. 18 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2012. 
  18. ^ Savitz, Eric (15 Ağustos 2012). "Nokia: S&P Cuts Debt Rating; Further Downgrades Possible" (İngilizce). forbes.com sitesi. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2012. Standard & Poor’s this morning cut its long-term debt rating on Nokia to BB- from BB+, warning that the outlook for the company remains negative. 
  19. ^ Reuters haber ajansı (7 Eylül 2012). "Nokia to start selling make-or-break smartphone in Nov". haber (İngilizce). finance.yahoo.com internet sitesi. 10 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2012. 
  20. ^ "Microsoft Nokia'yı 7.2 Milyar Dolar Karşılığında Satın Aldı". sondakikagundemi.com sitesi. sondakikagundemi ve Ajanslar. 3 Eylül 2013. 6 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2013. 
  21. ^ "Microsoft, Nokia İsmini Resmen Sildi". ShiftDelete.Net. 24 Ekim 2014. 10 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2014. 
  22. ^ "Nokia, Alcatel-Lucent'i satın aldı". Habertürk. 25 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2016. 
  23. ^ "Nokia, 60 Yılın Ardından Logosunu Değiştirdi". Webtekno. 26 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2023. 
  24. ^ Teknolojioku (27 Şubat 2023). "Nokia 60 yıl sonra logosunu değiştirdi! İşte yeni logo..." www.teknolojioku.com/guncel/nokia-60-yil-sonra-logosunu-degistirdi-iste-yeni-logo-63fbd4d26bb8040ffb5447bd. 27 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2023. 
  25. ^ Kapanen, Ari (24 Temmuz 2007). "Ulkomaalaiset valtaavat pörssiyhtiöitä". Taloussanomat (Fince). 13 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2008. 
  26. ^ "Nokia is no longer Finland's most valuable company". phonearena.com. 4 Nisan 2012. 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2016. 
  27. ^ Ali-Yrkkö, Jyrki (2001). "The role of Nokia in the Finnish Economy" (PDF). ETLA (Fin Ekonomi Araştırma Enstitüsü). 24 Ekim 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2009. 
  28. ^ Ali-Yrkkö, Jyrki (2010). "NOKIA AND FINLAND IN A SEA OF CHANGE" (PDF). ETLA – Research Institute of the Finnish Economy. 25 Nisan 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2011. 
  29. ^ "China's ZTE Q1 net income trails forecasts". Reuters. 25 Nisan 2012. 11 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2012. 
  30. ^ "Nokia Siemens Networks Fact Sheet" (PDF). Nokia Siemens Networks. 18 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2007. 
  31. ^ "The Wave of the Future". Brand New: Opinions on Corporate and Brand Identity Work. UnderConsideration LLC. 25 Mart 2007. 2 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2008. 
    "Reviews – 2007 – Nokia Siemens Networks". Identityworks. 2007. 9 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2008. 
  32. ^ "Structure". Nokia Corporation. 1 Ekim 2009. 8 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2009. 
  33. ^ "Our businesses". Nokia. 16 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2015. 
  34. ^ "Why invent with us?". Nokia. 1 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2015. 
  35. ^ Tom Warren (18 Kasım 2014). "Nokia's first device after Microsoft is an iPad mini clone that runs Android". The Verge. 7 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015. 
  36. ^ "It's official: Nokia owns Withings". cnet.com. 10 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2016. 
  37. ^ Reuters. “Head of Technologies unit to leave Nokia 15 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..” 31 Ağustos 2016. Erişim 2 Eylül 2016.
  38. ^ a b "Nokia Group Leadership Team". Nokia Corporation. Mayıs 2015. 1 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2015. 
  39. ^ a b "Meet the Board". Nokia Corporation. 2015. 4 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2015. 
  40. ^ "Audit Committee Charter at Nokia" (PDF). Nokia Corporation. 2007. 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2008. 
  41. ^ "Personnel Committee Charter at Nokia" (PDF). Nokia Corporation. 2007. 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2008. 
  42. ^ "Corporate Governance and Nomination Committee Charter at Nokia" (PDF). Nokia Corporation. 2008. 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2008. 
  43. ^ "Committees of the Board". Nokia Corporation. Mayıs 2007. 20 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2008. 
  44. ^ Virkkunen, Johannes (29 Eylül 2006). "New Finnish Companies Act designed to increase Finland's competitiveness" (PDF). LMR Attorneys Ltd. (Luostarinen Mettälä Räikkönen). 3 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Mayıs 2008. 
  45. ^ "Corporate Governance Guidelines at Nokia" (PDF). Nokia Corporation. 2006. 3 Şubat 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2008. 
  46. ^ "Suomalaisten yritysten ylin johto" (Fince). 27 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2009. 
  47. ^ a b c "Nokia – Towards Telecommunications" (PDF). Nokia Corporation. Ağustos 2000. 19 Aralık 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2008. 
  48. ^ "Nokia applies for delisting from the Frankfurt Stock Exchange". Reuters. 24 Kasım 2011. 27 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2012. 
  49. ^ "Nokia announces settlement of its public exchange offer for Alcatel-Lucent securities, the registration of new shares and its inclusion in the CAC 40 index". Globenewswire.com. 10 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2016. 
  50. ^ a b "Nokia Way and values". Nokia Corporation. 16 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2008. 
  51. ^ "Official: Nokia to sell and lease back of Nokia House". InfaTech. 4 Aralık 2012. 25 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2016. 
  52. ^ "Nokia House now has Microsoft Branding". UnleashThePhones. 9 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2016. 
  53. ^ "Contact". Nokia. 25 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2016. 
  54. ^ "HS Archives" (Fince). Helsingin Sanomat. 1 Haziran 2003. 20 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2008. 
  55. ^ "NOKIA | Connecting Pople Vector Logo Download - AI / EPS". HDicon.com. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2010. 
  56. ^ "NOKIA | Connecting People Yeni Vektör Logo (AI EPS)". HDicon.com. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2010. 
  57. ^ Mukherjee, Supantha (26 Şubat 2023). "Nokia changes iconic logo to signal strategy shift". Reuters (İngilizce). 26 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2023. 
  58. ^ Cellan-Jones, Rory (22 Haziran 2009). "Hi-tech helps Iranian monitoring". BBC News. 24 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
  59. ^ Rhoads, Christopher; Chao, Loretta (22 Haziran 2009). "Iran's Web Spying Aided By Western Technology". The Wall Street Journal. Dow Jones & Company, Inc. ss. A1. 26 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
  60. ^ Kamali Dehghan, Saeed (14 Temmuz 2009). "Iranian consumers boycott Nokia for 'collaboration'". The Guardian. Londra: Guardian News and Media Limited. 30 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2009. 
  61. ^ "Provision of Lawful Intercept capability in Iran" (Basın açıklaması). Nokia Siemens Networks. 22 Haziran 2009. 25 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
  62. ^ Ozimek, John (6 Mart 2009). "'Lex Nokia' company snoop law passes in Finland". The Register. 10 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2009. 
  63. ^ "Nokia Denies Threat to Leave Finland". cellular-news. 1 Şubat 2009. 9 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2009. 
  64. ^ "Lex Nokian käytöstä ilmoitettiin ensimmäistä kertaa – Lex Nokia – Talous – Helsingin Sanomat". 16 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2022. 
  65. ^ a b Virki, Tarmo (18 Ocak 2010). "SCENARIOS-What lies ahead in Nokia vs Apple legal battle". Reuters. 26 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2010. 
  66. ^ "The war of the Smartphones: Nokia's new patent suit against Apple" [Akıllı telefon savaşı: Nokia'nın Apple'a karşı yeni patent davası]. theandroid.in. Smartphone Reviews. 6 Ocak 2010. 9 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2010. 
  67. ^ "Nokia's Patent Settlement With Apple Won't Help Much". 14 Haziran 2011. 18 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2011. 
  68. ^ Smith, Catharine (14 Haziran 2011). "Apple Settles With Nokia in Patent Lawsuit". Huffington Post. 17 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2011. 
  69. ^ ben-Aaron, Diana; Pohjanpalo, Kati (14 Haziran 2011). "Nokia Wins Apple Patent-License Deal Cash, Settles Lawsuits". Bloomberg L.P. 18 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2011. 
  70. ^ "Income Tax department asks Nokia to pay Rs 13,000 crore". Economic Times. 31 Ocak 2013. 1 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2013. 
    T. E. Raja Simhan (16 Ocak 2013). "Nokia tax case: IT officials grill Price Waterhouse". Chennai: Business Line. 18 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2013. 
  71. ^ "Nokia suspected of flouting transfer pricing rules too" [Nokia'nın, devir fiyatlandırması kurallarını da ihlâl ettiğinden şüphelenildi]. Business Line. 17 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2013. 
  72. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2016. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]