Orhun Vadisi
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| UNESCO Dünya Mirası | |
|---|---|
 Orhun vadisinden bir görünüm | |
| Konum |  Moğolistan |
| Kriter | Kültürel: ii, iii, iv |
| Referans | 1081 |
| Tescil | 2004 (28. oturum) |
| Bölge | Asya-Pasifik |
Orhun Vadisi Moğolistan’ın göbeğinde, başkent Ulan Batur’dan 370 km uzaklıkta Orhun Nehrinin etrafında bulunmaktadır.[1] Orhun Vadisi 2004 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine alınmıştır.[2] Orhun Vadisinin tarih açısından büyük önemi vardır. Uygur Kağanlığı ve bir zamanlar dünyanın en büyük imparatorluğu olan Moğol İmparatorluğu'nun başkentleri Orhun Vadisi’ndedir. Bu yüzden Orhun Vadisi Hun İmparatorluğu, Göktürk Kağanlığı, Uygur Kağanlığı ve Moğol İmparatorluğu’na ait arkeolojik kalıntılar, eski kent ve yerleşim merkezlerinin enkazları, yazılı ve dikil taşlar, mezarlar ve Budist tapınaklarının bulunduğu, çok sayıda tarihi bilgi içeren kültürel bir miras olarak kabul edilmektedir.
Bu kadar zengin ve kültürel içerikli bölge hâlen göçebelerin yaşadığı, doğal hayata ve bu kültürel miraslara değer vererek, koruyarak yaşattığı bir yerdir. Göçebeler için hayat birkaç değişiklik dışında yüzlerce yıl öncesinde olduğu gibi devam etmektedir.
Coğrafya ve İklim[değiştir | kaynağı değiştir]
Orhun Vadisi Moğolistan’ın merkezinde, deniz seviyeden yaklaşık 1.500 m yükseklikte bulunmaktadır. Gobi Çölü ve Sibirya ormanları gibi tamamen farklı 2 bölge arasında ve Asya su sınırı üzerinde bulunan bozkır bölgesidir.[1] Bu nedenle bölgenin coğrafi ve doğal güzellikler hayranlık vericidir. Sadece 100 km içerisinde bir bölgede bozkır, orman ve çöl gibi birbirinden tamamen farklı bitki örtülerine sahip yerleri görmek mümkündür.
Bölgenin iklimi ise dünya iklim bölgelerinden "Kıtasal Soğuk İklimi" özelliğine sahiptir. Yağış miktarı çok az olan bu bölgede hava sıcaklığın değişikliği son derece fazladır. Hava sıcaklığı kışın -35 derece yazın +35 dereceye kadar çıkabilmektedir. Gün içinde gece ve gündüz hava sıcaklığı değişimi de çok fazladır. Bölgede yıllık yağış miktarı 200–250 mm ve yağışların %75’i sadece Temmuz ve Ağustos ayında yağmaktadır. Fakat sert bir iklime sahip Moğolistan’da bu bölge Huvsgöl (ülkenin kuzeyi) kadar soğuk ya da Gobi Çölü (ülkenin güneyi) kadar sıcak olmadığından turizm için en uygun iklime sahip bölgedir. Ayrıca havadaki nem oranı da ülke içerisindeki en uygun yerlerden biridir.
Önemi[değiştir | kaynağı değiştir]
Yüzyıllar boyunca Orhun Vadisi, bozkırların imparatorluk gücünün merkezi olarak görülüyordu. İlk kanıt, 8. yüzyılda Göktürk Kağanlığı'nın hükümdarı Bilge Kağan tarafından vadiye dikilen Orhun yazıtlı taş stelden geliyor. Stelin yaklaşık 25 mil kuzeyinde, kutsal orman-dağ Ötüken'in gölgesinde onun Ordusu, yani göçebe başkenti vardı. Vadideki Hıtay hakimiyeti sırasında, bir Hıtay hükümdarının yaptıklarını kaydetmek için stel üç dilde yeniden yazıldı.
Dağlar, Tengricilik'te yer'in ekseni olarak kutsal kabul edilirdi ancak Ötüken, kağanların ve beylerin ata ruhlarının burada ikamet etmesi nedeniyle özellikle kutsaldı. Üstelik bu dağdan kut adı verilen bir kuvvetin çıktığına ve kağan'a Türk boylarını yönetme ilahi hakkını verdiğine inanılıyordu.[3] Bu vadiyi kontrol eden kişi, Türklerin göksel olarak atanmış lideri olarak kabul ediliyordu ve kabileleri bir araya toplayabiliyordu. Dolayısıyla Orhun Vadisi'nin kontrolü her Türk devleti için son derece stratejik öneme sahipti.
Kültür tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
1220 km2 alanı kaplayan Orhun Vadisi 2004 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası listesine alınmış ve böylece tüm dünya için önemli bir değer taşıdığı için bölgede bulunan doğal ve kültürel varlıklar korunma altına alınmıştır.
Orhun Nehri boyunca tarihi önemli yerler;
- Orhun Yazıtları, 8. yüzyılda Göktürk Kağanlığı zamanında dikilen Bilge Kağan Yazıtı, Kül Tigin Yazıtı ve Bilge Tonyukuk yazıtı.
- İlk Uygur Kağanlığı başkenti Ordu-Balık.
- 13. yüzyılda Moğol İmparatorluğu başkenti Karakurum.
- 13. ve 14. yüzyıldan geriye kalan, Öğedi Kağan'ın ikametgâhı sanılan toprak tepede Moğol palası.
- 1586 yılında Moğolistan'da ilk defa yapılan Karakurum şehrindeki Erdene Zuu Budist Manastırı.
- Orhun Nehrinin yukarı havzasında 2600 metre yükseklikte bulunan Tuvçun Manastırı.
- Ayrıca Orhun Nehri boyunca Hunlar'dan ve daha eski uygarlıklardan varsayılan pek çok eski mezarlar bulunur.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2017.
- ^ Franke, Herbert. The Cambridge History of China. Cambridge University Press, 1994. 0-521-21447-5. Page 347.
